Wikipedia:Unikaj wyrażeń zwodniczych

Dla czytelnikówPierwsze krokiPortal wikipedystów

ZasadyWspółpracaSpołecznośćSzablonaPomoc

Skocz poniżej nawigacji.

Unikaj wyrażeń zwodniczych

Wyrażenia zwodnicze – słowa lub wyrażenia, które popierają lub deprecjonują pewne dyskusyjne, wybrane przez autora opinie przez przypisanie ich słabo sprecyzowanej grupie osób bez podania źródeł. Takie wyrażenia próbują ukryć prywatne poglądy pod przykrywką ogólnych prawd i powodują, że czytelnik nie może się odnieść do źródła danego twierdzenia, by zweryfikować, czy jest ono zgodne z prawdą. Jeżeli twierdzenie nie może istnieć bez użycia wyrażeń zwodniczych – narusza ono zasadę neutralnego punktu widzenia. Bez umieszczenia źródeł jest ono również nieweryfikowalne. Albo do twierdzenia znajdą się odpowiednie źródła, albo powinno zostać ono usunięte.

Na przykład: twierdzenie „Poznań to najpiękniejsze miasto na świecie” jest wyrażeniem czyjejś subiektywnej opinii. Taką samą opinię można umieścić w artykule tak, by stworzyć iluzję neutralnego punktu widzenia: „Niektórzy ludzie twierdzą, że Poznań to najpiękniejsze miasto na świecie”.

Chociaż to drugie stwierdzenie wygląda lepiej, wciąż jest subiektywne, niepełne i nieweryfikowalne:

• Kto tak mówi? Ty?
• Kiedy wyrażono taką opinię? Dzisiaj?
• Jak wiele osób tak twierdzi?
• „Niektórzy”, a więc
  • Ile osób?
  • Kim są ci ludzie, skąd pochodzą?
  • Jakiego rodzaju uprzedzenia mogą wykazywać?
• Dlaczego ta informacja ma jakiekolwiek znaczenie dla artykułu?

Wyrażenia zwodnicze nie są neutralne, a jedynie rozprzestrzeniają pogłoski i kamuflują osobistą opinię piszącego na dany temat za pomocą niejasnej lub pośredniej składni. Konsensus, osiągnięty przez angielskich Wikipedystów, każe uźródławiać wszystkie tego typu stwierdzenia.

Przykłady

Poniżej widoczne są przykłady wyrażeń zwodniczych, które często można znaleźć w artykułach Wikipedii:

• Faktycznie, jasno, oczywiście, rzekomo, widocznie, wyraźnie...
• W przeciwieństwie do najbardziej, popularnych, wielu...
• Prawidłowe, sprawiedliwie, właściwie..., a nie...
• Powszechnie wiadomo, że...
• Eksperci, fani, krytycy, ludzie, zwolennicy... twierdzą, uważają, mówią, że, zwracają uwagę...
• To powinno być, może być, zostało, jest... potwierdzone, powiedziane, pewne, spekulowane, rozgłoszone, znane...
• Poważni, znani... wykładowcy, naukowcy, badacze, eksperci, społeczności naukowe...
• Badania pokazują...
• Niektórzy (ludzie, nauczyciele, historycy, badacze...) zgadzają się z...
• Mówią, że...
• Antropomorfizmy, takie jak: „Nauka mówi...” czy „Medycyna wierzy...”
• „Uznaje się”, „uznawany jest...”
• „Znany”, „znany z...”
• Dość częste wśród... jest...
• Nie brak opinii, że...

Akceptowane jest używanie niektórych z tych zwrotów, jeśli są one poparte odpowiednimi źródłami, na przykład: „Badania dowiodły, że wodowstręt może być wyleczony za pomocą akupunktury”.

A w przypisach podaj wtedy rzetelne, uznane w świecie naukowym źródło:W.F. Wong, A. Einstein. Akupunktura: Efektywne lekarstwo na wodowstręt. „J. Rabid Med.”. nr 345, s. ss. 33-67, 1996. 

Inne problemy

Głównym problemem związanym z wyrażeniami zwodniczymi jest to, że kolidują one z zasadą neutralnego punktu widzenia. Jako inne problemy można wymienić:

• Pustosłowie. Wyrażenia zwodnicze wydłużają zdania, nie niosąc żadnej konkretnej informacji, przez co po prostu zmniejszają czytelność tekstu.
• Nadużywanie strony biernej i konstrukcji nieosobowych. Wiele wyrażeń zwodniczych wymaga posłużenia się konstrukcją nieosobową lub stroną bierną, na przykład „Zostało potwierdzone, że”, „Co jest dowiedzione ponad wszelką wątpliwość”, „Wiadomo...”, „Dawno już uznano, że...”. Chociaż powyższe przykłady są składniowo poprawne, Strunk i White przestrzegają przed nadużywaniem takich form: nazywają stronę bierną „mniej bezpośrednią, wyraźną i treściwą”, niż strona czynna. Omija ona pytania, kto lub co właściwie stoi za wypowiadanymi słowami lub czynami. W zdaniach tego typu, przykładowo „Mówi się, że (on) miał niejasną przeszłość”, piszący używa konstrukcji nieosobowej, starając się stworzyć bardzo przekonująco brzmiące oświadczenie, nie troszcząc się o wiarygodność stwierdzenia czy nawet możliwość jego wystąpienia. (Ponieważ w oryginale artykuł dotyczył języka angielskiego, powyższy akapit wymagał pewnych zmian w stosunku do oryginału, w którym nie ma na przykład mowy o konstrukcjach nieosobowych, nadużywanych w polskich wyrażeniach zwodniczych. „It is known” jest z punktu widzenia angielskiej gramatyki konstrukcją w stronie biernej, choć na polski tłumaczy się to właśnie za pomocą nieosobowej formy „wiadomo”).
• Złożona składnia. Wyrażenia zwodnicze mogą mieć złożoną budowę, co powoduje konieczność szczegółowej analizy, by dojść do ich znaczenia. „Kwadrat ma cztery boki” to proste zdanie. Natomiast stwierdzenie „Chociaż nie jest to powszechne, kwadraty są często opisywane jako mające równą liczbę boków, która według ekspertów z tej dziedziny wynosi dokładnie cztery” ukrywa główną informację w niepotrzebnych słowach, powodując problemy z wyszukaniem jej przez czytelnika.
• Użycie wyrażeń typu „oczywiste jest, że..., jasne jest, że...”. Podanych zwrotów używa się często do wmówienia czytającemu, że dany punkt widzenia jest jasny i klarowny, gdy w rzeczywistości jest inaczej.
• Niektórzy/Wiele/Większość/Wszyscy/Niewielu. Zdania typu Niektórzy ludzie myślą, że... prowadzi do powstania pytań: Właściwie jak wielu ludzi tak myśli? Czy to niewielu czy większość ludzi? Piszący powinni unikać argumentów ad populum.
• Powtórzenia. Nadużywanie wyrażeń zwodniczych prowadzi do tworzenia monotonnie brzmiących artykułów, ponieważ każde kolejne zdanie opiera się właściwie na tej samej zasadzie. Powszechne jest umieszczanie na początku kolejnych sekcji w artykule opisującym opinie na dany temat wyrażeń „Niektórzy twierdzą, że... Inni odpowiadają na to... Jeszcze inni mówią o tym, że...” i tak dalej.
• Odniesienia bez przykładów. Podawanie rzekomego wpływu, np. jakiejś teorii, bez konkretnych informacji, czego on dotyczy. Np. „Ta praca miała szeroki wpływ na wiele dziedzin nauki – filozofię, medycynę, antropologię itp.”

Walka ze stwierdzeniami zwodniczymi

Oznaczanie artykułów

Szablon {{Dopracować|wyrażenia zwodnicze}} może zostać dodany na górze artykułu lub sekcji, aby zwrócić uwagę na obecność takich słów.

W treści artykułów można używać szablonów:

• {{kto}}
• {{czyim}}
• {{przez kogo}}
• {{według kogo}}
• {{kiedy}}
• {{od kiedy}}
• {{doprecyzuj}}

Odpowiedni szablon dopasowujemy do sytuacji, np.:

„Wikipedia okazuje się w praktyce pełna błędów i wyrażeń zwodniczych.”

Szablony te dodają ukrytą kategorię Artykuły z wyrażeniami zwodniczymi.

Naprawa artykułów

Głównymi sposobami walki z wyrażeniami zwodniczymi w artykułach jest a) znalezienie na nie weryfikowalnych źródeł lub b) zmiana języka opiniującego na konkretne fakty. Na przykład to zwodnicze zdanie: „Niektórzy ludzie sugerują, że Jan Kowalski jest analfabetą.” lub nawet tak samo brzmiące „Krytycy sugerują, że Jan Kowalski jest analfabetą” można poprawić, znajdując odpowiednie źródło. Dzięki temu czytelnicy mogą zdecydować, czy zgodzą się z tym źródłem, czy też nie, np.

„Pisarz Edward Nowak w swojej książce Jan Kowalski to idiota napisał list otwarty do Kowalskiego pytając, 'Janku, czy potrafisz czytać i pisać na poziomie dorosłego mężczyzny?'”

Próżnych wyrażeń używa się najczęściej przy wyrażeniach zwodniczych. Weźmy pod lupę zdanie „New York Yankees to najlepszy zespół baseballowy w historii tego sportu.” Łatwo można zmienić to zdanie, używając wyrażeń zwodniczych, na przykład: „Niektórzy ludzie sądzą, że New York Yankees to najlepszy zespół baseballowy w historii tego sportu.” Lecz jak ta opinia może zostać sklasyfikowana pod względem źródła? Miliony fanów Jankesów i setki ekspertów wybiorą ten zespół jako najlepszy w historii. Zamiast tego lepiej wyeliminujmy opinię na rzecz faktów:

„Jankesi z Nowego Jorku wygrali 27 razy Puchar Świata w baseballu – trzy razy więcej niż większość innych zespołów”.

Dalej jednak coś tu nie pasuje. „Trzy razy więcej niż większość zespołów” sugeruje, że reszta jest gorsza, a Jankesi są „jedyni”. Może napisać tak:

„Jankesi są zespołem, który wygrał Puchar Świata w baseballu aż 27 razy. Drudzy w kolejności St. Louis Cardinals wygrali puchar 11 razy”.

Już jest lepiej, ale czy w takim przypadku nie lepiej byłoby po prostu użyć tabelki?

Drużyna	Liczba wygranych
New York Yankees	27
ISt. Louis Cardinals	11
Boston Red Sox	7
(...)

Dzięki temu czytelnik może sam ocenić wielkość Jankesów na podstawie wygranych pucharów. Obiektywizm nad subiektywnością. Niezależność, nie stronniczość.

Wyjątki

Zgodnie z regułą zdrowego rozsądku również tego zalecenia powinno się używać z głową. Niektórymi wyjątkami od tej zasady są:

• Artykuły traktujące w głównej mierze o danej opinii lub wierze. Na przykład „W średniowieczu większość ludzi wierzyła, że Słońce krąży wokół Ziemi”,
• Gdy liczba osób posiadających różną opinię jest zbyt duża i nie można jej w żaden sposób potwierdzić. Na przykład „Niektórzy ludzie wolą psy, inni lubią koty”,
• Gdy podaje się opinię większości. Na przykład „Pomimo że utwory Brahmsa są częścią kanonu muzyki poważnej, Benjamin Britten kwestionuje ich wartość”. Ważność Brahmsa jest właściwie niepodważalnym faktem. Nie ma wtedy potrzeby uźródławiać ważności dzieł, wystarczy uźródłowienie braku zgody z tym zdaniem.

Zobacz też

• Wikipedia:Unikaj pustosłowia
• Pomoc:Ponadczasowość
• Wikiprojekt:Weryfikowalność i Neutralność
• Kategoria:Artykuły z wyrażeniami zwodniczymi
• Łasicza mowa