Zielonka (powiat bydgoski)
53°03′16″N 17°56′36″E/53,054444 17,943333
| wieś | |
 Zielonka na niemieckiej mapie topograficznej z maja 1941 | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Wysokość |
70 m n.p.m. |
| Liczba ludności (III 2011) |
1074[2] |
| Strefa numeracyjna |
52 |
| Kod pocztowy |
86-005[3] |
| Tablice rejestracyjne |
CBY |
| SIMC |
0079651 |
Położenie na mapie gminy Białe Błota  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego  | |
Położenie na mapie powiatu bydgoskiego  | |
| 53°03′16″N 17°56′36″E/53,054444 17,943333[1]
| |
| Strona internetowa | |
Zielonka (niem. Wolfshals) – wieś w Polsce, położona w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie bydgoskim, w gminie Białe Błota.
Podział administracyjny[edytuj | edytuj kod]
W latach 1950–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa bydgoskiego.
Nazwa[edytuj | edytuj kod]
Pochodzenie nazwy miejscowości wywodzi się od „ziela” rosnącego na łąkach[4].
Położenie[edytuj | edytuj kod]
Zielonka znajduje się około 9 km na południe od granic Bydgoszczy, przy obwodnicy drogowej – drodze ekspresowej S5 / S10. Znajduje się w południowej części gminy Białe Błota. Od zachodu graniczy z sołectwem Ciele, od południa z Prądkami i Przyłękami, natomiast od północy poprzez las z Trzcińcem i Bydgoszczą. Miejscowość otoczona jest Puszczą Bydgoską, zwłaszcza od północy i wschodu.
Pod względem fizycznogeograficznym wieś leży w obrębie makroregionu Pradolina Toruńsko-Eberswaldzka, w mezoregionie Kotlina Toruńska i mikroregionie Równina Rynarzewska (Równina Lipnicka)[5].
Charakterystyka[edytuj | edytuj kod]
Miejscowość posiada charakter mieszkalno-usługowy. Z uwagi na usytuowanie oraz warunki gruntowe, posiada bardzo dobre warunki zarówno dla tworzenia zespołów mieszkaniowych, jak i dla rozwoju gospodarczego i agroturystyki[6]. Na terenie wsi są liczne warsztaty rzemieślnicze oraz tereny stanowiące rezerwę dla zakładów produkcyjnych. Rolnictwo posiada znaczenie drugorzędne. We wsi funkcjonują 3 gospodarstwa rolne o powierzchni powyżej 1 ha[6].
Zielonka podzielona jest na dwie części przez drogę ekspresową S10. Północno-zachodnią granicą jest linia kolejowa nr 131 Bydgoszcz-Inowrocław. Zabudowa koncentruje się po południowej stronie drogi ekspresowej. W części północnej dominują tereny leśne, a wśród nich znajduje się kopalnia piasku dla zakładu cegieł wapienno-piaskowych w Trzcińcu.
W skład wsi wchodzą cztery przysiółki o nazwach:
- Głodna Ameryka – przysiółek we wschodniej części wsi na terenie o niskiej bonitacji ziemi
- Kolonia Błotna – o charakterze rolniczym, położona nieopodal obwodnicy drogowej
- Madera – charakteryzująca się niegdyś ubogą zabudową
- Wilcza Szyja – obszar dawnej kolonizacji olęderskiej
Na terenie wsi zlokalizowane są trzy nieczynne cmentarze ewangelickie[7][8][9].
We wsi na terenach leśnych znajduje się stanowisko wiśni karłowatej objętej ochroną jako pomnik przyrody[10].
Nazwą Zielonka określa się również leśnictwo, które wchodzi w skład Nadleśnictwa Bydgoszcz. Jego powierzchnia wynosi 254 ha, z czego: 244 ha to powierzchnia leśna, a 10 ha stanowi powierzchnię nieleśną[11].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Okres staropolski[edytuj | edytuj kod]
Wieś Zielonka należąca do starostwa bydgoskiego powstała na przełomie XVII i XVIII wieku[12]. Osiadło tu czterech gospodarzy „olędrów” prawdopodobnie na podstawie kontraktu czynszowego nadanego przez wójta bydgoskiego[13] Przed wojną północną mieszkały we wsi nadal 4 rodziny chłopskie, jednak w 1713 roku wieś była całkowicie opuszczona. Część ludności wiejskiej pod wpływem ciężarów spowodowanych wojną ratowała się ucieczką, bądź też pozostała na miejscu, ale była tak zrujnowana, że nie mogła płacić podatków[12]. W inwentarzu wójtostwa bydgoskiego z 1744 r. podano, że we wsi mieszkało czterech gospodarzy, którzy powoływali się na kontrakt osadniczy zawarty przez wójta bydgoskiego gen. Henryka Baudissina. Ich powinności obejmowały m.in. płacenie czynszu, pogłównego, hiberny oraz dostarczanie dla dworu drewna[14].
1 grudnia 1744 roku wieś otrzymała kontrakt osadniczy olęderski na 10 lat. Mieszkało tu 5 gospodarzy na 3 włókach ziemi uprawnej. Oprócz opłaty podatków „inszej powinności nie pełnią, tylko piwo i gorzałkę na swoje potrzebę z zamku lub z karczmy zamkowej brać powinni. Drzewo do budowy wozić. Do młynów bydgoskich mleć jeździć są obowiązani”[15].
W 1766 roku mieszkało we wsi 3 gospodarzy o holenderskich nazwiskach, którzy obrabiali 3 włók ziemi uprawnej. Posiadali oni ważny kontrakt zawarty przez wójta bydgoskiego w 1756 roku na 50 lat[15]. Posiadali prawo poboru drewna z lasów wójtowskich (Puszczy Bydgoskiej) oraz wolni byli od szarwarków na rzecz dworu. Obowiązani byli natomiast płacić podatki (czynsz, pogłówne, gajowe, hiberna, dziesięcina) oraz kupować piwo i gorzałkę wyłącznie z karczmy zamkowej[a].
Według informacji z katastru fryderycjańskiego z 1773 roku w Zielonce mieszkało 6 gospodarzy i 5 komorników, którzy za mieszkanie i wyżywienie pracowali u właściciela. Wieś określono jako przynależną do starosty bydgoskiego[4].
Okres zaborów[edytuj | edytuj kod]
Zielonka w XIX wieku to wieś czynszowa. We miejscowości, podobnie jak w sąsiednich wsiach nad doliną Noteci, najlepiej rozwijała się hodowla owiec, w mniejszym stopniu krów, świń, wołów i koni. W II połowie XIX w. hodowla owiec poważnie zmalała kosztem zwiększenia pogłowia trzody chlewnej i bydła rogatego. Jako siłę pociągową wykorzystywano woły, w mniejszym stopniu konie[4]. Do 1858 roku dokonano uwłaszczenia gospodarstw chłopskich[4].
Spis miejscowości rejencji bydgoskiej z 1833 r. podaje, że we wsi mieszkało 105 osób (wszyscy ewangelicy) w 14 domach[16]. W pobliżu Zielonki znajdowała się wieś Wilcze Gardło (niem. Wolfshals), w której mieszkało 119 osób (102 ewangelików, 17 katolików) w 18 domach[16]. Według opisu Jana Nepomucena Bobrowicza z 1846 r. Zielonka należała do rządowej domeny bydgoskiej, natomiast Wilcze Gardło należało do majątku Białebłoto należącego do miasta Bydgoszczy. Mieszkało tu łącznie 119 osób w 18 domostwach[17]. Kolejny spis z 1860 r. podaje, że we wsi Zielonka mieszkało 348 osób (323 ewangelików, 25 katolików) w 26 domach. Na miejscu znajdowała się szkoła elementarna. Miejscowość należała do parafii katolickiej i ewangelickiej w Bydgoszczy[18]. Między Zielonką, a Cielem leżała wieś Wolfshals, złożona z dwóch części. W 1860 roku Gross Wolfshals liczył 36 ewangelików w 5 domach, a Klein Wolfshals – 102 osób (95 ewangelików, 7 katolików) w 16 domach. Dzieci uczęszczały do szkoły w Zielonce[18].
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego dla roku 1884 podaje, że w Zielonce mieszkało 617 osób (592 ewangelików, 25 katolików) w 94 domostwach. Wieś posiadała sądy, urząd okręgowy, urząd stanu cywilnego oraz szkoły. Najbliższa poczta znajdowała się w Bydgoszczy-Gorzyszkowie, natomiast stacja kolejowa w Bydgoszczy. Miejscowość należała do katolickiej parafii farnej w Bydgoszczy oraz gminy ewangelickiej w Cielu[19].
Dwudziestolecie międzywojenne[edytuj | edytuj kod]
20 stycznia 1920 roku wieś weszła w skład odrodzonej Rzeczypospolitej. W ramach powiatu bydgoskiego powołano gminę Bydgoszcz Nadleśnictwo zwaną również Bydgoszcz-Wieś, złożoną z 12 gromad wiejskich, m.in. gromady Zielonka[4]. W latach 20. z miejscowości wyjechało wielu Niemców, a na ich miejsce napływali Polacy. Zmieniał się więc skład narodowościowy, jednakże aż do 1945 r. Zielonka, podobnie jak okoliczne wsie charakteryzowała się stosunkowo dużym odsetkiem ludności niemieckiej[4].
W 1938 r. powierzchnia wsi Zielonka liczyła 705 ha. Mieszkało tu 219 Polaków i 292 Niemców. Udział procentowy ludności niemieckiej (57%), przekraczał znacznie średnią dla powiatu bydgoskiego wynoszącą około 22%[4]. W przededniu wybuchu II wojny światowej wzrósł rewizjonizm mniejszości niemieckiej, na którą silnie oddziaływała propaganda nazistowska.
Okupacja niemiecka[edytuj | edytuj kod]
3 i 4 września 1939 r. w trakcie wycofywania się wojsk polskich doszło w okolicy (Łochowo, Murowaniec, Prądki) do dywersji niemieckiej i ostrzeliwania żołnierzy polskich[4]. Zajęcie miejscowości przez wojska hitlerowskie i grupy specjalne, składające się z szowinistów niemieckich, zapoczątkowało represje miejscowej ludności polskiej. Jeszcze we wrześniu 1939 r. aresztowano i rozstrzelano mieszkańca Zielonki[4].
W okresie okupacji niemieckiej 1939–1945 miejscowość wchodziła w skład rejencji bydgoskiej, powiatu bydgoskiego (niem. Landkreis Bromberg), obwodu urzędowego Bydgoszcz-Wieś (niem. Amtsbezirk Bromberg-Land), który składał się z 15 gmin: Białe Błota, Brzoza, Ciele Jachcice, Kruszyn, Lisi Ogon, Łochowice, Łochowo, Murowaniec, Opławiec, Osowa Góra, Prądki, Prądy, Przyłęki i Zielonka[4].
31 października 1943 roku gmina wiejska Zielonka (niem. Wolfshals) liczyła 706 ha. Mieszkało tu 439 osób w 114 domach[4].
Po II wojnie światowej[edytuj | edytuj kod]
Tuż po wyzwoleniu zaczęto już w styczniu 1945 r. organizować władze administracyjne. Na terenie powiatu bydgoskiego utworzono 10 urzędów gminnych, w tym gminę Bydgoszcz-Wieś, docelowo z siedzibą w Białych Błotach[4]. Do gminy tej należało 14 gromad (sołectw): Białe Błota, Brzoza, Ciele, Kruszyn Kraiński, Lisi Ogon, Łochowice, Łochowo, Murowaniec, Opławiec, Osowa Góra, Prądki, Prądy, Przyłęki i Zielonka[4].
Podczas reformy samorządowej w 1954 r. zamiast gmin utworzono duże gromady. Powstała wtedy gromada Białebłota, która obejmowała m.in. Zielonkę. Od 1973 r. wieś wchodzi w skład gminy Białe Błota[4].
Okres powojenny był pomyślny dla rozwoju miejscowości. Jeszcze w latach 1970-1997 ludność Zielonki wzrosła o 10% z 418 do 458 osób[4]. Szczególnie intensywny rozwój rozpoczął się jednak po 2000 r. i związany był z procesem suburbanizacji okolic Bydgoszczy. W okresie 2003-2011 ludność miejscowości powiększyła się prawie 2-krotnie z 545 do 1047 osób[6].
Na terenie miejscowości funkcjonowała kopalnia piasku kwarcowego[20].
Statystyka[edytuj | edytuj kod]
Poniżej podano wybrane informacje statystyczne dotyczące wsi Zielonka na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS[21].
Narodowy Spis Powszechny 2002 wykazał, że we wsi Zielonka mieszkało 588 osób w 184 gospodarstwach domowych. 35% populacji posiadało wykształcenie wyższe lub średnie. We wsi znajdowało się 138 budynków ze 148 mieszkaniami, z których prawie połowa posiadała 5 izb lub więcej. 21% mieszkań pochodziło sprzed 1945 roku, zaś 54% wzniesiono w latach 1989–2002.
Narodowy Spis Powszechny 2011 odnotował 1074 mieszkańców Zielonki. W 2013 r. działalność gospodarczą prowadziło 188 podmiotów, w tym 167 osób fizycznych, 21 osób prawnych, 10 spółek handlowych (w tym 3 z udziałem kapitału zagranicznego). Dominowały małe przedsiębiorstwa (0-9 osób). Jedno przedsiębiorstwo zatrudniało powyżej 50 osób, a 6 w granicach 10–49 osób.
W latach 2008-2013 oddano do użytku tylko 149 mieszkań – wszystkie w budownictwie indywidualnym. Stanowiło to 10% nowych mieszkań wzniesionych w tym czasie w całej gminie, lecz w kontekście lokalnym – więcej, niż wszystkie mieszkania w poprzednich okresach razem wzięte.
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Karczmy należące do wójta bydgoskiego w XVIII wieku znajdowały się m.in. w Bartodziejach, Fordonie, Ujściu, Łęgnowie, Otorowie, Makowiskach, Dąbrowie, Nowej Wsi Wielkiej, Brzozie, Łochowie, Czyżkówku i przy żupie solnej na Babiej Wsi.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 161386
- ↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1635 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Gmina Białe Błota. Wczoraj – dziś – jutro. Praca zbiorowa pod red. Stanisława Płotkowskiego. Urząd Gminy Białe Błota 1998. ISBN 83-87586-02-1.
- ↑ Środowisko przyrodnicze Bydgoszczy. Praca zbiorowa pod red. Józefa Banaszaka, Wydawnictwo Tanan. Bydgoszcz 1996.
- ↑ a b c Zmiana Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania gminy Białe Błota. Urząd Gminy w Białych Błotach. maj 2010.
- ↑ Zapomnieni – zdjęcia pierwszego cmentarza. [dostęp 2011-12-29].
- ↑ Zapomnieni – zdjęcia drugiego cmentarza. [dostęp 2011-12-29].
- ↑ Zapomnieni – zdjęcia trzeciego cmentarza. [dostęp 2011-12-29].
- ↑ Rozporządzenie nr 18/92 Wojewody Bydgoskiego z dnia 8 czerwca 1992 roku.
- ↑ Opracowanie ekofizjograficzne dla terenu gminy Nowa Wieś Wielka.
- ↑ a b Żmidziński Franciszek: Przemiany w gospodarce wiejskiej starostwa bydgoskiego w latach 1661-1772. [w:] Bydgoskie Towarzystwo Naukowe. Prace Wydziału Nauk Humanistycznych. Seria C. Nr 13. Prace Komisji Historii IX. Warszawa-Poznań 1973.
- ↑ Guldon Zenon: Opisy starostwa bydgoskiego z lat 1661-1765. Bydgoskie Towarzystwo Naukowe. Źródła do dziejów Bydgoszczy nr 2. Bydgoszcz 1966.
- ↑ Guldon Romana, Guldon Zenon: Inwentarz wójtostwa bydgoskiego z 1744 roku. [w:] Bydgoskie Towarzystwo Naukowe. Prace Wydziału Nauk Humanistycznych. Seria C. Nr 10. Prace Komisji Historii VII. Bydgoszcz 1970.
- ↑ a b Kabaciński Ryszard: Inwentarze starostwa i wójtostwa bydgoskiego z lat 1753-1766 roku. [w:] Bydgoskie Towarzystwo Naukowe. Źródła do dziejów Bydgoszczy. Nr 9. Warszawa-Poznań 1977.
- ↑ a b Verzeichniss aller Ortschaften des Bromberger Regierungs-Bezirks mit einer geographisch-statistischen Uebersicht. Bromberg 1833.
- ↑ Jan Nepomucen Bobrowicz: Opisanie historyczno-statystyczne Wielkiego Księstwa Poznańskiego. Lipsk: Księgarnia Zagraniczna (Librairie Étrangère), 1846, s. 423.
- ↑ a b Verzeichniss sämmtlicher Ortschaften des Regierungs-Bezirks Bromberg. Bromberg 1860.
- ↑ http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_XIV/603 dostęp 6-10-2014.
- ↑ Problem w Puszczy Bydgoskiej. Brudne tajemnice kopalni piasku
- ↑ Bank Danych Lokalnych Głównego Urzędu Statystycznego. Wszystkie dane dla miejscowości Zielonka, powiat bydgoski, gmina Białe Błota, http://stat.gov.pl/bdl/app/strona.html?p_name=indeks.
- Siedziba gminy: Białe Błota
