Zofia Kossak

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
To jest stara wersja tej strony, edytowana przez Paweł Ziemian BOT (dyskusja | edycje) o 20:37, 14 sty 2018. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.
Zofia Kossak-Szczucka-Szatkowska
Ilustracja
Zofia Kossak w 1933
Data i miejsce urodzenia

10 sierpnia 1889
Kośmin

Data i miejsce śmierci

9 kwietnia 1968
Bielsko-Biała

Narodowość

polska

Alma Mater

Szkoła Sztuk Pięknych

Dziedzina sztuki

powieść, opowiadanie

Muzeum artysty

Muzeum Zofii Kossak
w Górkach Wielkich

Ważne dzieła
Odznaczenia
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Złoty „Wawrzyn Akademicki” Wielki Krzyż Zasługi Zakonu Świętego Łazarza z Jerozolimy
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Zofia Kossak-Szczucka, później Zofia Kossak-Szatkowska, de domo Kossak, primo voto Szczucka, secundo voto Szatkowska (ur. 10 sierpnia 1889[1][2] w Kośminie[3], zm. 9 kwietnia 1968 w Bielsku-Białej) – polska powieściopisarka, współzałożycielka dwóch tajnych organizacji w okupowanej Polsce: Frontu Odrodzenia Polski oraz Rady Pomocy Żydom Żegota.

Życiorys

Akt urodzenia Zofii Kossak 1890.
Zofia Kossak z matką Anną Kisielnicką-Kossak 1892.

Była córką Tadeusza Kossaka (brata bliźniaka Wojciecha) i Anny Kisielnickiej-Kossakowej, siostrą stryjeczną satyryczki Magdaleny Samozwaniec, poetki Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej i malarza Jerzego Kossaka oraz wnuczką Juliusza Kossaka.

W większości publikacji jako data jej narodzin figuruje rok 1890; po dotarciu do nieznanych wcześniej dokumentów okazało się, że przyszła na świat rok wcześniej. Dzieciństwo i młodość spędziła na Lubelszczyźnie i na Wołyniu.

Na początku uczyła się w domu, potem w 1906 pracowała jako nauczycielka w Warszawie. Zgodnie z tradycją rodzinną w latach 1912–1913 studiowała malarstwo w Szkole Sztuk Pięknych w Warszawie, a potem rysunek w École des Beaux-Arts w Genewie[4]. W 1915 roku wyszła za mąż za Stefana Szczuckiego i zamieszkała z mężem w Nowosielicy na Wołyniu. Tam, w 1916 na świat przyszedł ich pierwszy syn Juliusz. Rok później, w 1917 drugi, Tadeusz[5]. Tam też w 1917 przeżyła z rodziną okres krwawych wystąpień chłopskich oraz najazd bolszewicki. Spisane wspomnienia z tego okresu, wydane w 1922 roku pod tytułem Pożoga, były jej właściwym debiutem literackim[4].

W 1923 r., po śmierci męża we Lwowie, autorka przeniosła się z synami do rodziców. Zamieszkała we wsi Górki Wielkie na Śląsku Cieszyńskim. 14 kwietnia 1925 ponownie wyszła za mąż, za oficera WP Zygmunta Szatkowskiego[6]. W 1926 na świat przyszedł jej trzeci syn, Witold Szatkowski, a umarł pierworodny, Juliusz Szczucki. W 1928 urodziła córkę, Annę Szatkowską[5].

W roku 1932 została odznaczona nagrodą literacką województwa śląskiego. W 1935 umarł jej ojciec, Tadeusz Kossak[5]. W 1936 otrzymała Złoty Wawrzyn Akademicki Polskiej Akademii Literatury, najważniejszej instytucji polskiej kultury okresu międzywojnia, a w 1937 została odznaczona Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski[7][8].

II wojna światowa

 Osobny artykuł: Protest Zofii Kossak-Szczuckiej.

W 1939 Zofia Kossak-Szczucka opuściła Górki Wielkie i przeniosła się do Warszawy. W stolicy zaangażowała się w działalność konspiracyjną i charytatywną. W 1941 roku wraz z przyjaciółmi oraz księdzem Edmundem Krauze z parafii Św. Krzyża, utworzyła Front Odrodzenia Polski i stanęła na jego czele[6]. Współpracowała też z polityczno-wojskową katolicką organizacją podziemną Unia.

Pisarka współredagowała również pierwsze pismo podziemne „Polska Żyje”. W sierpniu 1942 roku opublikowała swój protest[9]. We wrześniu 1942 wraz z Wandą Krahelską powołała Tymczasowy Komitet Pomocy Żydom, przekształcony wkrótce w Radę Pomocy Żydom „Żegota”. Za tę działalność, po wojnie odznaczona została medalem „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”. W roku 1943 w niemieckim obozie koncentracyjnym Auschwitz-Birkenau zginął jej drugi syn, Tadeusz Szczucki[5]. Aresztowana 27 września 1943 roku przez gestapo (na skutek donosu hr. Plater-Zyberka)[10] i 5 października 1943 wywieziona do KL Auschwitz-Birkenau[6]. W 1944 została przewieziona do Warszawy, na Pawiak i skazana na śmierć. Dzięki staraniom władz podziemia została uwolniona w końcu lipca[6]. Wzięła czynny udział w powstaniu warszawskim.

Okres powojenny

Grób Zofii Kossak-Szczuckiej w Górkach Wielkich

Po upadku powstania, do 1945 r. przebywała w Częstochowie. Tam opisała swoje wspomnienia z obozu w książce Z otchłani[5]. W 1945 wyjechała z misją Polskiego Czerwonego Krzyża do Londynu i pozostała na przymusowej emigracji. Przez 12 lat wspólnie z mężem gospodarowała na farmie Troswell w Kornwalii, kontynuując pracę pisarską. Została przyjęta na prywatnej audiencji u królowej brytyjskiej, na Afternoon Party w Windsorze[6].

Na Zachodzie jej twórczość cieszyła się rosnącą popularnością, książki trafiały na listy bestsellerów, a powieść Bez oręża znalazła się na czele Book of the Month w Stanach Zjednoczonych[6]. W Polsce w 1951 roku wszystkie jej utwory objęte zostały cenzurą i podlegały natychmiastowemu wycofaniu z bibliotek[11].

Po powrocie do kraju w 1957 osiadła ponownie w Górkach Wielkich, w „Domku Ogrodnika”, gdyż stary dwór spłonął w 1945 r.
Jako publicystka współpracowała przede wszystkim z prasą katolicką. Dzięki umiejętności barwnego obrazowania, dużym walorom poznawczym i potoczystej narracji większość jej powieści historycznych zyskała również popularność wśród dzieci. W 1964 była jedną z sygnatariuszek listu 34, w którym przyłączyła się do protestu pisarzy w obronie swobody wypowiedzi[12].

Uhonorowana przynależnością do Rycerskiego i Szpitalnego Zakonu św. Łazarza z Jerozolimy, poprzez otrzymanie Wielkiego Krzyża Zasługi.

Zmarła 9 kwietnia 1968 w Bielsku-Białej, pochowana na cmentarzu parafialnym w Górkach Wielkich obok ojca, Tadeusza Kossaka, i syna, Juliusza Szczuckiego. Uhonorowana przez żydowski instytut Jad Waszem medalem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata za pomoc Żydom w czasie okupacji Polski.

Jej wnukiem jest François Rosset, profesor literatury francuskiej na Uniwersytecie w Lozannie (Szwajcaria)[13].

Twórczość

Faktycznym debiutem pisarki była Pożoga z 1922. Powieść tę przetłumaczono na angielski w 1927 i wydano pt. The Blaze. Angielski tytuł był sugestią Josepha Conrada. Następnie Pożoga ukazała się w językach: francuskim, japońskim oraz węgierskim. Na inne języki przetłumaczono również: Kłopoty Kacperka góreckiego skrzata, Legnickie pole, Krzyżowców, Króla trędowatego, Bez oręża i Złotą wolność. Das Antlitz der Mutter było wydane tylko w przekładzie na język niemiecki[14].

Upamiętnienie

W 1968 r. w Górkach Wielkich zostało utworzone muzeum jej imienia, a w roku 1984 Towarzystwo im. Zofii Kossak[6].

Powstały filmy dokumentalne poświęcone Zofii Kossak-Szczuckiej: W góreckim domku ogrodnika (2002), W cieniu zapomnienia (2006, scenariusz i reżyseria: Lucyna Smolińska, Mieczysław Sroka)[15].

Przypisy

  1. ↑ List do Z. Dec-Skarżyńskiej. zofiakossak.pl, 2003-07-16. [dostęp 2017-12-26]. (pol.).
  2. ↑ Mirosława Pałaszewska: Nowe ustalenia z życia Zofii Kossak. niedziela.pl, 2004. [dostęp 2017-12-26]. (pol.).
  3. ↑ Informacje z serwisu wiadomości.ox.pl.
  4. ↑ a b 124. rocznica urodzin Zofii Kossak-Szczuckiej. rp.pl, 10 sierpnia 2013.
  5. ↑ a b c d e Zofia Kossak, Biografia. Fundacja im. Zofii Kossak. [dostęp 10 sierpnia 2013].
  6. ↑ a b c d e f g Michał St. de Zieleśkiewicz: Zofia Kossak -Szczucka. blogmedia24.pl, 22 kwietnia 2013.
  7. ↑ M.P. z 1937 r. nr 260, poz. 410.
  8. ↑ Odznaczenia w dniu Święta Niepodległości. „Gazeta Lwowska”, s. 3, nr 258 z 13 listopada 1937. 
  9. ↑ Andrzej Krzysztof Kunert, Polacy – Żydzi 1939–1945. Wybór źródeł, Rytm Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2001, s. 213, ISBN 83-7399-158-1.
  10. ↑ Rafał Podraza (zebrał i opracował): Magdalena, córka Kossaka: wspomnienia o Magdalenie Samozwaniec. Warszawa: PIW, 2007, s. 70, 137. ISBN 978-83-06-03080-8.
  11. ↑ Cenzura PRL, posłowie Zbigniew Żmigrodzki, Wrocław 2002, s. 21.
  12. ↑ Zob. też: Norbert Wójtowicz, Jeszcze o świadectwie życia Zofii Kossak, „Nasz Głos” (Katolickie Stowarzyszenie „Civitas Christiana”) 2007, nr 8-9 (125-126), s. 25-26.
  13. ↑ Ludzie Fundacji. Fundacja im. Zofii Kossak. [dostęp 2017-02-14].
  14. ↑ Twórczość. www.zofiakossak.pl. [dostęp 2014-02-03].
  15. ↑ W cieniu zapomnienia. filmpolski.pl. [dostęp 11 lipca 2014].

Linki zewnętrzne

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zofia_Kossak&oldid=51550712”