Górki Wielkie

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Skocz do: nawigacja, szukaj
Górki Wielkie
Herb
Herb Górek Wielkich
Centrum Górek Wielkich
Centrum Górek Wielkich
Państwo  Polska
Województwo śląskie
Powiat cieszyński
Gmina Brenna
Liczba ludności (maj 2011) 3792
Strefa numeracyjna (+48) 33
Kod pocztowy 43-436
Tablice rejestracyjne SCI
SIMC 0047042
Położenie wsi
Położenie wsi
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa lokalizacyjna województwa śląskiego
Górki Wielkie
Górki Wielkie
Położenie na mapie Polski
Mapa lokalizacyjna Polski
Górki Wielkie
Górki Wielkie
Ziemia 49°46′44″N 18°49′52″E/49,778889 18,831111
Commons Multimedia w Wikimedia Commons
Wikipodróże Informacje w Wikipodróżach

Górki Wielkie (niem. Groß Gurek, cz. Velké Hůrky) – wieś sołecka na Śląsku Cieszyńskim, położona w województwie śląskim, w powiecie cieszyńskim, w gminie Brenna, położona u wylotu doliny Brennicy. Powierzchnia sołectwa wynosi 1467 ha[1], a liczba ludności 3554, co daje gęstość zaludnienia równą 258,5 os./km².

Historia[edytuj]

Miejscowość została po raz pierwszy wzmiankowana w łacińskim dokumencie Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego) spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna w latach 1295–1305 jako Gorki(i) villa vlodari[2][3][4]. Był to zapis nietypowy, a pozwala sądzić że wieś ta była o wiele starsza. Wpisanie jej do rzeczonego dokumentu związane było zapewne z wyodrębnieniem z jej terytorium, będącęgo dotąd właśnością książęcą, nowej wioski nadanej rycerzowi. Część wsi pozostałą w rękąch książęcych przezwano później Górkami Małymi, a część rycerską Górkami Wielkimi. Tak więc książęce Górki (Małe) funkcjonowały już najpewniej w kasztelanii cieszyńskiej, a od 1290 w nowym księstwie cieszyńskim, a z niego wydzielona została część rycerska, która to została po raz pierwszy wzmiankowana w Liber fundationis...[5].

Od 1417 Górkami Wielkiemi władał szlachecki ród Pięćlatów. W 1447 roku Andrzej Pięćlat z Ogrodzonej sprzedaje Wielkie i Małe Górki Piotrowi Ramszy. W roku 1521 wymienia się szlacheckie Górki Wielkie. Wieś od wieków była własnością kolejnych rodzin szlacheckich: Góreckich z Kornic (1521-1697), Bludowskich z Błędowic (1697-1734), Marklowskich (1734-1802), książąt cieszyńskich.

Według austriackiego spisu ludności z 1900 w 124 budynkach w Górkach Wielkich na obszarze 1469 hektarów mieszkało 957 osób, co dawało gęstość zaludnienia równą 65,1 os./km². z tego 838 (87,6%) mieszkańców było katolikami, 114 (11,9%) ewangelikami a 5 (0,5%) wyznawcami judaizmu, 951 (99,4%) było polsko-, 5 niemiecko-, a 1 czeskojęzycznymi[6]. Do 1910 roku liczba mieszkańców wzrosła do 1034[7].

Stanica ZHP - Górki Wielkie
Tablica pamiątkowa Stanica ZHP Górki Wielkie

W 1931 na wzgórzu Bucze powstała Stanica ZHP, a następnie Centralna Szkoła Instruktorek ZHP. W samej wsi, niespełna 2 km dalej (Górki Sojka) działała Szkoła Pracy Społecznej ZHP. Do 1939 kierował nią twórca polskiego ruchu zuchowego, późniejszy żołnierz AK i pedagog Aleksander Kamiński (tablica pamiątkowa na budynku). W tym samym czasie organizował tu swoje młodzieżowe Uniwersytety Ludowe Józef Kret. W 1937 r., również na Buczu, rozpoczęła działalność druga w powiecie cieszyńskim Szkoła Gospodyń Wiejskich. Po II wojnie światowej oba obiekty harcerskie zajęto na cele lecznicze. Umieszczono w nich dziecięce sanatoria leczące choroby płuc i gruźlicę, które weszły później w skład Beskidzkiego Zespołu Leczniczo-Rehabilitacyjnego z siedzibą w Jaworzu. Sanatorium w Sojce zlikwidowano w 1999 r., natomiast Bucze od 2000 r. funkcjonuje jako samodzielny Dziecięcy Ośrodek Leczniczo-Rehabilitacyjny.

W 1922 dawny dwór Marklowskich zakupił i zamieszkał w nim wraz z rodziną Tadeusz Kossak ze słynnej rodziny artystów-malarzy. W dworze tym mieszkała i tworzyła jego córka, pisarka Zofia Kossak-Szczucka, 2. voto Szatkowska. Ostatnie mieszkanie pisarki w domku ogrodnika (od 1957 r.) zamieniono na poświęcone jej muzeum biograficzne, będące oddziałem Muzeum Śląska Cieszyńskiego w Cieszynie. Grób pisarki znajduje się na miejscowym cmentarzu, a na kościele i domu katechetycznym umieszczono pamiątkowe tablice.

W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie bielskim.

W Górkach Wielkich urodzili się Walenty Krząszcz (1886-1959) – nauczyciel wiejskich szkół, jeden z czołowych przedstawicieli cieszyńskiego pisarstwa regionalnego, oraz Franciszek Żertka – gawędziarz i pamiętnikarz.

Zabytki[edytuj]

Według Narodowego Instytutu Dziedzictwa, w miejscowości znajdują się następujące obiekty zabytkowe[8]:

Zbudowany został przez Góreckich mieszkańców w XV wieku. Przebudowany w 1662 oraz kilkakrotnie odnawiany, zatracił większość cech gotyckich. Murowana, jednonawowa budowla, z silnie wydłużonym, półkoliście zamkniętym prezbiterium, posiada wystrój i wyposażenie barokowo-klasycystyczne. W murowanej bramce ogrodzenia płyta nagrobna Henryka Góreckiego herbu Kornicz, zmarłego w 1682. Obok kościoła cmentarz, na którym m.in. groby Zofii Kossak i jej męża Zygmunta Szatkowskiego (zm. 1976), a także Walentego Krząszcza.

  • zespół dworski z XVIII wieku (nr rej.: 972/68 z 30.12.1968 oraz A-369/78 z 17.10.1978).

Dwór w Górkach Wielkich powstał w 1734 roku, staraniem Hieronima Marklowskiego. W 1922 roku zakupiony przez Tadeusza Kossaka, spłonął w czasie II wojny światowej (w maju 1945). Z założenia dworskiego ocalał tzw. domek ogrodnika (obecnie Muzeum Zofii Kossak-Szatkowskiej), nieliczne zabudowania gospodarcze (dziś bardzo zniszczone) oraz wiodąca do nich aleja 200-letnich lip i dębów.

Turystyka[edytuj]

Przez miejscowość przechodzą trasy rowerowe:

Fauna i flora[edytuj]

Na stokach wzgórza Bucze wiosną kwitnie cieszynianka wiosenna i storczyk blady. Spośród ptaków występują tu m.in. pluszcz, zimorodek i dzięcioł duży. Strych kościoła Wszystkich Świętych zamieszkują chronione gatunki nietoperzy – nocek duży i podkowiec mały.

Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna "Góra Bucze"[edytuj]

W Górkach Wielkich znajduje się przyrodniczo-dydaktyczna ścieżka o nazwie "Góra Bucze" – składa się ona z 6 odcinków. Każdy z odcinków przedstawia charakterystycznie występujące tu rośliny i zwierzęta:

  1. Odcinek I: Znad rzeki Brennicy na Górę Bucze – pluszcz, zimorodek, pliszka górska.
  2. Odcinek II: Przez las grądowy – lipa drobnolistna, kopytnik pospolity, pierwiosnka wyniosła, marzanka wonna, listera jajowata, kruszczyk szerokolistny.
  3. Odcinek III: Wśród osobliwości florystycznych – storczyk męski nakrapiany, podkolan biały, gnieźnik leśny, orlik pospolity, wawrzynek wilczełyko, przylaszczka pospolita.
  4. Odcinek IV Przez las przekształcony – sikora czubatka, sikora sosnówka.
  5. Odcinek V: Na pograniczu łąki i lasu – jesion wyniosły, czworolist pospolity, dzwonek rozpierzchły, mniszek lekarski, dzięcioł duży, gąsiorek.
  6. Odcinek VI: Przez jar z cieszynianką wiosenną – cieszynianka wiosenna, jarzmianka większa, żankiel zwyczajny, żywiec gruczołowaty, śledziennica skrętolistna, zawilec gajowy.

Religia[edytuj]

Na terenie miasta działalność duszpasterską prowadzą następujące kościoły:

Komunikacja[edytuj]

Przez Górki Wielkie kursują autobusy TRANSKOM Skoczów i busy Linea Trans do Brennej, Cieszyna i Skoczowa.

Sport i rekreacja[edytuj]

Na terenie Górek Wielkich działa, założony w 1949 roku Ludowy Klub Sportowy 'Spójnia' Górki Wielkie, który obecnie występuje w skoczowskiej B-Klasie.

Galeria[edytuj]

  • Kościół parafialny pw. Wszystkich Świętych

  • Kościół św. Jana Sarkandra

  • Kościół ewangelicki

  • Dwór Kossaków i Muzeum Zofii Kossak

  • Muzeum Zofii Kossak-Szatkowskiej

  • Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna "Góra Bucze"

Przypisy

  1. ↑ Gmina Brenna: Studium zagospodarowania przestrzennego gminy Brenna. W: www.bip.brenna.org.pl [on-line]. 2010-01-27. [dostęp 2010-12-13].
  2. ↑ Śląsk Cieszyński w średniowieczu (do 1528). Idzi Panic (redakcja). Cieszyn: Starostwo Powiatowe w Cieszynie, 2010, s. 298. ISBN 978-83-926929-3-5.
  3. ↑ Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis online
  4. ↑ H. Markgraf, J. W. Schulte, "Codex Diplomaticus Silesiae T.14 Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis", Breslau 1889
  5. ↑ I. Panic, 2010, s. 290
  6. ↑ Gemeindelexikon der im Reichsrate vertretenen Königreiche und Länder, bearbeitet auf Grund der Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1900, XI. Schlesien. Wien: 1906. (niem.)
  7. ↑ Ludwig Patryn (ed): Die Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1910 in Schlesien. Troppau: 1912. (niem.)
  8. ↑ Narodowy Instytut Dziedzictwa: Rejestr zabytków nieruchomych – województwo śląskie. 30 września 2016; dzisiaj.
  9. ↑ Parafia pw. św. Jana Sarkandra w Górkach Wielkich (pol.). www.franciszkaniegorki.akcja.pl. [dostęp 2014-10-26].

Bibliografia[edytuj]

Linki zewnętrzne[edytuj]

p • d • e
Gmina Brenna
Siedziba gminy: Brenna
Sołectwa
Górki Wielkie • Górki Małe
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Górki_Wielkie&oldid=46103392”