Zrąbień dębowiec
| Chrysobothris affinis | |||||
| (Fabricius, 1794) | |||||
.jpg) Imago | |||||
 Larwa, ryc. aut. E. Reittera | |||||
| Systematyka | |||||
| Domena | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Królestwo | |||||
| Typ | |||||
| Gromada | |||||
| Rząd | |||||
| Podrząd | |||||
| Rodzina | |||||
| Podrodzina | |||||
| Plemię | |||||
| Rodzaj | |||||
| Podrodzaj |
Chrysobothris s.str. | ||||
| Gatunek |
zrąbień dębowiec | ||||
| |||||
Zrąbień dębowiec[1] (Chrysobothris affinis) – gatunek chrząszcza z rodziny bogatkowatych i podrodziny Buprestinae. Zamieszkuje zachodnią i środkową część krainy palearktycznej. Polifagiczny. Kambiofagiczne larwy żerują pod korą drzew liściastych.
Taksonomia[edytuj | edytuj kod]
Gatunek ten opisany został po raz pierwszy w 1794 roku przez Johana Christiana Fabriciusa pod nazwą Buprestis affinis[2].
W obrębie tego gatunku wyróżnia się sześć podgatunków[3][4]:
- Chrysobothris affinis affinis (Fabricius, 1794)
- Chrysobothris affinis heliophila Abeille de Perrin, 1893
- Chrysobothris affinis kostini Bellamy, 1998
- Chrysobothris affinis nevskyi Richter, 1944
- Chrysobothris affinis tetragramma Ménétriés, 1832
- Chrysobothris affinis tremulae Kostin, 1973
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Chrząszcz o ciele długości od 10,5 do 15 mm, od 2,5 do 3 razy dłuższym niż szerokim, smuklejszym niż u C. leonhardi[5][6], grzbietobrzusznie mocno przypłaszczonym. Wierzch ciała zwykle jest metalicznie spiżowy czy ciemnobrązowy, rzadziej metalicznie niebieskawy lub zielonkawy; na pokrywach znajdują się trzy pary dołków o barwie metalicznie zielonkawej, miedzianej lub złocistej. Spód ciała jest zwykle metalicznie miedzianoczerwony z zielonkawymi lub niebieskawymi krawędziami sternitów[5][7].
Głowa jest szersza niż dłuższa, o ciemieniu węższym niż czoło, zaopatrzona w duże oczy sięgające ku tyłowi pobliża przedniej krawędzi przedplecza. Panewki czułkowe są ząbkowane, umieszczone blisko siebie, przed oczami. Czułki są lekko zakrzywione i mają wydłużone człony pierwszy i trzeci[5][7].
Przedplecze jest silnie poprzeczne, niemal dwukrotnie szersze niż dłuższe, o kątach przednich rozszerzonych i lepiej zaznaczonych niż u C. solieri[5][7]. Tarczka ma zarys ostro zakończonego trójkąta równoramiennego[6]. Pokrywy są szersze od przedplecza. W zarysie mają zaokrąglone barki, potem boki niemal równoległe, a dalej prosto zbieżne ku osobno zaokrąglonym wierzchołkom; zwężenie ku wierzchołkom jest słabsze, a same wierzchołki delikatniej piłkowane niż u C. leonhardi. Na powierzchni pokryw występują słabiej niż u zrąbienia świerkowego zaznaczone żeberka podłużne, zwłaszcza w przedniej połowie i po bokach pokryw wypłaszczone. Przestrzenie między żeberkami są regularnie, drobno, gęsto punktowane i pozbawione zmarszczek. Na każdej pokrywie znajdują się trzy okrągłe dołki o mniejszych niż u zrąbienia sosnowego i C. solieri rozmiarach; przedni z nich leży niedaleko tarczki, a środkowy i tylny są węższe niż dwie przestrzenie między żeberkami. Przedpiersie wypuszcza szeroki wyrostek międzybiodrowy z trzema ząbkami, z których boczne nie są krótsze niż środkowy. Odnóża przedniej pary mają silnej budowy uda z mocnym, tępym zębem skierowanym ku przodowi[5][7]. Odnóża tylnej pary odznaczają się stopami o członie pierwszym dłuższym niż trzy następne razem wzięte[6].
Odwłok ma ostatni segment na szczycie u samicy prosto ścięty z parą płaskich ząbków narożach, a u samca okrągławo wycięty, również z ząbkowatymi narożami. Genitalia samca cechują się obecnością dwunastu par ząbków na bokach prącia[5][7]. Pokładełko samicy jest dłuższe i o bliżej umieszczonych gonostylikach niż u C. leonhardi[6].
Biologia i ekologia[edytuj | edytuj kod]
Owad ten zasiedla lasy liściaste, zadrzewienia i parki[8][9]. Preferuje stanowiska ciepłe, nasłonecznione[9]. Rozmieszczony jest głównie od nizin do rzędnych około 800 m n.p.m., ale miejscami dochodzi do 1400 m n.p.m.[10].
Samice składają jaja pojedynczo, zwykle w szczelinach kory lub pod jej łuski[10]. Kambiofagiczne larwy żerują pod korą, w warstwie łyka pni, kłód, konarów i grubszych gałęzi drzew osłabionych, obumierających i martwych[11][12][9]. Rzadziej żerują w gałęziach cieńszych, o średnicy 3,5 cm oraz drewnie przetworzonym, np. w słupach telegraficznych i płotach[10]. Zrąbień ten jest szeroko polifagiczny[11][10][9]. Preferuje dęby[12], ale wśród jego roślin pokarmowych wymieniane są też: buk zwyczajny, chmielograb europejski, dereń jadalny, eukaliptusy, figowiec pospolity, glediczja trójcierniowa, głogi, jabłoń domowa, jesion wyniosły, judaszowiec południowy, kasztan jadalny, klon francuski, leszczyna pospolita, morwy, olsze, robinia akacjowa, topole i wiązy[11]. Drążony przez larwę korytarz jest zwykle płaski, sinusoidalny, dość krótki, nieschodzący pod łyko[10]. Rozwój larwy typowo trwa dwa lata[5], ale może się wydłużać do lat trzech, a w ciepłych latach skracać do roku[10].
Przepoczwarczenie ma miejsce w owalnej komorze poczwarkowej na końcu chodnika. Typowo położona jest ona tuż pod korą, rzadziej wewnątrz grubej kory, a w cieńszym materiale lęgowym w bielu, równolegle do osi gałęzi. Zimowanie odbywa się w komorze poczwarkowej w stadium larwy lub przedpoczwarki, natomiast samo przepoczwarczenie ma miejsce w kwietniu lub maju[10]. Osobniki dorosłe obserwuje się od maja, wyjątkowo końca kwietnia, do sierpnia[10][12] ze szczytem pojawu w czerwcu. Szybko latają w dni słoneczne[12].
Rozprzestrzenienie[edytuj | edytuj kod]
Gatunek palearktyczny. Podgatunek nominatywny w Europie znany jest z Portugalii, Hiszpanii, Wielkiej Brytanii, Francji, Belgii, Niemiec, Szwajcarii, Austrii, Włoch, Danii, Szwecji, Norwegii[13], Łotwy[4], Polski, Czech, Słowacji, Węgier, Białorusi, Ukrainy, Mołdawii, Rumunii, Bułgarii, Słowenii, Chorwacji, Bośni i Hercegowiny, Serbii, Czarnogóry, Albanii, Macedonii Północnej, Grecji, europejskich części Rosji i Turcji[13]. Poza nią notowany jest z anatolijskiej części Turcji, zachodniego Kazachstanu[4] i Syberii[12].
C. a. heliophila zamieszkuje Maroko, Algierię, Tunezję, Libię i Egipt[10]. C. a. kostini i C. a. tremulae są endemitami Kazachstanu. C. a. tetragramma obejmuje zasięgiem Turcję, Gruzję, Armenię, Azerbejdżan, Turkmenistan i Iran. C. a. nevskyi podawany jest z Kazachstanu, Turkmenistanu, Uzbekistanu, Tadżykistanu, Kirgistanu oraz Iranu[4].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Jacek Stocki: Drzewa liściaste i owady na nich żerujące. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2001.
- ↑ Johan Christian Fabricius: Entomologiae systematicae, emmendatae et auctae Band 4. Hafnia: Proft, Fil et Soc, 1794, s. 450.
- ↑ C.L. Bellamy: Genus Chrysobothris Eschscholtz 1829. [w:] A Checklist of World Buprestoidea [on-line]. [dostęp 2023-08-23].
- ↑ a b c d M.G. Volkovich: Annotated catalog of Buprestidae fauna of the former USSR (M.G. Volkovich). [w:] Beetles (Coleoptera) and coleopterists [on-line]. Zoological Institute of Russian Academy of Sciences, St. Petersburg, 2013. [dostęp 2023-08-26].
- ↑ a b c d e f g Karl Wilhelm Harde: Familie Buprestidae (Prachtkäfer). W: Die Käfer Mitteleuropeas Band 6: Diversicornia. Heinz Freude, Karl Wilhelm Harde, Gustav Adolf Loshe (red.). Krefeld: Goecke & Evers Verlag, 1979, s. 203–247.
- ↑ a b c d Jiří Kolibáč. Redescription and re‐evaluation of Chrysobothris leonhardi Obenberger, 1916 (Col. Buprestidae). „Deutsche Entomologische Zeitschrift (neue Folge)”. 36 (1‐3), s. 161-164, 1989. DOI: 10.1002/mmnd.19890360123.
- ↑ a b c d e Fritz Brechtel, Hans Kostenbader: Die Pracht- und Hirschkäfer Baden-Württembergs. Stuttgart (Hohenheim): Ulmer, 2002. ISBN 3-8001-3526-4.
- ↑ Chrysobothris affinis – Zrąbień dębowiec. [w:] Insektarium.net [on-line]. [dostęp 2023-08-28].
- ↑ a b c d Klaus Koch: Die Käfer Mitteleuropas – Ökologie – Band 2. Krefeld: Goecke & Evers Verlag, 1989. ISBN 3-87263-040-7.
- ↑ a b c d e f g h i Svatopluk Bílý. Summary of the bionomy of the Buprestid beetles of Central Europe (Coleoptera: Buprestidae). „Acta Entomologica Musei Nationalis Pragae”. Supplementum 10, 2002. ISSN 0231-8571.
- ↑ a b c Willem N. Ellis: Chrysobothris affinis (Fabiricus, 1794). [w:] Plant Parasites of Europe. Leafminers, galls and fungi [on-line]. bladmineerders.nl, 2001-2023. [dostęp 2023-08-28].
- ↑ a b c d e B. Burakowski, M. Mroczkowski, J. Stefańska: Katalog Fauny Polski. Część XXIII, zeszyt 10. Chrząszcze – Coleoptera. Buprestoidea, Elateroidea i Cantharoidea.. Warszawa: 1985.
- ↑ a b Chrysobothris (Chrysobothris) affinis (Fabricius, 1794). [w:] Fauna Europaea [on-line]. [dostęp 2023-08-28].