Pingwiny

Pingwiny
	Sphenisciformes
	Sharpe, 1891
	; Przedstawiciel rzędu – pingwin cesarski (A. forsteri)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	pingwiny
	Typ nomenklatoryczny
	Spheniscus Brisson, 1760
Rodziny
	Spheniscidae Bonaparte, 1831;
	Spheniscidae Bonaparte, 1831;
	Zasięg występowania
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Pingwiny^[3], bezlotki^[4] – rząd (Sphenisciformes) oraz rodzina (Spheniscidae) ptaków z infragromady ptaków neognatycznych (Neognathae).

Występowanie[edytuj | edytuj kod]

Rodzina pingwinów obejmuje gatunki morskie (na lądzie pojawiają się jedynie w strefie brzegowej) zamieszkujące zimne morza półkuli południowej. Najliczniejsze wokół Antarktydy i sąsiednich wysp oraz wybrzeży Ameryki Południowej, najwięcej gatunków w pobliżu Nowej Zelandii^[5]. Jedynym gatunkiem gnieżdżącym się nieco na północ od równika (na Galapagos) jest pingwin równikowy^[6]. Kanadyjski ornitolog, Anthony Gaston, zasugerował, że większość pingwinów nie przekracza równika przez pływające w tropikalnych wodach rekiny^[7].

Cechy charakterystyczne[edytuj | edytuj kod]

Ptaki te charakteryzują się następującymi cechami:

długość 40–115 cm^[8];
dzioby zróżnicowane;
silnie przesunięte ku tyłowi mocne nogi, które pełnią funkcję płetw tylnych;
trzy przednie palce spięte błoną pławną;
krótki, sztywny ogon, pełniący z nogami funkcję steru;
wąskie skrzydła pełniące funkcję płetw napędowych;
nielotne;
łuskowate pióra;
brak apteriów;
brzuch biały, grzbiet i głowa ciemna (czarna, granatowa, szara);
często na głowie czub;
na lądzie chodzą w postawie wyprostowanej bądź ślizgają się na brzuchu, odpychając się kończynami;
w wodzie osiągają chwilową prędkość ponad 20 km/h (najszybszy pingwin białobrewy nawet do 36 km/h^[9]^[10]), zwykle jednak pływają z prędkością poniżej 10 km/h^[11];
monogamiczne;
w niewoli (w ogrodzie zoologicznym) zaobserwowano jeden przypadek pary homoseksualnej^[12];
kolonijne (największe kolonie liczą do miliona osobników);
gniazdo na nieosłoniętym terenie, w szczelinie bądź norze, zbudowane z kamieni lub części zielonych roślin;
składają dwa jaja (pingwin królewski i pingwin cesarski – jedno);
wysiadują jaja na stopach pod fałdem tłuszczowym brzucha;
podczas wysiadywania nie odżywiają się (nawet do kilku miesięcy);
odżywiają się pokarmem zwierzęcym: rybami, głowonogami i skorupiakami, które zdobywają w morzu;
mają bardzo dobrze rozwinięty słuch;
gruba warstwa tłuszczu pod skórą zapewnia im ochronę przed zimnem.

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

W rzędzie Sphenisciformes wyróżniana jest jedna rodzina (Spheniscidae) obejmująca współczesne rodzaje^[3]:

Aptenodytes J.F. Miller, 1778
Pygoscelis Wagler, 1832
Megadyptes A. Milne-Edwards, 1880 – jedynym przedstawicielem jest Megadyptes antipodes (Hombron & Jacquinot, 1841) – pingwin żółtooki
Eudyptes Vieillot, 1816
Eudyptula Bonaparte, 1856 – jedynym przedstawicielem jest Eudyptula minor (J.R. Forster, 1781) – pingwin mały
Spheniscus Brisson, 1760

Ewolucja[edytuj | edytuj kod]

Najstarszymi znanymi pingwinami są gatunki rodzaju Waimanu z wczesnego paleocenu Nowej Zelandii^[13]. Wczesne pingwiny, takie jak Inkayacu sprzed około 36 mln lat, były prawdopodobnie ubarwione inaczej niż współcześni przedstawiciele tej grupy – morfologia i rozmieszczenie melanosomów sugerują, że Inkayacu miał pióra ubarwione szaro i czerwono-brązowo. Jego melanosomy były mniejsze niż u dzisiejszych pingwinów. Zmiany w ich morfologii mogły wynikać z hydrodynamicznych wymagań podczas podwodnego pływania^[14].

W przeszłości na Ziemi żyły większe pingwiny niż obecnie. Na pustyni w Peru paleontolodzy znaleźli szkielet nieznanego wcześniej gatunku pingwina, nazwanego Icadyptes salasi. Rozmiary jego szkieletu wskazują, że mierzył około 150 cm wysokości^[15]. Zbliżone lub nieco większe rozmiary osiągały także Inkayacu^[14], Palaeeudyptes i Anthropornis^[13].

Pingwiny w kulturze[edytuj | edytuj kod]

Pingwiny jako bohaterowie książek

Mały pingwin Pik-Pok (Adam Bahdaj)
Zaczarowana zagroda (Alina i Czesław Centkiewiczowie)
O ósmej na arce (Ulrich Hub, oryg. An der Arche um Acht), ISBN 978-83-8150-227-6

Pingwiny jako bohaterowie filmów animowanych

• O pingwinie Kleofasku

Pingwiny jako maskotki

Nils Olav – pingwin-maskotka norweskiej armii;
Tux – maskotka Linuksa;
„Iceburgh” – maskotka drużyny Pittsburgh Penguins.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Sphenisciformes, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ Spheniscidae, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2011-07-13] (ang.).
↑ ^a ^b Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Spheniscidae Bonaparte, 1831 – pingwiny – Penguins (wersja: 2019-10-11). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-05-16].
↑ pingwiny, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2019-11-13] .
↑ F.F. Gill F.F., D.D. Donsker D.D., Kagu, sunbittern, tropicbirds, loons, penguins, petrels, P.P. Rasmussen (red.) [online], IOC World Bird List: Version 10.1 [dostęp 2019-10-16] (ang.).
↑ D.T. Ksepka & T. Ando: Penguins past, present, and future: Trends in the evolution of the Sphenisciformes. W: Living dinosaurs: The evolutionary history of modern birds. G. Dyke & G. Kaiser (red.). John Wiley & Sons, Ltd, 2011, s. 155–186. ISBN 978-1-119-99047-5. (ang.).
↑ AdamA. Nicolson AdamA., Krzyk morskich ptaków, Kraków: Znak, 2017, s. 23, ISBN 978-83-240-4244-9 .
↑ Martínez 1992 ↓, s. 140.
↑ Gentoo penguin, [w:] BBC Nature [online], BBC [dostęp 2012-02-05] [zarchiwizowane z adresu 2012-02-05] (ang.).
↑ H. Waters: 14 Fun Facts About Penguins. [w:] Smithsonian Magazine [on-line]. Smithsonian Institution, 2013-04-25. [dostęp 2021-04-08]. (ang.).
↑ All About Pinguins – Adaptaions. SeaWorld Parks & Entertainment. [dostęp 2021-04-08]. (ang.).
↑ Lesbian Penguins Shack Up at Israeli Zoo, [w:] The Forward [online], 19 grudnia 2013 [dostęp 2017-11-26] .
↑ ^a ^b P. Jadwiszczak. Penguin past: The current state of knowledge. „Polish Polar Research”. 30 (1), s. 3–28, 2009. (ang.).
↑ ^a ^b J.A. Clarke, D.T. Ksepka, R. Salas-Gismondi, A.J. Altamirano, M.D. Shawkey, L. D’Alba, J. Vinther, T.J. DeVries & P. Baby. Fossil evidence for evolution of the shape and color of penguin feathers. „Science”. 330 (6006), s. 954–957, 2010. DOI: 10.1126/science.1193604. (ang.).
↑ Julia AJ.A. Clarke Julia AJ.A. i inni, Paleogene equatorial penguins challenge the proposed relationship between biogeography, diversity, and Cenozoic climate change, „Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America”, 104 (28), 2007, s. 11545–11550, DOI: 10.1073/pnas.0611099104, PMID: 17601778, PMCID: PMC1913862 (ang.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

I. Martínez: Family Spheniscidae (Penguins). W: J. del Hoyo, A. Elliott & J. Sargatal: Handbook of the Birds of the World. Cz. 1: Ostrich to Ducks. Barcelona: Lynx Edicions, 1992. ISBN 84-87334-10-5. (ang.).

[itis-1] Sphenisciformes, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[itis2-2] Spheniscidae, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2011-07-13] (ang.).

[Mielczarek&Kuziemko-3] Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Spheniscidae Bonaparte, 1831 – pingwiny – Penguins (wersja: 2019-10-11). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-05-16].

[pwn-4] pingwiny, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2019-11-13] .

[Gill&Donsker-5] F.F. Gill F.F., D.D. Donsker D.D., Kagu, sunbittern, tropicbirds, loons, penguins, petrels, P.P. Rasmussen (red.) [online], IOC World Bird List: Version 10.1 [dostęp 2019-10-16] (ang.).

[livingdinosaurs-6] D.T. Ksepka & T. Ando: Penguins past, present, and future: Trends in the evolution of the Sphenisciformes. W: Living dinosaurs: The evolutionary history of modern birds. G. Dyke & G. Kaiser (red.). John Wiley & Sons, Ltd, 2011, s. 155–186. ISBN 978-1-119-99047-5. (ang.).

[7] AdamA. Nicolson AdamA., Krzyk morskich ptaków, Kraków: Znak, 2017, s. 23, ISBN 978-83-240-4244-9 .

[CITEREFMartínez1992140-8] Martínez 1992 ↓, s. 140.

[bbc-9] Gentoo penguin, [w:] BBC Nature [online], BBC [dostęp 2012-02-05] [zarchiwizowane z adresu 2012-02-05] (ang.).

[smithsonian-10] H. Waters: 14 Fun Facts About Penguins. [w:] Smithsonian Magazine [on-line]. Smithsonian Institution, 2013-04-25. [dostęp 2021-04-08]. (ang.).

[seaworld-11] All About Pinguins – Adaptaions. SeaWorld Parks & Entertainment. [dostęp 2021-04-08]. (ang.).

[12] Lesbian Penguins Shack Up at Israeli Zoo, [w:] The Forward [online], 19 grudnia 2013 [dostęp 2017-11-26] .

[Jadwiszczak2009-13] P. Jadwiszczak. Penguin past: The current state of knowledge. „Polish Polar Research”. 30 (1), s. 3–28, 2009. (ang.).

[Inkayacu-14] J.A. Clarke, D.T. Ksepka, R. Salas-Gismondi, A.J. Altamirano, M.D. Shawkey, L. D’Alba, J. Vinther, T.J. DeVries & P. Baby. Fossil evidence for evolution of the shape and color of penguin feathers. „Science”. 330 (6006), s. 954–957, 2010. DOI: 10.1126/science.1193604. (ang.).

[Icadyptes-15] Julia AJ.A. Clarke Julia AJ.A. i inni, Paleogene equatorial penguins challenge the proposed relationship between biogeography, diversity, and Cenozoic climate change, „Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America”, 104 (28), 2007, s. 11545–11550, DOI: 10.1073/pnas.0611099104, PMID: 17601778, PMCID: PMC1913862 (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]