Biegacze: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
następna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Kenraiz (dyskusja | edycje)
Redaktorzy
104 650 edycji
Nowe
(Brak różnic)

Wersja z 21:35, 1 lip 2016

Biegacz (Lechenaultia divaricata)
Biegacz Salsola tragus przemierzający drogę

Biegacze (b. pustynne, b. stepowe), chamaechory – rośliny, których pędy nadziemne lub ich części (kwiatostany, dęte owoce) stanowią diaspory przemieszczające się po powierzchni ziemi pod wpływem działania wiatru. Dzięki przystosowaniom do podróżowania za pomocą ruchów powietrza diaspory te mogą przebywać znaczne odległości od miejsca rozwoju rośliny macierzystej[1][2]. Biegacze są roślinami typowymi dla biomów pustynnych i stepowych, gdzie otwarte przestrzenie pozwalają pokonywać znaczne dystanse. Rośliny lub ich części, zwykle przybierając kulisty kształt i ażurową, lekką konstrukcję, tocząc się gubią owoce i nasiona rozprzestrzeniając je w ten sposób. Czasem biegacze zbijają się w większe skupienia, mogące osiągać znaczne rozmiary[2]. Szczególną grupą biegaczy są tzw. zmartwychwstanki, skupiające się w kule podczas suszy i uwalniające diaspory poprzez rozpostarcie pędów lub okryw koszyczków w czasie deszczu lub po trafieniu na wilgotne siedlisko[3]. Biegacze rosnący na pustyniach dzięki zdolności do poruszania się na powierzchni gruntu unikają pogrzebania pod piaskiem[4].

Chamaechoria jest szczególnym rodzajem anemochorii (wiatrosiewności)[1][2].

Przykłady biegaczy w świecie roślin

Przystosowanie do rozprzestrzeniania diaspor po powierzchni ziemi za pomocą wiatru stwierdzono w 10 rodzinach roślin nasiennych: szarłatowate Amaranthaceae (w tym komosowate Chenopodiaceae), amarylkowate Amaryllidaceae, selerowate Apiaceae, złotogłowowe Asphodelaceae, astrowate Asteraceae, kapustowate Brassicaceae, ogórecznikowate Boraginaceae, goździkowate Caryophyllaceae, bobowate Fabaceae, jasnotowate Lamiaceae, wiechlinowate Poaceae i ciborowate Cyperaceae[2][5].

Solanka Salsola tragus zatrzymana na ogrodzeniu

Przedstawicielem biegaczy wśród szarłatowatych jest występująca także w Polsce solanka kolczysta Salsola kali[2]. Należący do tego samego rodzaju gatunek Salsola tragus (czasem też opisywany jako odmiana solanki kolczystej – S. kali var. tenuifolia) jest uciążliwym chwastem na terenach Ameryki Północnej, dokąd zawleczony został z Eurazji w latach 70. XIX wieku. Stał się biegaczem charakterystycznym dla tamtejszych przydroży, nieużytków, pól, półpustyń[6] i charakterystycznym elementem krajobrazu rozległych pustkowi[4]. Z tej samej rodziny biegaczami są także np. Cycloloma atriplicifolium[4][7], przedstawiciele rodzaju wrzosowiec Corispermum[2], mietelnik Kochia[8] i szarłat (np. szarłat biały Amaranthus albus i Amaranthus graecizans)[9].

Kuliste kwiatostany Brunsvigia bosmaniae po zawiązaniu owoców toczone są przez wiatr

W obrębie rodziny amarylkowatych u roślin z kilku rodzajów (Ammocharis, Boophone i Brunsvigia) powstają kuliste kwiatostany o szypułach równej długości rozpościerających się w każdym kierunku. Po dojrzeniu owoców pozostają one na szypułach, podczas gdy cały kwiatostan odłamuje się z zasychającej łodygi, dzięki czemu może być toczony przez wiatr po powierzchni ziemi. Takie ażurowe i kuliste struktury efektywnie rozprzestrzeniają diaspory gubiąc po paru dniach torebki z nasionami. Nasiona tych roślin są mięsiste i krótkotrwałe – kiełkują niezwłocznie po kontakcie z podłożem[10].

W przypadku roślin selerowatych występują podobne kuliste kwiatostany jak u amarylkowatych – toczone przez wiatr[11], ale też niektóre gatunki mają pędy rozgałęzione w różnych kierunkach, które po zaschnięciu przybierają kulistawy kształt i przemieszczane są po powierzchni ziemi w całości, stopniowo gubiąc owoce. Do przykładów takich należy Seseli tortuosum w północnej Afryce[2] oraz występująca m.in. w Europie Środkowej sierpnica pospolita Falcaria vulgaris[12].

W rodzinie astrowatych biegaczami są m.in. rośliny z rodzaju chaber (np. Centaurea diffusa), mikołajek Eryngium (np. mikołajek polny)[2][12], Lessingia glandulifera[13] i Gundelia tournefortii[7]. Z rodziny kapustowatych (krzyżowych) toczone przez wiatr są takie rośliny jak stulisz pannoński Sisymbrium altissimum[2] i modrak Crambe[14], a z goździkowatych łyszczec wiechowaty Gypsophila paniculata[15]. Możliwość przenoszenia przez wiatry przypisywana była także babce Plantago cretica, ale stwierdzono, że w istocie roślina ta zwija i rozwija tylko kwiatostany bez przemieszczania się[7].

Wśród bobowatych wiele roślin wykształca same owoce w taki sposób, że są one łatwo toczone przez wiatr – ich strąki są dęte, lekkie i kulistawe. Tak jest w przypadku moszenek południowych Colutea arborescens, niektórych gatunków lucerny (Medicago scutellata, M. orbicularis), traganka Astragalus i ostrołódki Oxytropis[2]. Czasem diasporą są owoce otoczone rozdętym kielichem – jak w przypadku przelotu pospolitego Anthyllis vulneraria[2]. Niekiedy też całe nadziemne części roślin po zaschnięciu i odłamaniu u nasady szyi korzeniowej bywają przemieszczane przez wiatr i tak zdarza się w przypadku Baptisia tinctoria[16] oraz rodzaju Psoralea[17][7].

Wśród traw lekkie, odłamujące się kwiatostany występują u roślin z rodzaju Spinifex, które w różnej wielkości skupieniach przemieszczane są przez wiatry na wybrzeżach Archipelagu Malajskiego i na terenach otwartych Australii[7]. Podobne zjawisko występuje u traw z rodzajów: miłka Eragrostis, Schedonnardus i Aristida[18]. Czasem ziarniaki z długimi ośćmi roślin z rodzaju ostnica bywają także splątane w kule toczone przez wiatr[7]. W przypadku ciborowatych dęte owoce (pęcherzyki) powstają u turzycy mieszkowatej Carex physodes[1][2].

Podobny mechanizm rozprzestrzeniania jak w przypadku biegaczy dotyczy wielu wiatrosiewnych diaspor, które w strefie klimatu chłodnego bywają przemieszczane zimą przez ruchy powietrza po pokrywie śnieżnej[7].

Biegacze wśród grzybów

Analogiczną do biegaczy strategię rozprzestrzeniania zarodników stosują także grzyby z rodzaju kurzawka Bovista, których kuliste, dojrzałe owocniki o średnicy kilku centymetrów po dojrzeniu mogą tracić kontakt z gruntem i toczyć się poruszane wiatrem[4].

Wpływ roślinnych biegaczy na środowisko i człowieka

Instalacja 'Łapacz biegaczy' (Tumbleweeds Catcher) z Salt Lake City w 1972

Ze względu na łatwość przemieszczania się na znaczne odległości i nierzadko wytwarzanie ogromnych ilości nasion rozprzestrzenianych po drodze (jeden duży okaz solanki może zawiązać ok. 100 tys. nasion), biegacze są uciążliwymi i skutecznymi gatunkami inwazyjnymi. Dodatkowo problemem jest to, że zasiedlają i konkurują z rodzimymi lub uprawnymi roślinami o wodę w biomach z reguły ubogich w jej zasoby[4].

W sprzyjających okolicznościach biegacze mogą skupiać się w wielkich ilościach stwarzając zagrożenie dla bezpieczeństwa ludzi poruszających się na drogach z powodu ograniczenia widoczności. Poza tym ze względu na suchość i łatwopalność – stwarzają też zagrożenie pożarowe. Wielkie ilości biegaczy w zachodnim Teksasie zablokowały ruch na autostradzie stanowej nr 349[19]. W 1989 miejscowość Mobridge w Dakocie Południowej biegacze zasypały po dach około 30 budynków, po tym jak masowo solanki porosły dno wcześniej osuszonych w okolicy zbiorników[20]. W lutym 2016 wielkie ilości kwiatostanów prosa z gatunku Panicum effusum zasypały australijskie miasto Wangaratta, miejscami tworząc warstwy osiągające kilka metrów wysokości[21][22][23].

  1. ↑ a b c Zbigniew Podbielkowski: Wędrówki roślin. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1995, s. 22-23. ISBN 830205615-4.
  2. ↑ a b c d e f g h i j k l Zbigniew Podbielkowski, Maria Podbielkowska: Przystosowania roślin do środowiska. Warszawa: Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, 1992, s. 495-496. ISBN 83-02-04299-4.
  3. ↑ W. F. Ganong. An outline of phytobiology. „Bulletin of the Natural History Society of New Brunswick”. 13, s. 3–26, 1896. 
  4. ↑ a b c d e Douglas Main: Consider the tumbleweed. [w:] ScienceLine [on-line]. NYU Journalism, 2011. [dostęp 2016-07-01].
  5. ↑ Dirk V. Baker: Dispersal of an Invasive Tumbleweed. ProQuest, 2007, s. 3, 90. ISBN 978-0-549-44310-0.
  6. ↑ Salsola tragus Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2016-07-01].
  7. ↑ a b c d e f g L. van der Pijl: Principles of Dispersal in Higher Plants. Springer Science & Business Media, 2013, s. 58-60. ISBN 3-662-00799-1.
  8. ↑ D. A. Becker. Stem abscission in tumbleweeds of the Chenopodiaceae: Kochia. „American Journal of Botany”. 65, s. 375–383, 1978. DOI: 10.2307/2442692. 
  9. ↑ Matt Jolley Abrams, LeRoy: Illustrated Flora of the Pacific States Volume 2. Stanford University Press, 1944, s. 644. ISBN 978-0-8047-0004-7.
  10. ↑ John Manning: Field Guide to Fynbos. Cape Town: Struik Publishers, 2008. ISBN 978-1-77007-265-7.
  11. ↑ William Francis Ganong: A Textbook of Botany for Colleges. MacMillan Co., 1921.
  12. ↑ a b Heinrich Walter, Siegmar-Walter Breckle: Walter's Vegetation of the Earth. Springer Science & Business Media, 2002, s. 386. ISBN 3-540-43315-5.
  13. ↑ Lessingia glandulifera. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2016-07-01].
  14. ↑ Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 174. ISBN 0-333-74890-5.
  15. ↑ Gypsophila paniculata Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2016-07-01].
  16. ↑ C. E. Bessey. The tumble-weed of the west. „Botanical Gazette”. 11, 2, s. 41, 1886. University of Chicago Press. DOI: 10.1086/325904. 
  17. ↑ D. A. Becker. Stem abscission in the tumbleweed, Psoralea. „American Journal of Botany”. 55, s. 753–756, 1968. DOI: 10.2307/2440962. 
  18. ↑ Gibson, David J.: Grasses and grassland ecology. Oxford: Oxford University Press, 2009, s. 52. ISBN 0-19-852919-8.
  19. ↑ Marilyn Stablein: Climate of Extremes: Landscape and Imagination. Black Heron Press, 1995, s. 33. ISBN 978-0-930773-39-7.
  20. ↑ Flood control brings avalanche of tumbleweeds. „Toledo Blade”, s. 34, 1989. Google News Archive Search. 
  21. ↑ Video: 'Hairy Panic' tumbleweed takes over Australian homes. [w:] Belfast Telegraph [on-line]. [dostęp 2016-07-01].
  22. ↑ Ruth Halkon: Entire town buried under bizarre 'hairy panic' weed that has baffled experts. [w:] Mirror (UK) [on-line]. [dostęp 2016-07-01].
  23. ↑ Big vacuums could combat 'hairy panic' in Australia city. [w:] BBC News (British Broadcasting Corporation) [on-line]. [dostęp 2016-07-01].

Linki zewnętrzne

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Biegacze&oldid=46245064”