Leki nootropowe: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
poprawa przypisów
poprawa przypisów
Linia 21: Linia 21:
<ref>{{Cytuj stronę | url = https://web.archive.org/web/20150410125100/http://www.medscape.com/viewarticle/807645 | tytuł = The Use and Misuse of Prescription Stimulants as "Cognitive Enhancers" by Students at One Academic Health Sciences Center | nazwisko = Bossaer | imię = John | opublikowany = Academic Medicine | data dostępu = 2017-09-22 |archiwum=http://www.medscape.com/viewarticle/807645}}</ref>
<ref>{{Cytuj stronę | url = https://web.archive.org/web/20150410125100/http://www.medscape.com/viewarticle/807645 | tytuł = The Use and Misuse of Prescription Stimulants as "Cognitive Enhancers" by Students at One Academic Health Sciences Center | nazwisko = Bossaer | imię = John | opublikowany = Academic Medicine | data dostępu = 2017-09-22 |archiwum=http://www.medscape.com/viewarticle/807645}}</ref>


Jest szereg czynników mogących wpływać pozytywnie lub negatywnie na stosowanie leków w celu poprawy funkcji poznawczych. Są wśród nich: cechy osobowościowe, cechy biologiczne lub cechy kontekstu społecznego<ref name="doi10.1371" /><ref name="C4WDefault-10.3109/10826084.2012.751426" /><ref name="C4WDefault-10.1186/1747-597X-9-8">Sattler, Sebastian; Mehlkop, Guido; Graeff, Peter; Sauer, Carsten (February 1, 2014).</ref><ref name="PLOS ONE-10.1371/journal.pone.0071452">Sattler, Sebastian; Forlini, Cynthia; Racine, Éric; Sauer, Carsten (August 5, 2013).</ref>.
Jest szereg czynników mogących wpływać pozytywnie lub negatywnie na stosowanie leków w celu poprawy funkcji poznawczych. Są wśród nich: cechy osobowościowe, cechy biologiczne lub cechy kontekstu społecznego<ref name="doi10.1371" /><ref name="C4WDefault-10.3109/10826084.2012.751426" /><ref>{{Cytuj pismo | nazwisko = Sattler | imię = Sebastian | tytuł = Evaluating the drivers of and obstacles to the willingness to use cognitive enhancement drugs: the influence of drug characteristics, social environment, and personal characteristics | czasopismo = Substance Abuse Treatment, Prevention, and Policy | wydawca = BioMed Central Ltd | data = luty 2014 | url = http://www.substanceabusepolicy.com/content/9/1/8 | doi = 10.1186/1747-597X-9-8 |strony = 8| wolumin = 9}}</ref>
<ref>{{Cytuj pismo | nazwisko = Sattler | imię = Sebastian | nazwisko2 = Forlini | imię2 = Cynthia | tytuł = Impact of Contextual Factors and Substance Characteristics on Perspectives toward Cognitive Enhancement | czasopismo = PLoS ONE | wydawca = PLOS | strony = e71452 | issn = 1932-6203 | data = kwiecień 2014 | url = http://www.plosone.org/article/info%3Adoi%2F10.1371%2Fjournal.pone.0071452 | doi = 10.1371/journal.pone.0071452}}</ref>


== Skutki uboczne ==
== Skutki uboczne ==

Wersja z 20:13, 22 wrz 2017

Nootropy – leki, suplementy lub inne substancje poprawiające funkcje poznawcze, a w szczególności pamięć, kreatywność lub motywację u zdrowych ludzi[1][2]. Wykorzystanie tego typu leków na zdrowych osobach w przypadku braku wskazań medycznych jest jednym z najbardziej dyskutowanych tematów wśród neurologów, psychiatrów i lekarzy. Dyskusje te dotyczą etyki i sprawiedliwości ich stosowania[1][3][4]. W międzynarodowej sprzedaży wartość substancji uznawanych jako nootropowe przekroczyła 1 mld dolarów w 2015 roku, a światowy popyt na te substancje nadal rośnie w szybkim tempie[5].

Zarówno słowo „nootrop”, jak i jego definicja, zostały opracowane w 1972 roku przez rumuńskiego psychologa i chemika, Corneliu E. Giurgea[6][7] i pochodzą od greckiego słowa νους (nous), czyli "rozum", i τρέπειν (trepein) czyli nagiąć lub skręcać[8].

Definicja

Twórca tego pojęcia, Corneliu E. Giurgea, zdefiniował substancje nootropowe poprzez następujące cechy[9][10]:

  • powinny poprawiać pamięć albo skuteczność nauki
  • powinny poprawiać skuteczność nauki bodźców, nawet gdy warunki są ustawione tak, by rozpraszać (aplikowane są elektrowstrząsy lub obiekt jest niedotleniony)
  • muszą działać neuroprotekcyjnie (zabezpieczać mózg)
  • nie mogą być toksyczne, muszą mieć bardzo mało albo nie mieć w ogóle skutków ubocznych.

Dostępność i popularność

Jest tylko kilka leków mających udowodnione działanie na poprawę funkcji umysłowych. Wiele innych znajdują się na różnych etapach badań[11]. Najczęściej używana klasa leków uznawanych powszechnie za nootropowe to stymulanty, do których na przykład należy kofeina[4].

Leki te rzekomo są używane głównie w celu leczenia zaburzeń poznawczych lub trudności ruchowych spowodowanych zaburzeniami takimi jak choroba Alzheimera, choroba Parkinsona, choroba Huntingtona i ADHD. Niektórzy badacze jednak wskazują na szersze zastosowanie[12]. Intensywna sprzedaż może nie korelować ze skutecznością. Badania naukowe potwierdzają korzystny wpływ niektórych związków. Niestety wiele ze sprzedanych substancji nie została należycie przetestowana lub ich działanie nie zostało potwierdzone[13].

Popularność wśród studentów

Na uczelniach nootropy są stosowane w celu zwiększenia wydajności pracy, bez względu na ich długofalowe skutki albo brak przekonujących badań dotyczący zdrowych osób[11]. Korzystanie z leków na receptę jest szczególnie rozpowszechnione wśród uczniów trudnych kierunków studiów[14]. Badania pokazują, że 0,7–4,5 % niemieckich studentów używało leków wzmacniających funkcje poznawcze w swoim życiu[15] [16] [17]

Jest szereg czynników mogących wpływać pozytywnie lub negatywnie na stosowanie leków w celu poprawy funkcji poznawczych. Są wśród nich: cechy osobowościowe, cechy biologiczne lub cechy kontekstu społecznego[15][16][18] [19]

Skutki uboczne

Zgodnie z oficjalną definicją leków nootropowych, utworzoną przez jej autora, by były one klasyfikowane do tej grupy, nie mogą mieć żadnych skutków ubocznych. Głównym problemem z lekami nootropowymi jest znaczne rozszerzenie tej definicji także na substancje mające skutki uboczne. Wiele spośród substancji błędnie uznawanych za nootropowe, czyli stymulanty, działa pozytywnie tylko w krótkiej perspektywie. Do tej grupy należy na przykład kofeina. Wiele substancji uznawanych za nootropowe nie ma znanego wpływu długoterminowego[11] (na przykład wiele farmaceutycznych substancji czy nowo opracowanych preparatów farmaceutycznych). Racetamy to grupa substancji strukturalnie związanych z piracetamem – posiadają kilka poważnych skutków ubocznych, niską toksyczność, ale i istnieje niewiele dowodów na to, że zwiększają one funkcje poznawcze u osób bez zaburzeń tychże funkcji[20][21]. Podczas gdy skłonność do uzależnień od racetamów jest czasami określana jako powód do niepokoju[22], to bardzo duża ilość badań wskazuje na to, że uzależnienie jest dość rzadkie przy dawkach terapeutycznych[23][24][25].  Jeśli chodzi o profil bezpieczeństwa to w przeglądzie z czerwca 2015 roku stwierdzono, że wszystko wskazuje na to, że w przypadku małych, klinicznie istotnych dawek psychostymulanty są pozbawione behawioralnych i neurochemicznych działań, które określają tę klasę leków[26].

Typy

Stymulanty

Hebbowa wersja ośrodku badań w Yerkes–Dodson law

W 2015 roku systematyczny przegląd medyczny i metaanaliza badań klinicznych na ludziach, wykazały, że niektóre używki przy użyciu niskich (terapeutycznych) stężeń mogą poprawić funkcje umysłowe w obrębie populacji[26][27][28][29]; w szczególności leki dające efekt zwiększenia funkcji poznawczych działają jako bezpośrednie agonisty lub pośrednie antagonisty receptorów dopaminowych d1, adrenergicznych w2 albo obu receptorów do kory przedczołowej[26][27][29][30]. Duże dawki stymulantów mogą powodować odwrotny efekt i osłabiać funkcje poznawcze[29][30].

  • Amfetamina to farmaceutyk i narkotyk (Adderall, dextroamphetamine i lisdexamfetamine an inactive prodrug) – badania i analizy pokazują pozytywny wpływ mikrodawek amfetaminy na liczne funkcje poznawcze (np. inhibitory control, episodic memory, working memory, and aspects of attention) w obrębie populacji i te efekty zostały potwierdzona dla osób z ADHD[26][27][28][30]. Analiza z 2014 roku potwierdza, że mikrodawki amfetaminy mogą prowadzić do wzmocnienia pamięci, także u osób młodych niemających ADHD[28]. Poprawia ona także motywację do wykonywania działań wymagających dużego wysiłku[27][29][30].
  • Eugeryki (armodafinil lub modafinil) – substancje pobudzające. Modafinil zwiększa czujność, zwłaszcza u osób z zaburzeniami snu. Zostało potwierdzone poprawione wnioskowanie i rozwiązywanie problemów po modafinilu[28][31]. Są one przepisywane na narkolepsję i dzienną senność powstałą w wyniku zespołu bezdechu sennego. Mogą jednak wywoływać negatywne efekty przy długotrwałym zażywaniu[32].
  • Ksantyna (najczęściej znana jest kofeina) – zwiększa czujność, zmniejsza senność i według niektórych badań poprawia pamięć[29][33]. Dzieci i dorośli którzy konsumują małe dawki kofeiny mają zwiększoną czujność[34].
  • Nikotyna– Metaanaliza 41 osób metodą podwójnie ślepej próby z grupą kontrolną (placebo) pokazała, że nikotyna może mieć pozytywny wpływ na zdolności motoryczne, czujność, ukierunkowanie uwagi i pamięć roboczą[35].

Zgodne z pierwotną definicją

  • Teanina – w 2014 wykazano korzystne efekty, które przyczyniają się do czujności, uwagi i produktywności[36]. Te efekty są najbardziej widoczne w ciągu pierwszej godziny po podaniu dawki[36].
  • Walproinianu – badania pokazały, że walproinian może być w stanie zwiększyć zdolności poznawcze, w tym słuch absolutny[37][38].
  • Tolkapon – stwierdzono, że poprawia werbalną pamięć epizodyczną[39].
  • Lewodopa – stwierdzono, że poprawia ustną epizodyczną pamięć[39].
  • Atomoksetyna – może poprawić pamięć roboczą i aspekty uwagi podczas zażywania w optymalnej dawce[30].
  • Dezypramina – może poprawić pamięć roboczą i aspekty uwagi podczas zażywania w optymalnej dawce[30].

Nutraceutyki

  • Bacopa monnieri – zioło, wobec którego badania pokazują, że posiada właściwości zwiększające pamięć[40][41].
  • Żeń-szeń – w przeglądzie Cochrane Collaboration doszli do wniosku, że "istnieje brak przekonujących dowodów na to, aby pokazać poznawcze pozytywny wpływ żeń-szenia u zdrowych uczestników, ale odnotowano je u pacjentów z otępieniem"[42]. Według danych National Center for Complementary and Integrative Health "Chociaż Azjatycki żeń-szeń był szeroko badany dla różnych celów, wyniki badań do tej pory nie pozwalają ostatecznie potwierdzić jego pozytywnego wpływu na zdrowie"[43]. Według badania opublikowanego w czasopiśmie "Osiągnięcia w dziedzinie żywienia", kilka losowych badań klinicznych na zdrowych ochotnikach wykazały, że zwiększa dokładność pamięci, szybkość wykonywania zadań i poprawia koncentrację uwagi podczas wykonywania skomplikowanych psychiczno-arytmetycznych zadań, a także zmniejszenie zmęczenia i poprawia nastrój[44].
  • Ginkgo biloba – różne badania dochodzą do różnych wniosków. W 2009 Cochrane nie znalazł wystarczająco dużo dowodów, aby wyciągać w związku z pacjentami z otępieniem[45]. W systematycznym przeglądzie z 2007 roku i analizie z 2012 roku nie wykazano żadnych istotnych dowodów potwierdzających poprawę funkcji poznawczych u zdrowych ludzi[46][47]. W 2009 roku przegląd uznał, że "istnieją przekonujące dowody na to, że w długiej perspektywie poprawia wyborczą uwagę, niektóre procesy wykonawcze i długotrwałą pamięć werbalną i nie-werbalną"[48].

Racetamy

Racetamy, takie jak piracetam, oxiracetam i aniracetam to strukturalnie podobne związki które często są sprzedawane jako nootropowe i są sprzedane bez recepty (w Polsce tylko piracetam jest na receptę). Racetamy często są nazywane nootropowymi, ale przynależność do tej klasy nie jest potwierdzona[49]. Mechanizmy działania są słabo poznane. Piracetam i aniracetam najprawdopodobniej działają jako allosteryczny modulator receptorów AMR i modulują systemy cholinergiczne[50].

Substancje błędnie uważane za poprawiające działanie mózgu

  • Kwasy tłuszczowe omega-3: DHA i EPA – dwa artykuły z Cochrane Collaboration wykazały, że suplementacja kwasów Omega-3 w leczeniu ADHD i zaburzeń uczenia się może wyłącznie bardzo ograniczone korzyści[51][52]. Dwa inne przeglądy zauważają, że nie ma danych dotyczących efektów suplementacji w skali populacji albo dla osób w wieku średnim lub starszym[53][54].
  • Witaminy – nie ma danych potwierdzających wpływ suplementacji na działanie umysłu[54].
  • Witamina E – nie ma danych potwierdzających wpływ suplementacji na działanie umysłu dla osób w wieku średnim lub osób starszych[54].
  • Pramipexol – nie ma widocznego wpływu na funkcjonowanie mózgu u zdrowych osób[39].
  • Guanfacin – nie ma widocznego wpływu na funkcjonowanie mózgu u zdrowych osób[39].
  • Clonidine – nie ma widocznego wpływu na funkcjonowanie mózgu u zdrowych osób[39].
  • Ampakines – nie ma widocznego wpływu na funkcjonowanie mózgu u zdrowych osób[39].
  • Fexofenadine – nie ma widocznego wpływu na funkcjonowanie mózgu u zdrowych osób[39].
  • Szałwia lekarska – pewne dowody sugerują korzyści intelektualne, ale badania są ubogie i nie ma żadnych wniosków jakie można by jednoznacznie wyciągnąć[55].

Zobacz też

  1. ↑ a b Frati P, Kyriakou C, Del Rio A, Marinelli E, Vergallo GM, Zaami S, Busardò FP. Smart drugs and synthetic androgens for cognitive and physical enhancement: revolving doors of cosmetic neurology. „Curr Neuropharmacol”. 13, s. 5 - 11, styczeń 2015. DOI: 10.2174/1570159X13666141210221750. PMID: 18353672. 
  2. ↑ Lanni C, Lenzken SC, Pascale A i inni. Cognition enhancers between treating and doping the mind. „Pharmacol. Res.”. 57, s. 196–213, marzec 2008. DOI: 10.1016/j.phrs.2008.02.004. PMID: 18353672. 
  3. ↑ Albertson TE, Chenoweth JA, Colby DK, Sutter ME. The Changing Drug Culture: Use and Misuse of Cognition-Enhancing Drugs. „FP Essent”. 441, s. 25-9, 2016. PMID: 26881770. 
  4. ↑ a b Greely H, Sahakian B, Harris J, Kessler RC, Gazzaniga M, Campbell P, Farah MJ. Towards responsible use of cognitive-enhancing drugs by the healthy. „Nature”. 456, s. 702–705, grudzień 2008. DOI: 10.1038/456702a. PMID: 19060880. 
  5. ↑ Chinthapalli K. The billion dollar business of being smart. „BMJ”. 351, s. h4829, wrzesień 2015. DOI: 10.1136/bmj.h4829. PMID: 26370589. 
  6. ↑ Gazzaniga, Michael S.: The Ethical Brain: The Science of Our Moral Dilemmas (P.S.). Nowy Jork: Harper Perennial, 2006, s. 184. ISBN 0-06-088473-8.
  7. ↑ Giurgea C.. [Pharmacology of integrative activity of the brain. Attempt at nootropic concept in psychopharmacology] ("Vers une pharmacologie de l'active integrative du cerveau: Tentative du concept nootrope en psychopharmacologie"). „Actual Pharmacol (Paris)”. 25, s. 115–156, 1972. PMID: 4541214. (fr.). 
  8. ↑ Medical dictionary. [dostęp 2017-09-22].
  9. ↑ C.E. Giurgea, M.G. Greindl, S. Preat, Nootropic drugs and aging, „Acta Psychiatrica Belgica”, 4, 1983, s. 349–358, ISSN 0300-8967, PMID: 6660010 [dostęp 2016-04-03].
  10. ↑ C. Giurgea, Pharmacology of integrative activity of the brain. Attempt at nootropic concept in psychopharmacology, „Actualités Pharmacologiques”, 25, 1972, s. 115–156, ISSN 0567-8854, PMID: 4541214 [dostęp 2016-04-03].
  11. ↑ a b c B Sahakian, S Morein-Zamir. Professor's little helper. „Nature”. 450, s. 1157–1159, grudzień 2007. DOI: 10.1038/4501157a. PMID: 18097378. 
  12. ↑ "Smart Drugs and Should We Take Them?"
  13. ↑ "Dietary Supplements: What You Need to Know".
  14. ↑ McCabe, Sean Esteban; Knight, John R.; Teter, Christian J.; Wechsler, Henry. Non-medical use of prescription stimulants among US college students: prevalence and correlates from a national survey. „Addiction”. 100, s. 96-106, styczeń 2005. DOI: 10.1111/j.1360-0443.2005.00944.x. 
  15. ↑ a b S. Sattler, C. Sauer. The Rationale for Consuming Cognitive Enhancement Drugs in University Students and Teachers. „PLoS ONE”. 8, s. e68821, 20013. DOI: 10.1371/journal.pone.0068821. PMID: 23874778. PMCID: PMC3714277. 
  16. ↑ a b Sebastian Sattler, Constantin Wiegel. Cognitive Test Anxiety and Cognitive Enhancement: The Influence of Students’ Worries on Their Use of Performance-Enhancing Drugs. . 48, s. 220–232, luty 2013. Informa Healthcare New York. DOI: 10.3109/10826084.2012.751426. 
  17. ↑ John Bossaer: The Use and Misuse of Prescription Stimulants as "Cognitive Enhancers" by Students at One Academic Health Sciences Center. Academic Medicine. [dostęp 2017-09-22]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  18. ↑ Sebastian Sattler. Evaluating the drivers of and obstacles to the willingness to use cognitive enhancement drugs: the influence of drug characteristics, social environment, and personal characteristics. „Substance Abuse Treatment, Prevention, and Policy”. 9, s. 8, luty 2014. BioMed Central Ltd. DOI: 10.1186/1747-597X-9-8. 
  19. ↑ Sebastian Sattler, Cynthia Forlini. Impact of Contextual Factors and Substance Characteristics on Perspectives toward Cognitive Enhancement. „PLoS ONE”, s. e71452, kwiecień 2014. PLOS. DOI: 10.1371/journal.pone.0071452. ISSN 1932-6203. 
  20. ↑ Malykh AG, Sadaie MR (February 2010).
  21. ↑ Gouliaev AH, Senning A (May 1994).
  22. ↑ Noble KA (December 2012).
  23. ↑ Stolerman IP (2010).
  24. ↑ Millichap JG (2010).
  25. ↑ Huang YS, Tsai MH (July 2011).
  26. ↑ a b c d Spencer RC, Devilbiss DM, Berridge CW (June 2015).
  27. ↑ a b c d Ilieva IP, Hook CJ, Farah MJ (January 2015).
  28. ↑ a b c d Bagot KS, Kaminer Y (April 2014).
  29. ↑ a b c d e Wood S, Sage JR, Shuman T, Anagnostaras SG (January 2014).
  30. ↑ a b c d e f Malenka RC, Nestler EJ, Hyman SE (2009).
  31. ↑ Mereu M, Bonci A, Newman AH, Tanda G (October 2013).
  32. ↑ "Modafinil".
  33. ↑ Rogers, P. (2007).
  34. ↑ Kiefer, I. (2007).
  35. ↑ Heishman SJ, Kleykamp BA, Singleton EG (June 2010).
  36. ↑ a b Camfield DA, Stough C, Farrimond J, Scholey AB (2014).
  37. ↑ Gingras B, Honing H, Peretz I, Trainor LJ, Fisher SE (2015).
  38. ↑ Gervain J, Vines BW, Chen LM, Seo RJ, Hensch TK, Werker JF, Young AH (2013).
  39. ↑ a b c d e f g Fond G, Micoulaud-Franchi JA, Brunel L, Macgregor A, Miot S, Lopez R, Richieri R, Abbar M, Lancon C, Repantis D (September 2015).
  40. ↑ Aguiar S, Borowski T (August 2013).
  41. ↑ Pase MP, Kean J, Sarris J, Neale C, Scholey AB, Stough C (July 2012).
  42. ↑ Geng J, Dong J, Ni H, Lee MS, Wu T, Jiang K, Wang G, Zhou AL, Malouf R (2010).
  43. ↑ "Asian Ginseng | NCCIH".
  44. ↑ Kennedy DO, Wightman EL (January 2011).
  45. ↑ Birks, J; Grimley Evans, J (January 21, 2009).
  46. ↑ Canter PH, Ernst E (July 2007).
  47. ↑ Laws KR, Sweetnam H, Kondel TK (November 2012).
  48. ↑ Kaschel R (2009).
  49. ↑ Malenka RC, Nestler EJ, Hyman SE (2009).
  50. ↑ Gualtieri F, Manetti D, Romanelli MN, Ghelardini C (2002).
  51. ↑ Gillies D, Sinn JKh, Lad SS, Leach MJ, Ross MJ (2012).
  52. ↑ Tan ML, Ho JJ, Teh KH (2012).
  53. ↑ Cooper RE, Tye C, Kuntsi J, Vassos E, Asherson P (2015).
  54. ↑ a b c Forbes SC, Holroyd-Leduc JM, Poulin MJ, Hogan DB (December 2015).
  55. ↑ Miroddi M, Navarra M, Quattropani MC, Calapai F, Gangemi S, Calapai G (2014).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Leki_nootropowe&oldid=50435844”