London Bridge: Różnice pomiędzy wersjami

Most Londyński
London Bridge
	; London Bridge obecnie (widok z południa)
Długość całkowita	269 m
Państwo	Wielka Brytania
Miejscowość	Londyn, Wielka Brytania
Miejscowość	City of London
	Podstawowe dane
Przeszkoda	Tamiza
Długość	269 m
Szerokość:; • całkowita	; 32 m
Wysokość	8,9
Liczba przęseł	1
Data budowy	ok. 50 r.
Data odbudowy	1973
	Położenie na mapie Wielkiego Londynu Most Londyński
	Położenie na mapie Wielkiej Brytanii Most Londyński
	Położenie na mapie Anglii Most Londyński
	51°30′29″N 0°05′16″W/51,508056 -0,087778
	Multimedia w Wikimedia Commons

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

[wersja nieprzejrzana]

← poprzednia edycja następna edycja →

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Wersja z 23:33, 3 wrz 2019

Nazwa Most Londyński (z ang. London Bridge) odnosiła się do wielu przepraw przez rzekę Tamizę, prowadzących z City of London do Southwark w Londynie. Obecny most o tej nazwie został wybudowany w 1973 roku ze stali i betonu. Zastąpił on XIX-wieczny kamienny most łukowy, który w pierwszej połowie XIX wieku zastąpił ponad sześćsetletni drewniany most. Pierwszy most w tym miejscu został zbudowany jeszcze przez Rzymian po zdobyciu Brytanii przez Juliusza Cezara.

Do otwarcia Westminster Bridge w 1729 roku, Most Londyński był jedyną przeprawą przez Tamizę w Londynie.

Historia

Lokalizacja

Przyczółki nowoczesnego londyńskiego mostu spoczywają kilka metrów nad naturalnymi nasypami żwiru, piasku i gliny. Od późnej ery neolitu południowy nasyp stanowił naturalną groblę nad otaczającym bagnem i bagnami ujścia rzeki; północny wzniósł się na wyższy poziom w obecnym miejscu Cornhill. Pomiędzy nabrzeżami Tamizę można było przeprawić brodem, gdy fala była niska, lub promem, gdy była wysoka. Oba nasypy, szczególnie północny, oferowały stabilne miejsca do ruchu łodzi w górę i w dół rzeki. Oba stanowiły ważny szlak handlowy śródlądowy i kontynentalny od co najmniej IX wieku pne.^[1]

Istnieją dowody archeologiczne na rozproszone osady neolityczne, epoki brązu i epoki żelaza w pobliżu, ale dopiero po zbudowaniu w tym miejscu mostu powstała pierwsza osada, która rozwinęła się w dzisiejszy Londyn^[2].^[3]

Rzymskie mosty

Pierwsze mosty na Tamizie zostały zbudowane przez Rzymian w formie mostów pononowych^[4], które stanowiły znaczny skrót w drodze w stronę Szkocji. Wojska mogły używać ich, zamiast Watling Street.^[5] W okolicach 55 roku naszej ery, na północnym brzegu rzeki zaczęły powstawać rzymska osada Londinium.^[6]

Mosty wczesnego średniowiecza

Po zakończeniu władzy rzymian na Wyspach Brytyjskich we wczesnym piątym wieku naszej ery, Londinium zostało opuszczone, a znajdujący się w nim most popadł w ruinę.^[7] Do zdobycia Brytanii przez Normanów w 1066 roku pod wodzą Króla Wilhelma Zdobywcy, przez rzekę nie przebiegał żaden most, Tamiza stanowiła granicę między królestwami Mercia i Wessex^[8]^[9].

Po podbojach Normanów most został odbudowany, niestety został on zniszczony przez tornado w 1091 roku^[10]. Kolejny most został zbudowany przez Króla Wilhelma II Rudego, spalił on się jednak w 1136 roku podczas jednego z pożarów Londynu. W 1164 roku Biskup Colechurch wybudował ostatni most, wybudowany w całości z drewna, przez Tamizę^[11].

"Stary" Most Londyński (1176–1831)

Po morderstwie swego dawnego przyjaciela, a później przeciwnika - Thomasa Becketa, arcybiskupa Canterbury, pokutujący król Henryk II zlecił nowy kamienny most zamiast starego, z kaplicą pośrodku poświęconą Becketowi jako męczennikowi. Arcybiskup był rodowitym londyńczykiem i popularną postacią. Kaplica św. Tomasza na moście stała się oficjalnym początkiem pielgrzymki do jego świątyni w Canterbury; była wspanialsza niż niektóre miejskie kościoły parafialne i miała dodatkowe wejście z poziomu rzeki dla rybaków i żeglarzy. Prace budowlane rozpoczęto w 1176 r. pod nadzorem Piotra z Colechurch^[11]. Koszty budowy mostu, poprzez wybudowanie kaplicy, były olbrzymie, a próba Króla Henryka, który próbował pokryć je podatkiem na wełnę, zrodziła legendę, że most zbudowano na paczkach wełny^[11]^[12]. Budowa zakończyła się w 1209 roku, za panowania Króla Jana Bez Ziemi, wykonanie mostu zajęło 33 lata. Jan próbował zwrócić część kosztów wynajmując pozwolenia na prowadzenie sklepów na moście, nigdy nie pokryło to jednak nawet części kosztów budowy. W 1284 roku w zamian za pożyczkę dla Edwarda I, miasto Londyn uzyskało wieczną kontrolę nad mostem^[12].

Most był szeroki na 8 metrów i długi ok. 240-270 metrów, a wspierało go 19 podstaw opartych na dnie Tamizy. Na środku mostu znajdowała się podnoszona część pozwalająca na przepłynięcie statków wyższych od mostu. Na obu końcach znajdowały się również bramy, które mogły być używane jako wieżyczki obronne^[13]^[12].

Budynki oraz sklepy znajdujące się na moście przez długi czas były uważane za niebezpieczeństwo pożarowe, a zwiększona waga na filarach mostu groziła jego zawaleniem. W 1312 roku pożar wybuchł i oba początki mostów zostały zniszczone, co doprowadziło do uwięzienia na moście wielu obywateli Londynu. W 1381 roku Wat Tyler, razem z wieloma niezadowolonymi rolnikami doprowadził do zajęcia mostu przez swoją rebelię, to samo stało się w 1450 roku, gdy Jack Cade przeprowadził swój bunt. Zawalenie się północnej części mostu na początku 1663 roku sprawiło, że most nie ucierpiał podczas Wielkiego Pożar Londynu z września 1663 roku.^[11]

Za czasów Tudorów na moście znajdowało się ponad 200 budynków. Niektóre z nich miały ponad 7 pięter lub wychodziły ponad 2 metry nad drogę, co powodowało, że most stawał się też tunelem.^[14] Sprawiło to, że most zaczął się korkować, droga szeroka już tylko na 4 metry musiała być w stanie pomieścić stragany, pieszych, konie oraz wózki handlarzy. Pod koniec XVII wieku most był zakorkowany do tego stopnia, że pokonanie 300 metrów zajmowało ponad godzinę, a niektórzy wybierali prom jako środek transportu przez rzekę^[15]^[12].

Strażnica na południowym końcu mostu stała się świadkiem wielu egzekucji w historii Londynu. Stała się również znana z wieszania głów zdrajców na pikach, żeby każdy mieszkaniec Londynu wiedział co czeka go za przestępstwa^[16]. Głowa William Wallace'a zawisła jako pierwsza w 1305 roku, co rozpoczęło ponad 355 letnią tradycję, przez którą dołączyło do niej wiele głów innych sławnych postaci Jack Cade w 1450, Thomas More i Biskup John Fisher w 1535, oraz Thomas Cromwell in 1540. W 1598 roku niemiecki pisarz Paul Hentzner naliczył ponad 30 głów wiszących nad strażnicą^[17].

Do 1710 roku większość domów została przebudowana w stylu restauracji^[18] co pozwoliło poszerzyć drogę do 6 metrów.^[19] Nie poprawiło to jednak sytuacji w ruchu na moście, więc w 1722 roku Burmistrz Londynu wydał dekret stanowiący: "Wszystkie wozy, wózki i inne wagony jadące z Southwark do tego miasta trzymają się wzdłuż zachodniej strony wspomnianego mostu, a wszystkie wychodzące z miasta trzymają się wzdłuż wschodniej strony wspomnianego mostu.". Jest to uważane za jeden z możliwych powodów powstania ruchu lewostronnego w Wielkaiej Brytani.^[20]

Ostatni dom na moście został zbudowany w 1745 roku.^[21] Od roku 1756 miasto zaczęło wykupywać wszystkie pozwolenia na działki na moście^[22], niektóre wydane jeszcze w 1176 roku przez Henryka II Plantageneta, który kazał wybudować most. Wykup wszystkich posesji na moście pozwolił miastu na powolną robiórkę budynków, co było niezbędne do rozbudowy mostu^[23]^[12]. W czasie trwania rozbiórki w 1757 roku otworzono mniejszy drewniany most przez Tamizę, jednak już parę dni po otwarciu zajął on się ogniem, co doprowadziło do naporu publicznego na budowę nowego technologicznie współczesnego mostu^[24]^[12]. Stary most był używany jako pomocniczy do czasu zakończenia budowy nowego mostu w 1831 roku. Został wyburzony w 1836 roku.^[12]^[25]

Pozostałości "Starego" mostu, naszkicowane przez William Alfred Delamotte 30 marca 1832 roku.
London Bridge from Pepper Alley Stairs namalowany przez Herbert Pugh w 1762 roku.
Old London Bridge J. M. W. Turner, pokazujący most z rozebranymi już budynkami.
Jedna z alkow, w których w deszczowy dzień mogli schować się sklepikarze. Dzisiaj część z nich znajduje się w Victoria Park. Podobne możliwe są do znalezienia w Guy's Campus na King's College London.
Część balustrady ze starego mostu widoczna w Essex.

"Nowy" Most Londyński (1831–1967)

W 1799 roku City of London wspólnie z Londynem rozpisały konkurs na zaprojektowanie nowego mostu. Wśród propozycji był między innymi pomysłThomasa Telforda, który zaproponował pojedyncze żelazne przęsło długie na 600 stóp (180 m) i szerokie na 65 stóp (20 m), które zawisłoby na 20 metrach wysokości, co umożliwiłoby transport po rzece nawet największym rzecznym statkom.^[26] Eksperci faworyzowali ten pomysł, jednak wymagałby on przebudowy nabrzeża z obu stron, został też uznany za zbyt drogi w związku z wymaganymi wykupami działek i wstrzymaniem ruchu na rzece^[27]. Końcowo został wybrany projekt składający się z 5 kamiennych łuków, który zaprojektował John Rennie Prace nad mostem zaczęły się w 1824 roku, a kamień węgielny położył syn John Rennie Młodszy, syn architekta 15 czerwca 1825 roku.^{[potrzebny przypis]}

Stary most był używany jako most pomocniczy oraz zastępczy dla nowego, nie był na nim jednak prowadzony już handel. Jego wyburzenie rozpoczęło się w 1821 roku. Przygotowanie nabrzeża kosztowało ponad 3 razy więcej niż sam most, a koszt 2.5 millionów £ (223 milliony funtów in 2018)^[28] został podzielony między Rządem Wielkiej Brytanii, władzami Londynu oraz władzami City of London

Pozostałe konsole po budowie mostu leżące koło kamieniołomu w Dartmoor, Devon.

Ukończony most był długi na 928 stóp (283 m) i szeroki na 49 stóp (15 m). Oficjalne otwarcie mostu nastąpiło o północy 1 sierpnia 1831 roku, a w otwarciu brał udział Król Wilhelm IV Hanowerski z żoną Królową Adelaidą, którzy urządzili piknik w namiocie postawionym na moście.

W 1896 roku most był najczęściej odwiedzanym punktem w Londynie, ponad 8.000 pieszych i 900 pojazdów przekraczało most każdej godziny.^[29] W 1924 przeprowadzono badanie, które dowiodło, że most pod ciężarem pojazdów zapadał się w rzece, co oznaczało, że będzie trzeba go usunąć i wybudować nowy.

Sprzedaż mostu Robertowi McCullochowi

W 1967 roku Rada Londynu podjęła decyzję o sprzedaży mostu i rozpoczęła szukanie kupca. Radny Ivan Luckin, który zaproponował sprzedaż był krytykowany przez media, ale 18 kwietnia 1968 roku most został zakupiony przez kupca z Missouri, Roberta McCullocha, który kupił most za 2,460,000 dolarów amerykańskich. Początkowe plotki, że McCulloch pomylił się i chciał zakupic most Tower Bridge były wielokrotnie zaprzeczane przez Luckina w wielu wywiadach.^[30] Podczas rozbiórki mostu każdy z kawałków został ponumerowany, a bloki zostały za pomocą statku przewiezione z Londynu przez Kanał Panamski do Los Angeles, skąd w ciężarówkach zostały wysłane przez Long Beach do Lake Hevasu City w Arizonie, gdzie most został złożony z powrotem. Ponowne otwarcie nastąpiło 10 października 1971 roku.^[31]^[32]

Nowoczesny Most Londyński

Obecnie istniejący most został zaprojektowany przez Williama Holforda, Barona Holford, a zbudowany przez grupę budowniczą Mott, Hay and Anderson.^[33] Budowa trwała od 1967 roku do 1972^[33], a most otworzyła Królowa Elżbieta II 17 marca 1973 roku. Koszt mostu wyniósł 4 milliony funtów (55.5 millionów £ w 2018).^[28] Most został wybudowany w tym samym miejscu, w którym stał Nowy Most Londyński, ponieważ cena wykupienia innych działek nie była możliwa do ekonomicznego uzasadnienia.

W 1984 roku okręt HMS Jupiter uderzył w most, powodując znaczne uszkodzenia zarówno dla statku jak i mostu.

Podczas Remembrance Day w 2004 roku most był jedynym, który nie został obwieszony światłami mającymi na celu upamiętnienie nalotów na Londyn z czasów II wojny światowej.

Z powodu bycia rozpoznawalnym most jest często pokazywany w filmach, wiadomościach i dokumentach pokazujących Londyn. Bardzo często pokazywana jest scena pracowników City idących do pracy z London Bridge Station, z południa na południe. Przykładem tego jest film Był sobie chłopiec, w którym Hugh Grant porusza się przez most codziennie w godzinach szczytu.

11 lipca 2009 roku, w 800 setną rocznicę oddania do użytku Starego Mostu Londyńskiego, Lord major Londynu przeprowadził przez most stado owiec, powołując się na antyczne prawo z czasów Króla Jana bez Ziemi.^[34] Rozpoczęło to coroczną tradycję przeprowadzania owiec przez most, podczas którego zbierane są datki na cele charytatywne^[35]^[36]^[37].

3 czerwca 2017 roku most padł ofiarą ataku terrorystycznego. Trzech islamistów wjechało vanem w przechodniów, zabijając dwóch i raniąc trzech. Następnie na terenie Borough Market, dźgnęli śmiertelnie pięć osób i raniąc 48. Policja w pościgu zastrzeliła terrorystów^[38]. W odpowiedzi na atak, na moście zostały wzniesione bariery.

Transport miejski

Najbliższa stacja Metra w Londynie to Monument, na północnej części mostu, oraz London Bridge na południowym końcu. Ze stacji London Bridge odjeżdżają też dalekobieżne pociągi obsługiwane przez National Rail.

Most w kulturze popularnej

Rymowanka "Most Londyński wali się, wali się" pochodzi z historii wielu zawaleń Starego Mostu.
Operacja London Bridge oznacza działania, które zostaną podjęte w przypadku śmierci Królowej Elżbiety II. Jej śmierć zostanie oznajmiona poprzez hasło "London Bridge is down" (Most Londyński zawalił się), podobnie jak śmierć jej ojca została oznajmiona frazą "Hyde Park Corner"^[39].

Zobacz też

Tamiza;
Londyn

Bibliografia

Jackson, Peter, London Bridge – A Visual History, Historical Publications, revised edition, 2002, ISBN 0-948667-82-6.
Murray, Peter & Stevens, Mary Anne, Living Bridges – The inhabited bridge, past, present and future, Royal Academy of Arts, London, 1996, ISBN 3-7913-1734-2.
Pierce, Patricia, Old London Bridge – The Story of the Longest Inhabited Bridge in Europe, Headline Books, 2001, ISBN 0-7472-3493-0.
Watson, Bruce, Brigham, Trevor and Dyson, Tony, London Bridge: 2000 years of a river crossing, Museum of London Archaeology Service, ISBN 1-901992-18-7.
Yee, Albert, London Bridge – Progress Drawings, no publisher, 1974, ISBN 978-0-904742-04-6.

Linki zewnętrzne

Referencje

↑ Ralph Merrifield. <italic>London: City of the Romans</italic>. Berkeley and Los Angeles: University of California Press. 1983. Pp. xi, 288. $30.00, „The American Historical Review”, 1985, DOI: 10.1086/ahr/90.2.396, ISSN 1937-5239 [dostęp 2019-09-03] .
↑ A.W.P.A.W.P. Coutts A.W.P.A.W.P., H.R.H.R. Davies H.R.H.R., Planning and design of tunnels for the Jubilee Line extension, London, Boston, MA: Springer US, 1994, s. 53–67, ISBN 978-1-4613-6136-7 [dostęp 2019-09-03] .
↑ I.A.I.A. Richmond I.A.I.A., Ivan D. Margary, Roman Roads in Britain. I. South of the Foss Way—Bristol Channel. London: Phoenix Press, Ltd., 1955. Pp. 1–255, frontispiece, 16 plates, 11 figs., and a folding map. 42s., „Journal of Roman Studies”, 46 (1-2), 1956, s. 198–199, DOI: 10.2307/297998, ISSN 0075-4358, JSTOR: 297998 [dostęp 2019-09-03] .
↑ S.S.S.S. Frere S.S.S.S., B.B. Jones B.B., D.D. Mattingly D.D., An Atlas of Roman Britain, „Britannia”, 23, 1992, s. 366, DOI: 10.2307/526141, ISSN 0068-113X, JSTOR: 526141 [dostęp 2019-09-03] .
↑ I.A.I.A. Richmond I.A.I.A., Ivan D. Margary, Roman Roads in Britain. I. South of the Foss Way—Bristol Channel. London: Phoenix Press, Ltd., 1955. Pp. 1–255, frontispiece, 16 plates, 11 figs., and a folding map. 42s., „Journal of Roman Studies”, 46 (1-2), 1956, s. 198–199, DOI: 10.2307/297998, ISSN 0075-4358, JSTOR: 297998 [dostęp 2019-09-03] .
↑ Ralph Merrifield. <italic>London: City of the Romans</italic>. Berkeley and Los Angeles: University of California Press. 1983. Pp. xi, 288. $30.00, „The American Historical Review”, 1985, DOI: 10.1086/ahr/90.2.396, ISSN 1937-5239 [dostęp 2019-09-03] .
↑ H.H. B. H.H., Transactions of the London and Middlesex Archæological Society—vol. xix, part a, „Notes and Queries”, 6 (9), 1959, s. 345–345, DOI: 10.1093/nq/6.9.345, ISSN 1471-6941 [dostęp 2019-09-03] .
↑ Snorri Sturluson [online], Encyclopedia of the Medieval Chronicle [dostęp 2019-09-03] .
↑ https://archaeologydataservice.ac.uk/archiveDS/archiveDownload?t=arch-457-1/dissemination/pdf/vol10/vol10_12/10_12_328_333.pdf
↑ TORRO - History of TORRO [online], www.torro.org.uk [dostęp 2019-09-03] .
↑ ^a ^b ^c ^d WalterW. Thornbury WalterW., London street sayings, „Notes and Queries”, s4-IX (232), 1872, s. 463–463, DOI: 10.1093/nq/s4-ix.232.463b, ISSN 1471-6941 [dostęp 2019-09-03] .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Pierce, Patricia, 1943-, Old London Bridge : the story of the longest inhabited bridge in Europe, London: Review, 2002, ISBN 0-7472-3493-0, OCLC 49395547 [dostęp 2019-09-03] .
↑ Ernest L.E.L. Sabine Ernest L.E.L., Latrines and Cesspools of Mediaeval London, „Speculum”, 9 (3), 1934, s. 303–321, DOI: 10.2307/2853898, ISSN 0038-7134, JSTOR: 2853898 [dostęp 2019-09-03] .
↑ McCollister, John, 1935-, "--so help me, God" : the faith of America's presidents, Landmark Books, 1982, ISBN 0-934400-25-3, OCLC 7774295 [dostęp 2019-09-03] .
↑ Riad AzizR.A. Kassis Riad AzizR.A., Index of Modern Authors Cited, BRILL, 1999, ISBN 978-90-04-27599-7 [dostęp 2019-09-03] .
↑ W.F.W.F. Dunton W.F.W.F., Some New Chromatic Harmonies, „The Musical Times and Singing Class Circular”, 37 (639), 1896, s. 338, DOI: 10.2307/3368243, ISSN 0958-8434, JSTOR: 3368243 [dostęp 2019-09-03] .
↑ Vision of Britain | Paul Hentzner | Arrival and London [online], www.visionofbritain.org.uk [dostęp 2019-09-03] .
↑ Digital Media webmaster@vam ac uk Victoria and AlbertD.M.@V.A. Museum, Content no longer available [online], www.vam.ac.uk, 29 lipca 2015 [dostęp 2019-09-03] (ang.).
↑ Michael.M. Sattinger Michael.M., Income distribution : an Edward Elgar Research Review, Edward Elgar Publishing Limited, [ok. 2016], ISBN 978-1-78536-083-1, OCLC 988120817 [dostęp 2019-09-03] .
↑ RudiR. Volti RudiR., Maxwell G.M.G. Lay Maxwell G.M.G., Ways of the World: A History of the World's Roads and of the Vehicles That Used Them, „Technology and Culture”, 35 (3), 1994, s. 608, DOI: 10.2307/3106271, ISSN 0040-165X, JSTOR: 3106271 [dostęp 2019-09-03] .
↑ Jennifer L.J.L. Pierce Jennifer L.J.L., „Qualitative Sociology”, 24 (4), 2001, s. 533–536, DOI: 10.1023/a:1012249331692, ISSN 0162-0436 [dostęp 2019-09-03] .
↑ Wm.W. Pierce Wm.W., Authors of quotations wanted, „Notes and Queries”, s12-XI (232), 1922, s. 252–252, DOI: 10.1093/nq/s12-xi.232.252a, ISSN 1471-6941 [dostęp 2019-09-03] .
↑ Splicing a forecast to a time series, Elsevier, 2001, s. 252–256, ISBN 978-0-7506-5170-7 [dostęp 2019-09-03] .
↑ Reader's Page, „Literary Imagination”, 3 (2), 2001, s. 278–279, DOI: 10.1093/litimag/3.2.278, ISSN 1523-9012 [dostęp 2019-09-03] .
↑ Fragment starego mostu znajduje się na wieży Kościoła Świętej Katarzyny w dzielnicy Merstham.
↑ Encyclopedia, „Journal of the American Medical Association”, 279 (17), 1998, s. 1409, DOI: 10.1001/jama.279.17.1409-jbk0506-6-1, ISSN 0098-7484 [dostęp 2019-09-03] .
↑ SamuelS. Smiles SamuelS., The Life of Thomas Telford, ISBN 1-4043-1485-7 .
↑ ^a ^b Comparing official CPI and Internet-based consumer price inflation estimates, 2008-15 [online], dx.doi.org, 11 marca 2019 [dostęp 2019-09-03] .
↑ W.F.W.F. Dunton W.F.W.F., Some New Chromatic Harmonies, „The Musical Times and Singing Class Circular”, 37 (639), 1896, s. 338, DOI: 10.2307/3368243, ISSN 0958-8434, JSTOR: 3368243 [dostęp 2019-09-03] .
↑ How London Bridge was sold to the States (From This Is Local London) [online], web.archive.org, 16 stycznia 2012 [dostęp 2019-09-03] [zarchiwizowane z adresu 2012-01-16] .
↑ Merrivale Quarry, Whitchurch, West Devon, Devon, England, UK [online], www.mindat.org [dostęp 2019-09-03] .
↑ London Bridge is still here! - 21/12/1995 - Contract Journal [online], web.archive.org, 6 maja 2008 [dostęp 2019-09-03] [zarchiwizowane z adresu 2008-05-06] .
↑ ^a ^b Carillion accepts award for London Bridge project: News from Carillion [online], web.archive.org, 20 kwietnia 2012 [dostęp 2019-09-03] [zarchiwizowane z adresu 2012-04-20] .
↑ Sheep march over bridge for money [online], 19 września 2008 [dostęp 2019-09-03] (ang.).
↑ The Lord Mayor's Appeal | A Better City for All | The Lord Mayor's Appeal 2018/2019 [online], www.thelordmayorsappeal.org [dostęp 2019-09-03] .
↑ Driving sheep across London Bridge [online], London Live, 30 września 2009 [dostęp 2019-09-03] (ang.).
↑ Freedom of the City [online], Wikipedia, 29 sierpnia 2019 [dostęp 2019-09-03] (ang.).
↑ Seven killed in London terror attack [online], 4 czerwca 2017 [dostęp 2019-09-03] (ang.).
↑ SamS. Knight SamS., 'London Bridge is down': the secret plan for the days after the Queen’s death, „The Guardian”, 17 marca 2017, ISSN 0261-3077 [dostęp 2019-09-03] (ang.).

[1] Ralph Merrifield. <italic>London: City of the Romans</italic>. Berkeley and Los Angeles: University of California Press. 1983. Pp. xi, 288. $30.00, „The American Historical Review”, 1985, DOI: 10.1086/ahr/90.2.396, ISSN 1937-5239 [dostęp 2019-09-03] .

[2] A.W.P.A.W.P. Coutts A.W.P.A.W.P., H.R.H.R. Davies H.R.H.R., Planning and design of tunnels for the Jubilee Line extension, London, Boston, MA: Springer US, 1994, s. 53–67, ISBN 978-1-4613-6136-7 [dostęp 2019-09-03] .

[3] I.A.I.A. Richmond I.A.I.A., Ivan D. Margary, Roman Roads in Britain. I. South of the Foss Way—Bristol Channel. London: Phoenix Press, Ltd., 1955. Pp. 1–255, frontispiece, 16 plates, 11 figs., and a folding map. 42s., „Journal of Roman Studies”, 46 (1-2), 1956, s. 198–199, DOI: 10.2307/297998, ISSN 0075-4358, JSTOR: 297998 [dostęp 2019-09-03] .

[4] S.S.S.S. Frere S.S.S.S., B.B. Jones B.B., D.D. Mattingly D.D., An Atlas of Roman Britain, „Britannia”, 23, 1992, s. 366, DOI: 10.2307/526141, ISSN 0068-113X, JSTOR: 526141 [dostęp 2019-09-03] .

[5] I.A.I.A. Richmond I.A.I.A., Ivan D. Margary, Roman Roads in Britain. I. South of the Foss Way—Bristol Channel. London: Phoenix Press, Ltd., 1955. Pp. 1–255, frontispiece, 16 plates, 11 figs., and a folding map. 42s., „Journal of Roman Studies”, 46 (1-2), 1956, s. 198–199, DOI: 10.2307/297998, ISSN 0075-4358, JSTOR: 297998 [dostęp 2019-09-03] .

[6] Ralph Merrifield. <italic>London: City of the Romans</italic>. Berkeley and Los Angeles: University of California Press. 1983. Pp. xi, 288. $30.00, „The American Historical Review”, 1985, DOI: 10.1086/ahr/90.2.396, ISSN 1937-5239 [dostęp 2019-09-03] .

[7] H.H. B. H.H., Transactions of the London and Middlesex Archæological Society—vol. xix, part a, „Notes and Queries”, 6 (9), 1959, s. 345–345, DOI: 10.1093/nq/6.9.345, ISSN 1471-6941 [dostęp 2019-09-03] .

[8] Snorri Sturluson [online], Encyclopedia of the Medieval Chronicle [dostęp 2019-09-03] .

[9] ttps://archaeologydataservice.ac.uk/archiveDS/archiveDownload?t=arch-457-1/dissemination/pdf/vol10/vol10_12/10_12_328_333.pdf

[10] TORRO - History of TORRO [online], www.torro.org.uk [dostęp 2019-09-03] .

[:0-11] WalterW. Thornbury WalterW., London street sayings, „Notes and Queries”, s4-IX (232), 1872, s. 463–463, DOI: 10.1093/nq/s4-ix.232.463b, ISSN 1471-6941 [dostęp 2019-09-03] .

[:1-12] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Pierce, Patricia, 1943-, Old London Bridge : the story of the longest inhabited bridge in Europe, London: Review, 2002, ISBN 0-7472-3493-0, OCLC 49395547 [dostęp 2019-09-03] .

[13] Ernest L.E.L. Sabine Ernest L.E.L., Latrines and Cesspools of Mediaeval London, „Speculum”, 9 (3), 1934, s. 303–321, DOI: 10.2307/2853898, ISSN 0038-7134, JSTOR: 2853898 [dostęp 2019-09-03] .

[14] McCollister, John, 1935-, "--so help me, God" : the faith of America's presidents, Landmark Books, 1982, ISBN 0-934400-25-3, OCLC 7774295 [dostęp 2019-09-03] .

[15] Riad AzizR.A. Kassis Riad AzizR.A., Index of Modern Authors Cited, BRILL, 1999, ISBN 978-90-04-27599-7 [dostęp 2019-09-03] .

[16] W.F.W.F. Dunton W.F.W.F., Some New Chromatic Harmonies, „The Musical Times and Singing Class Circular”, 37 (639), 1896, s. 338, DOI: 10.2307/3368243, ISSN 0958-8434, JSTOR: 3368243 [dostęp 2019-09-03] .

[17] Vision of Britain | Paul Hentzner | Arrival and London [online], www.visionofbritain.org.uk [dostęp 2019-09-03] .

[18] Digital Media webmaster@vam ac uk Victoria and AlbertD.M.@V.A. Museum, Content no longer available [online], www.vam.ac.uk, 29 lipca 2015 [dostęp 2019-09-03] (ang.).

[19] Michael.M. Sattinger Michael.M., Income distribution : an Edward Elgar Research Review, Edward Elgar Publishing Limited, [ok. 2016], ISBN 978-1-78536-083-1, OCLC 988120817 [dostęp 2019-09-03] .

[20] RudiR. Volti RudiR., Maxwell G.M.G. Lay Maxwell G.M.G., Ways of the World: A History of the World's Roads and of the Vehicles That Used Them, „Technology and Culture”, 35 (3), 1994, s. 608, DOI: 10.2307/3106271, ISSN 0040-165X, JSTOR: 3106271 [dostęp 2019-09-03] .

[21] Jennifer L.J.L. Pierce Jennifer L.J.L., „Qualitative Sociology”, 24 (4), 2001, s. 533–536, DOI: 10.1023/a:1012249331692, ISSN 0162-0436 [dostęp 2019-09-03] .

[22] Wm.W. Pierce Wm.W., Authors of quotations wanted, „Notes and Queries”, s12-XI (232), 1922, s. 252–252, DOI: 10.1093/nq/s12-xi.232.252a, ISSN 1471-6941 [dostęp 2019-09-03] .

[23] Splicing a forecast to a time series, Elsevier, 2001, s. 252–256, ISBN 978-0-7506-5170-7 [dostęp 2019-09-03] .

[24] Reader's Page, „Literary Imagination”, 3 (2), 2001, s. 278–279, DOI: 10.1093/litimag/3.2.278, ISSN 1523-9012 [dostęp 2019-09-03] .

[25] Fragment starego mostu znajduje się na wieży Kościoła Świętej Katarzyny w dzielnicy Merstham.

[26] Encyclopedia, „Journal of the American Medical Association”, 279 (17), 1998, s. 1409, DOI: 10.1001/jama.279.17.1409-jbk0506-6-1, ISSN 0098-7484 [dostęp 2019-09-03] .

[27] SamuelS. Smiles SamuelS., The Life of Thomas Telford, ISBN 1-4043-1485-7 .

[:2-28] Comparing official CPI and Internet-based consumer price inflation estimates, 2008-15 [online], dx.doi.org, 11 marca 2019 [dostęp 2019-09-03] .

[29] W.F.W.F. Dunton W.F.W.F., Some New Chromatic Harmonies, „The Musical Times and Singing Class Circular”, 37 (639), 1896, s. 338, DOI: 10.2307/3368243, ISSN 0958-8434, JSTOR: 3368243 [dostęp 2019-09-03] .

[30] How London Bridge was sold to the States (From This Is Local London) [online], web.archive.org, 16 stycznia 2012 [dostęp 2019-09-03] [zarchiwizowane z adresu 2012-01-16] .

[31] Merrivale Quarry, Whitchurch, West Devon, Devon, England, UK [online], www.mindat.org [dostęp 2019-09-03] .

[32] London Bridge is still here! - 21/12/1995 - Contract Journal [online], web.archive.org, 6 maja 2008 [dostęp 2019-09-03] [zarchiwizowane z adresu 2008-05-06] .

[:3-33] Carillion accepts award for London Bridge project: News from Carillion [online], web.archive.org, 20 kwietnia 2012 [dostęp 2019-09-03] [zarchiwizowane z adresu 2012-04-20] .

[34] Sheep march over bridge for money [online], 19 września 2008 [dostęp 2019-09-03] (ang.).

[35] The Lord Mayor's Appeal | A Better City for All | The Lord Mayor's Appeal 2018/2019 [online], www.thelordmayorsappeal.org [dostęp 2019-09-03] .

[36] Driving sheep across London Bridge [online], London Live, 30 września 2009 [dostęp 2019-09-03] (ang.).

[37] Freedom of the City [online], Wikipedia, 29 sierpnia 2019 [dostęp 2019-09-03] (ang.).

[38] Seven killed in London terror attack [online], 4 czerwca 2017 [dostęp 2019-09-03] (ang.).

[39] SamS. Knight SamS., 'London Bridge is down': the secret plan for the days after the Queen’s death, „The Guardian”, 17 marca 2017, ISSN 0261-3077 [dostęp 2019-09-03] (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

[37]

[38]

[39]

@@ Linia 1: / Linia 1: @@
-{{Inne znaczenia|'''mostu w Londynie'''|[[London Bridge (singel)|London Bridge]] (singel)}}
 {{Most infobox
- |nazwa                  = London Bridge
+ |nazwa                  = Most Londyński
- |nazwa oryginalna       =
+ |nazwa oryginalna       =London Bridge
  |zdjęcie                = London Bridge, November 2005.jpg
  |opis zdjęcia           = London Bridge obecnie (widok z południa)
  |poprzednie nazwy       =
  |długość całkowita      = 269
- |państwo                =
+ |państwo                =GBR
- |miejscowość            = [[Londyn]]
+ |miejscowość            = [[Londyn]], [[Wielka Brytania]]
  |2. państwo             =
  |2. wariant flagi       =
- |2. miejscowość         =
+ |2. miejscowość         =[[City of London]]
  |przeszkoda             = [[Tamiza]]
- |długość                =
+ |długość                =269
  |szerokość              = 32
  |szerokość jezdni       =
  |szerokość chodników    =
  |szerokość ścieżek      =
- |wysokość               =
+ |wysokość               =8,9
  |liczba torów           =
  |rodzaj torów           =
  |masa pojazdu           =
- |liczba przęseł         =
+ |liczba przęseł         =1
  |rozpiętość przęseł     =
  |data budowy            = ok. 50 r.
@@ Linia 32: / Linia 31: @@
  |opis planu             =
  |kod mapy               = Londyn
- |współrzędne            =
+ |współrzędne            =51°30′29″N 0°05′16″W
  |commons                = London Bridge
  |www                    =
 }}
+{{distinguish|Tower Bridge}}{{Inne znaczenia|'''mostu w Londynie'''|[[London Bridge (singel)|London Bridge]] (singel)}}
-'''London Bridge''' – most w [[Londyn]]ie, na [[Tamiza|Tamizie]], łączący dzielnice [[London Borough of Southwark|Southwark]] i [[City of London]] (często mylony z mostem [[Tower Bridge]]), oraz jego replika w [[Lake Havasu City]], w [[Arizona|Arizonie]], łącząca wyspę na rzece [[Kolorado (rzeka)|Kolorado]] z centrum miasta.
+Nazwa '''Most Londyński''' (z [[Język angielski|ang.]] '''London Bridge''') odnosiła się do wielu przepraw przez [[Tamiza|rzekę Tamizę]], prowadzących z [[City of London]] do [[Southwark]] w [[Londyn|Londynie]]. Obecny most o tej nazwie został wybudowany w 1973 roku ze stali i betonu. Zastąpił on XIX-wieczny kamienny most łukowy, który w pierwszej połowie XIX wieku zastąpił ponad sześćsetletni drewniany most. Pierwszy most w tym miejscu został zbudowany jeszcze przez [[Starożytny Rzym|Rzymian]] po zdobyciu [[Brytania|Brytanii]] przez [[Gajusz Juliusz Cezar|Juliusza Cezara]].
+Do otwarcia [[Westminster Bridge]] w 1729 roku, Most Londyński był jedyną przeprawą przez Tamizę w Londynie.
-W średniowieczu był murowaną budowlą, na której znajdowały się sklepy, a nawet niewielkie budynki. Wymagał on jednak ciągłych napraw, co dało początek piosence dla dzieci ''[[London Bridge is falling down]]'' („Most Londyński wali się”). Do czasu powstania [[Westminster Bridge|Mostu Westminsterskiego]] w 1750 roku był on jedynym mostem nad Tamizą. Został rozebrany w 1832 roku, po oddaniu do eksploatacji (w roku 1831) w jego bezpośrednim sąsiedztwie tzw. mostu [[John Rennie (projektant)|Renniego]].
+==Historia==
-Przeprawa zaprojektowana przez Johna Renniego przestała po latach odpowiadać wymaganiom stawianym przez rozwijający się Londyn i przestarzały most sprzedano w roku 1968 amerykańskiemu przedsiębiorcy, [[Robert McCulloch|Robertowi McCullochowi]], który wykorzystał granitowe bloki z oryginalnej konstrukcji (po jej pieczołowitym demontażu) do postawienia jego repliki w Lake Havasu City, jako atrakcji turystycznej oraz aby przyciągnąć nabywców nieruchomości. Budowla została oddana do użytku w&nbsp;1971 roku (pod niezmienioną nazwą „London Bridge”).
+===Lokalizacja===
-Obecnie istniejący w Londynie Most Londyński otwarto dla ruchu w 1973 roku.
+Przyczółki nowoczesnego londyńskiego mostu spoczywają kilka metrów nad naturalnymi nasypami żwiru, piasku i gliny. Od późnej ery [[Neolit|neolitu]] południowy nasyp stanowił naturalną groblę nad otaczającym bagnem i bagnami ujścia rzeki; północny wzniósł się na wyższy poziom w obecnym miejscu [[Cornhill-on-Tweed|Cornhill]]. Pomiędzy nabrzeżami Tamizę można było przeprawić brodem, gdy fala była niska, lub promem, gdy była wysoka. Oba nasypy, szczególnie północny, oferowały stabilne miejsca do ruchu łodzi w górę i w dół rzeki. Oba stanowiły ważny szlak handlowy śródlądowy i kontynentalny od co najmniej IX wieku [[Przed naszą erą|pne]].<ref>{{Cytuj |tytuł = Ralph Merrifield. <italic>London: City of the Romans</italic>. Berkeley and Los Angeles: University of California Press. 1983. Pp. xi, 288. $30.00 |czasopismo = The American Historical Review |data = 1985-04 |data dostępu = 2019-09-03 |issn = 1937-5239 |doi = 10.1086/ahr/90.2.396 |url = http://dx.doi.org/10.1086/ahr/90.2.396}}</ref>
+Istnieją dowody archeologiczne na rozproszone osady neolityczne, [[Epoka brązu|epoki brązu]] i [[Epoka żelaza|epoki żelaza]] w pobliżu, ale dopiero po zbudowaniu w tym miejscu mostu powstała pierwsza osada, która rozwinęła się w dzisiejszy Londyn<ref>{{Cytuj |autor = A. W. P. Coutts, H. R. Davies |tytuł = Planning and design of tunnels for the Jubilee Line extension, London |data = 1994 |data dostępu = 2019-09-03 |isbn = 9781461361367 |miejsce = Boston, MA |wydawca = Springer US |s = 53–67 |url = http://dx.doi.org/10.1007/978-1-4615-2646-9_4}}</ref>.<ref>{{Cytuj |autor = I. A. Richmond |tytuł = Ivan D. Margary, Roman Roads in Britain. I. South of the Foss Way—Bristol Channel. London: Phoenix Press, Ltd., 1955. Pp. 1–255, frontispiece, 16 plates, 11 figs., and a folding map. 42s. |czasopismo = Journal of Roman Studies |data = 1956-11 |data dostępu = 2019-09-03 |issn = 0075-4358 |wolumin = 46 |numer = 1-2 |s = 198–199 |doi = 10.2307/297998 |url = http://dx.doi.org/10.2307/297998}}</ref>
-{{Kontrola autorytatywna|WORLDCATID=}}
+===Rzymskie mosty===
+Pierwsze mosty na Tamizie zostały zbudowane przez Rzymian w formie [[Most pontonowy|mostów pononowych]]<ref>{{Cytuj |autor = S. S. Frere, B. Jones, D. Mattingly |tytuł = An Atlas of Roman Britain |czasopismo = Britannia |data = 1992 |data dostępu = 2019-09-03 |issn = 0068-113X |wolumin = 23 |s = 366 |doi = 10.2307/526141 |url = http://dx.doi.org/10.2307/526141}}</ref>, które stanowiły znaczny skrót w drodze w stronę Szkocji. Wojska mogły używać ich, zamiast [[Watling Street]].<ref>{{Cytuj |autor = I. A. Richmond |tytuł = Ivan D. Margary, Roman Roads in Britain. I. South of the Foss Way—Bristol Channel. London: Phoenix Press, Ltd., 1955. Pp. 1–255, frontispiece, 16 plates, 11 figs., and a folding map. 42s. |czasopismo = Journal of Roman Studies |data = 1956-11 |data dostępu = 2019-09-03 |issn = 0075-4358 |wolumin = 46 |numer = 1-2 |s = 198–199 |doi = 10.2307/297998 |url = http://dx.doi.org/10.2307/297998}}</ref> W okolicach 55 roku naszej ery, na północnym brzegu rzeki zaczęły powstawać rzymska osada [[Londinium]].<ref>{{Cytuj |tytuł = Ralph Merrifield. <italic>London: City of the Romans</italic>. Berkeley and Los Angeles: University of California Press. 1983. Pp. xi, 288. $30.00 |czasopismo = The American Historical Review |data = 1985-04 |data dostępu = 2019-09-03 |issn = 1937-5239 |doi = 10.1086/ahr/90.2.396 |url = http://dx.doi.org/10.1086/ahr/90.2.396}}</ref>
+===Mosty wczesnego średniowiecza===
+Po zakończeniu władzy rzymian na [[Wyspy Brytyjskie|Wyspach Brytyjskich]] we wczesnym piątym wieku naszej ery, Londinium zostało opuszczone, a znajdujący się w nim most popadł w ruinę.<ref>{{Cytuj |autor = H. B. |tytuł = Transactions of the London and Middlesex Archæological Society—vol. xix, part a |czasopismo = Notes and Queries |data = 1959-10-01 |data dostępu = 2019-09-03 |issn = 1471-6941 |wolumin = 6 |numer = 9 |s = 345–345 |doi = 10.1093/nq/6.9.345 |url = http://dx.doi.org/10.1093/nq/6.9.345}}</ref> Do zdobycia Brytanii przez [[Normanowie|Normanów]] w 1066 roku pod wodzą Króla [[Wilhelm Zdobywca|Wilhelma Zdobywcy]], przez rzekę nie przebiegał żaden most, Tamiza stanowiła granicę między królestwami [[Mercia]] i [[Wessex]]<ref>{{Cytuj |tytuł = Snorri Sturluson |data dostępu = 2019-09-03 |opublikowany = Encyclopedia of the Medieval Chronicle |url = http://dx.doi.org/10.1163/9789004184640_emc_sim_02328}}</ref><ref>https://archaeologydataservice.ac.uk/archiveDS/archiveDownload?t=arch-457-1/dissemination/pdf/vol10/vol10_12/10_12_328_333.pdf</ref>.
+Po podbojach Normanów most został odbudowany, niestety został on zniszczony przez tornado w 1091 roku<ref>{{Cytuj |tytuł = TORRO - History of TORRO |data dostępu = 2019-09-03 |opublikowany = www.torro.org.uk |url = http://www.torro.org.uk/history.php}}</ref>. Kolejny most został zbudowany przez Króla [[Wilhelm II Rudy|Wilhelma II Rudego]], spalił on się jednak w 1136 roku podczas jednego z pożarów Londynu. W 1164 roku Biskup [[Colechurch]] wybudował ostatni most, wybudowany w całości z drewna, przez Tamizę<ref name=":0">{{Cytuj |autor = Walter Thornbury |tytuł = London street sayings |czasopismo = Notes and Queries |data = 1872-06-08 |data dostępu = 2019-09-03 |issn = 1471-6941 |wolumin = s4-IX |numer = 232 |s = 463–463 |doi = 10.1093/nq/s4-ix.232.463b |url = http://dx.doi.org/10.1093/nq/s4-ix.232.463b}}</ref>.
+==="Stary" Most Londyński (1176–1831)===
+Po morderstwie swego dawnego przyjaciela, a później przeciwnika - [[Tomasz Becket|Thomasa Becketa]], arcybiskupa [[Canterbury]], pokutujący król [[Henryk II Plantagenet|Henryk II]] zlecił nowy kamienny most zamiast starego, z kaplicą pośrodku poświęconą Becketowi jako męczennikowi. Arcybiskup był rodowitym londyńczykiem i popularną postacią. Kaplica św. Tomasza na moście stała się oficjalnym początkiem pielgrzymki do jego świątyni w Canterbury; była wspanialsza niż niektóre miejskie kościoły parafialne i miała dodatkowe wejście z poziomu rzeki dla rybaków i żeglarzy. Prace budowlane rozpoczęto w 1176 r. pod nadzorem Piotra z [[Colechurch]]<ref name=":0" />. Koszty budowy mostu, poprzez wybudowanie kaplicy, były olbrzymie, a próba Króla Henryka, który próbował pokryć je podatkiem na wełnę, zrodziła legendę, że most zbudowano na paczkach wełny<ref name=":0" /><ref name=":1">{{Cytuj |autor = Pierce, Patricia, 1943- |tytuł = Old London Bridge : the story of the longest inhabited bridge in Europe |data = 2002, ©2001 |data dostępu = 2019-09-03 |isbn = 0747234930 |miejsce = London |wydawca = Review |oclc = 49395547 |url = https://www.worldcat.org/oclc/49395547}}</ref>. Budowa zakończyła się w 1209 roku, za panowania Króla [[Jan bez Ziemi|Jana Bez Ziemi]], wykonanie mostu zajęło 33 lata. Jan próbował zwrócić część kosztów wynajmując pozwolenia na prowadzenie sklepów na moście, nigdy nie pokryło to jednak nawet części kosztów budowy. W 1284 roku w zamian za pożyczkę dla [[Edward I Długonogi|Edwarda I]], miasto Londyn uzyskało wieczną [[:en:Bridge_House_Estates|kontrolę nad mostem]]<ref name=":1" />.
+Most był szeroki na 8 metrów i długi ok.  240-270 metrów, a wspierało go 19 podstaw opartych na dnie Tamizy. Na środku mostu znajdowała się podnoszona część pozwalająca na przepłynięcie statków wyższych od mostu. Na obu końcach znajdowały się również bramy, które mogły być używane jako wieżyczki obronne<ref>{{Cytuj |autor = Ernest L. Sabine |tytuł = Latrines and Cesspools of Mediaeval London |czasopismo = Speculum |data = 1934-07 |data dostępu = 2019-09-03 |issn = 0038-7134 |wolumin = 9 |numer = 3 |s = 303–321 |doi = 10.2307/2853898 |url = http://dx.doi.org/10.2307/2853898}}</ref><ref name=":1" />.
+Budynki oraz sklepy znajdujące się na moście przez długi czas były uważane za niebezpieczeństwo pożarowe, a zwiększona waga na filarach mostu groziła jego zawaleniem. W 1312 roku pożar wybuchł i oba początki mostów zostały zniszczone, co doprowadziło do uwięzienia na moście wielu obywateli Londynu. W 1381 roku [[Wat Tyler]], razem z wieloma niezadowolonymi rolnikami doprowadził do [[Powstanie Wata Tylera|zajęcia mostu przez swoją rebelię]], to samo stało się w 1450 roku, gdy [[Jack Cade]] przeprowadził swój bunt. Zawalenie się północnej części mostu na początku 1663 roku sprawiło, że most nie ucierpiał podczas [[Pożar Londynu|Wielkiego Pożar Londynu]] z września 1663 roku.<ref name=":0" />[[Plik:Claude de Jongh - View of London Bridge - Google Art Project.jpg|mały|764x764px|Panorama mostu wykonana w 1632 roku olejem przez Claude de Jongh]]
+Za czasów [[Tudorowie|Tudorów]] na moście znajdowało się ponad 200 budynków. Niektóre z nich miały ponad 7 pięter lub wychodziły ponad 2 metry nad drogę, co powodowało, że most stawał się też tunelem.<ref>{{Cytuj |autor = McCollister, John, 1935- |tytuł = "--so help me, God" : the faith of America's presidents |data = 1982 |data dostępu = 2019-09-03 |isbn = 0934400253 |wydawca = Landmark Books |oclc = 7774295 |url = http://worldcat.org/oclc/7774295}}</ref> Sprawiło to, że most zaczął się korkować, droga szeroka już tylko na 4 metry musiała być w stanie pomieścić stragany, pieszych, konie oraz wózki handlarzy. Pod koniec XVII wieku most był zakorkowany do tego stopnia, że pokonanie 300 metrów zajmowało ponad godzinę, a niektórzy wybierali prom jako środek transportu przez rzekę<ref>{{Cytuj |autor = Riad Aziz Kassis |tytuł = Index of Modern Authors Cited |data = 1999-01-01 |data dostępu = 2019-09-03 |isbn = 9789004275997 |wydawca = BRILL |url = http://dx.doi.org/10.1163/9789004275997_010}}</ref><ref name=":1" />.
+Strażnica na południowym końcu mostu stała się świadkiem wielu egzekucji w historii Londynu. Stała się również znana z wieszania głów [[Zdrajca|zdrajców]] na pikach, żeby każdy mieszkaniec Londynu wiedział co czeka go za przestępstwa<ref>{{Cytuj |autor = W. F. Dunton |tytuł = Some New Chromatic Harmonies |czasopismo = The Musical Times and Singing Class Circular |data = 1896-05-01 |data dostępu = 2019-09-03 |issn = 0958-8434 |wolumin = 37 |numer = 639 |s = 338 |doi = 10.2307/3368243 |url = http://dx.doi.org/10.2307/3368243}}</ref>. Głowa [[William Wallace|William Wallace'a]] zawisła jako pierwsza w 1305 roku, co rozpoczęło ponad 355 letnią tradycję, przez którą dołączyło do niej wiele głów innych sławnych postaci [[Jack Cade]] w 1450, [[Thomas More]] i [[John Fisher|Biskup John Fisher]] w 1535, oraz [[Thomas Cromwell]] in 1540. W 1598 roku niemiecki pisarz [[Paul Hentzner]] naliczył ponad 30 głów wiszących nad strażnicą<ref>{{Cytuj |tytuł = Vision of Britain {{!}} Paul Hentzner {{!}} Arrival and London |data dostępu = 2019-09-03 |opublikowany = www.visionofbritain.org.uk |url = http://www.visionofbritain.org.uk/text/chap_page.jsp?t_id=Hentzner&c_id=1}}</ref>.
+Do 1710 roku większość domów została przebudowana w stylu restauracji<ref>{{Cytuj |autor = Digital Media webmaster@vam ac uk Victoria and Albert Museum |tytuł = Content no longer available |data = 2015-07-29 |data dostępu = 2019-09-03 |opublikowany = www.vam.ac.uk |url = http://www.vam.ac.uk/machine-pages/content-no-longer-available/ |język = en-GB}}</ref> co pozwoliło poszerzyć drogę do 6 metrów.<ref>{{Cytuj |autor = Sattinger, Michael. |tytuł = Income distribution : an Edward Elgar Research Review |data = c. 2016 |data dostępu = 2019-09-03 |isbn = 9781785360831 |wydawca = Edward Elgar Publishing Limited |oclc = 988120817 |url = http://worldcat.org/oclc/988120817}}</ref> Nie poprawiło to jednak sytuacji w ruchu na moście, więc w 1722 roku [[Burmistrz Londynu]] wydał dekret stanowiący: "Wszystkie wozy, wózki i inne wagony jadące z Southwark do tego miasta trzymają się wzdłuż zachodniej strony wspomnianego mostu, a wszystkie wychodzące z miasta trzymają się wzdłuż wschodniej strony wspomnianego mostu.". Jest to uważane za jeden z możliwych powodów powstania [[Ruch lewostronny|ruchu lewostronnego]] w [[Wielka Brytania|Wielkaiej Brytani]].<ref>{{Cytuj |autor = Rudi Volti, Maxwell G. Lay |tytuł = Ways of the World: A History of the World's Roads and of the Vehicles That Used Them |czasopismo = Technology and Culture |data = 1994-07 |data dostępu = 2019-09-03 |issn = 0040-165X |wolumin = 35 |numer = 3 |s = 608 |doi = 10.2307/3106271 |url = http://dx.doi.org/10.2307/3106271}}</ref>
+Ostatni dom na moście został zbudowany w 1745 roku.<ref>{{Cytuj |autor = Jennifer L. Pierce |czasopismo = Qualitative Sociology |data = 2001 |data dostępu = 2019-09-03 |issn = 0162-0436 |wolumin = 24 |numer = 4 |s = 533–536 |doi = 10.1023/a:1012249331692 |url = http://dx.doi.org/10.1023/a:1012249331692}}</ref> Od roku 1756 miasto zaczęło wykupywać wszystkie pozwolenia na działki na moście<ref>{{Cytuj |autor = Wm. Pierce |tytuł = Authors of quotations wanted |czasopismo = Notes and Queries |data = 1922-09-23 |data dostępu = 2019-09-03 |issn = 1471-6941 |wolumin = s12-XI |numer = 232 |s = 252–252 |doi = 10.1093/nq/s12-xi.232.252a |url = http://dx.doi.org/10.1093/nq/s12-xi.232.252a}}</ref>, niektóre wydane jeszcze w 1176 roku przez [[Henryk II Plantagenet|Henryka II Plantageneta]], który kazał wybudować most. Wykup wszystkich posesji na moście pozwolił miastu na powolną robiórkę budynków, co było niezbędne do rozbudowy mostu<ref>{{Cytuj |tytuł = Splicing a forecast to a time series |data = 2001 |data dostępu = 2019-09-03 |isbn = 9780750651707 |wydawca = Elsevier |s = 252–256 |url = http://dx.doi.org/10.1016/b978-0-7506-5170-7.50017-9}}</ref><ref name=":1" />. W czasie trwania rozbiórki w 1757 roku otworzono mniejszy drewniany most przez Tamizę, jednak już parę dni po otwarciu zajął on się ogniem, co doprowadziło do naporu publicznego na budowę nowego technologicznie współczesnego mostu<ref>{{Cytuj |tytuł = Reader's Page |czasopismo = Literary Imagination |data = 2001-01-01 |data dostępu = 2019-09-03 |issn = 1523-9012 |wolumin = 3 |numer = 2 |s = 278–279 |doi = 10.1093/litimag/3.2.278 |url = http://dx.doi.org/10.1093/litimag/3.2.278}}</ref><ref name=":1" />. Stary most był używany jako pomocniczy do czasu zakończenia budowy nowego mostu w 1831 roku. Został wyburzony w 1836 roku.<ref name=":1" /><ref>Fragment starego mostu znajduje się na wieży Kościoła Świętej Katarzyny w dzielnicy Merstham.</ref><center><gallery widths="150" heights="200" perrow="4">
+Plik:‘Old London Bridge - sketched on the spot’, William Alfred Delamotte - 30 March 1832 (cropped).jpg|Pozostałości "Starego" mostu, naszkicowane przez [[William Alfred Delamotte]] 30 marca 1832 roku.
+Plik:London Bridge Pugh.jpg|''London Bridge from Pepper Alley Stairs'' namalowany przez [[Herbert Pugh]] w 1762 roku.
+Plik:Joseph Mallord William Turner 065.jpg|''Old London Bridge'' [[J. M. W. Turner]], pokazujący most z rozebranymi już budynkami.
+Plik:London bridge alcove.jpg|Jedna z alkow, w których w deszczowy dzień mogli schować się sklepikarze. Dzisiaj część z nich znajduje się w [[Victoria Park]]. Podobne możliwe są do znalezienia w Guy's Campus na [[King's College London]].
+Plik:Old London Bridge balustrade at Gilwell Park.jpg|Część balustrady ze starego mostu widoczna w [[Essex]].
+</gallery></center>
+==="Nowy" Most Londyński (1831–1967)===
+[[File:The Demolition of Old London Bridge, 1832, Guildhall Gallery, London.JPG|thumb|Wyburzenie Starego Mostu Londyńskiego. 1832, Guildhall Gallery, Londyn.]]
+[[File:London Bridge (Cornell University Library).jpg|thumb|Nowy Most Londyński widziany pod koniec XIX wieku.]]
+W 1799 roku [[City of London]] wspólnie z [[Londyn|Londynem]] rozpisały konkurs na zaprojektowanie nowego mostu. Wśród propozycji był między innymi pomysł[[Thomas Telford|Thomasa Telforda]], który zaproponował pojedyncze żelazne przęsło długie na 600 stóp (180 m) i szerokie na 65 stóp (20 m), które zawisłoby na 20 metrach wysokości, co umożliwiłoby transport po rzece nawet największym rzecznym statkom.<ref>{{Cytuj |tytuł = Encyclopedia |czasopismo = JAMA |data = 1998-05-06 |data dostępu = 2019-09-03 |issn = 0098-7484 |wolumin = 279 |numer = 17 |s = 1409 |doi = 10.1001/jama.279.17.1409-jbk0506-6-1 |url = http://dx.doi.org/10.1001/jama.279.17.1409-jbk0506-6-1}}</ref> Eksperci faworyzowali ten pomysł, jednak wymagałby on przebudowy nabrzeża z obu stron, został też uznany za zbyt drogi w związku z wymaganymi wykupami działek i wstrzymaniem ruchu na rzece<ref>{{Cytuj |autor = Samuel Smiles |tytuł = The Life of Thomas Telford |data =  |isbn = 1404314857}}</ref>. Końcowo został wybrany projekt składający się z 5 kamiennych łuków, który zaprojektował [[John Rennie the Elder|John Rennie]] Prace nad mostem zaczęły się w 1824 roku, a kamień węgielny położył syn [[John Rennie Młodszy]], syn architekta [[15 czerwca]] [[1825|1825 roku]].{{citation needed|date=February 2013}}
+Stary most był używany jako most pomocniczy oraz zastępczy dla nowego, nie był na nim jednak prowadzony już handel. Jego wyburzenie rozpoczęło się w 1821 roku. Przygotowanie nabrzeża kosztowało ponad 3 razy więcej niż sam most, a koszt 2.5 millionów [[Funt szterling|£]] (223 milliony funtów in 2018)<ref name=":2">{{Cytuj |tytuł = Comparing official CPI and Internet-based consumer price inflation estimates, 2008-15 |data = 2019-03-11 |data dostępu = 2019-09-03 |opublikowany = dx.doi.org |url = http://dx.doi.org/10.1787/172403cf-en}}</ref> został podzielony między [[Premierzy Wielkiej Brytanii|Rządem Wielkiej Brytanii]], władzami [[Londyn|Londynu]] oraz władzami [[City of London]]
+[[File:Corbels.jpg|thumb|left|Pozostałe [[Konsola (architektura)|konsole]] po budowie mostu leżące koło kamieniołomu w [[Dartmoor]], [[Devon]].]]
+Ukończony most był długi na {{Convert|928|ft|m|0}} i szeroki na {{Convert|49|ft|m|0}}. Oficjalne otwarcie mostu nastąpiło o północy [[1 sierpnia]] [[1831|1831 roku]], a w otwarciu brał udział Król [[Wilhelm IV Hanowerski]] z żoną [[Adelajda z Saksonii-Meiningen (1792–1849)|Królową Adelaidą]], którzy urządzili piknik w namiocie postawionym na moście.
+W 1896 roku most był najczęściej odwiedzanym punktem w Londynie, ponad 8.000 pieszych i 900 pojazdów przekraczało most każdej godziny.<ref>{{Cytuj |autor = W. F. Dunton |tytuł = Some New Chromatic Harmonies |czasopismo = The Musical Times and Singing Class Circular |data = 1896-05-01 |data dostępu = 2019-09-03 |issn = 0958-8434 |wolumin = 37 |numer = 639 |s = 338 |doi = 10.2307/3368243 |url = http://dx.doi.org/10.2307/3368243}}</ref> W 1924 przeprowadzono badanie, które dowiodło, że most pod ciężarem pojazdów zapadał się w rzece, co oznaczało, że będzie trzeba go usunąć i wybudować nowy.
+====Sprzedaż mostu Robertowi McCullochowi====
+W 1967 roku Rada Londynu podjęła decyzję o sprzedaży mostu i rozpoczęła szukanie kupca. Radny Ivan Luckin, który zaproponował sprzedaż był krytykowany przez media, ale 18 kwietnia 1968 roku most został zakupiony przez kupca z [[Missouri (stan)|Missouri]], [[Robert P. McCulloch|Roberta McCullocha]], który kupił most za 2,460,000 [[Dolar amerykański|dolarów amerykańskich]]. Początkowe plotki, że McCulloch pomylił się i chciał zakupic most [[Tower Bridge]] były wielokrotnie zaprzeczane przez Luckina w wielu wywiadach.<ref>{{Cytuj |tytuł = How London Bridge was sold to the States (From This Is Local London) |data = 2012-01-16 |data dostępu = 2019-09-03 |opublikowany = web.archive.org |url = https://web.archive.org/web/20120116071636/http://www.thisislocallondon.co.uk/archive/2002/03/27/Hertfordshire+Archive/5754223.How_London_Bridge_was_sold_to_the_States/}}</ref> Podczas rozbiórki mostu każdy z kawałków został ponumerowany, a bloki zostały za pomocą statku przewiezione z Londynu przez [[Kanał Panamski]] do [[Los Angeles]], skąd w ciężarówkach zostały wysłane przez [[Long Beach]] do [[Lake Havasu City|Lake Hevasu City]] w [[Arizona|Arizonie]], gdzie most został złożony z powrotem. Ponowne otwarcie nastąpiło 10 października 1971 roku.<ref>{{Cytuj |tytuł = Merrivale Quarry, Whitchurch, West Devon, Devon, England, UK |data dostępu = 2019-09-03 |opublikowany = www.mindat.org |url = https://www.mindat.org/loc-1521.html}}</ref><ref>{{Cytuj |tytuł = London Bridge is still here! - 21/12/1995 - Contract Journal |data = 2008-05-06 |data dostępu = 2019-09-03 |opublikowany = web.archive.org |url = https://web.archive.org/web/20080506144638/http://www.contractjournal.com/Articles/1995/12/21/27226/london-bridge-is-still-here.html}}</ref>
+===Nowoczesny Most Londyński===
+[[File:London Bridge from Cannon Street Railway Bridge.jpg|thumb|Widok na nowoczesny most z [[Cannon Street Railway Bridge|mostu kolejowego Cannon Street]].]]
+Obecnie istniejący most został zaprojektowany przez Williama Holforda, Barona Holford, a zbudowany przez grupę budowniczą [[Mott, Hay and Anderson]].<ref name=":3">{{Cytuj |tytuł = Carillion accepts award for London Bridge project: News from Carillion |data = 2012-04-20 |data dostępu = 2019-09-03 |opublikowany = web.archive.org |url = https://web.archive.org/web/20120420230132/http://www.buildingtalk.com/news/cyl/cyl123.html}}</ref> Budowa trwała od 1967 roku do 1972<ref name=":3" />, a most otworzyła [[Elżbieta II|Królowa Elżbieta II]] 17 marca 1973 roku. Koszt mostu wyniósł 4 milliony funtów (55.5 millionów £ w 2018).<ref name=":2" /> Most został wybudowany w tym samym miejscu, w którym stał Nowy Most Londyński, ponieważ cena wykupienia innych działek nie była możliwa do ekonomicznego uzasadnienia.
+[[File:London Bridge - geograph.org.uk - 478726.jpg|thumb|left|Nowoczesny Most Londyński sfotografowany w styczniu 1987 roku, Widoczny w tle drapacz chmur to [[Tower 42|National Westminster Tower]] (Tower 42), otwarty 6 lat wcześniej.]]
+W 1984 roku okręt  [[HMS Jupiter (F60)|HMS ''Jupiter'']] uderzył w most, powodując znaczne uszkodzenia zarówno dla statku jak i mostu.
+Podczas [[Remembrance Day]] w 2004 roku most był jedynym, który nie został obwieszony światłami mającymi na celu upamiętnienie nalotów na Londyn z czasów [[II wojna światowa|II wojny światowej]].
+Z powodu bycia rozpoznawalnym most jest często pokazywany w filmach, wiadomościach i dokumentach pokazujących Londyn. Bardzo często pokazywana jest scena pracowników [[City of London|City]] idących do pracy z [[London Bridge Station]], z południa na południe. Przykładem tego jest film [[Był sobie chłopiec]], w którym [[Hugh Grant]] porusza się przez most codziennie w godzinach szczytu.
+lipca 2009 roku, w 800 setną rocznicę oddania do użytku Starego Mostu Londyńskiego, [[Lord major Londynu]] przeprowadził przez most stado owiec, powołując się na antyczne prawo z czasów [[Jan bez Ziemi|Króla Jana bez Ziemi]].<ref>{{Cytuj |tytuł = Sheep march over bridge for money |data = 2008-09-19 |data dostępu = 2019-09-03 |url = http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/england/london/7623267.stm |język = en-GB}}</ref> Rozpoczęło to coroczną tradycję przeprowadzania owiec przez most, podczas którego zbierane są datki na cele charytatywne<ref>{{Cytuj |tytuł = The Lord Mayor's Appeal {{!}} A Better City for All {{!}} The Lord Mayor's Appeal 2018/2019 |data dostępu = 2019-09-03 |opublikowany = www.thelordmayorsappeal.org |url = https://www.thelordmayorsappeal.org/}}</ref><ref>{{Cytuj |autor =  |tytuł = Driving sheep across London Bridge |data = 2009-09-30 |data dostępu = 2019-09-03 |opublikowany = London Live |url = http://www.londonlive.co.uk/news/2018-09-30/driving-sheep-across-london-bridge |język = en-GB}}</ref><ref>{{Cytuj |tytuł = Freedom of the City |data = 2019-08-29 |data dostępu = 2019-09-03 |opublikowany = Wikipedia |url = https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Freedom_of_the_City&oldid=913107090 |język = en}}</ref>.[[File:London Bridge facing south 2016.jpg|thumb|Widok z mostu na [[The Shard]].]]
+[[File:London Bridge security barriers.jpg|thumb|Most z zainstalowanymi w 2017 roku barierami.]]
+czerwca 2017 roku most padł ofiarą [[Zamach w Londynie (czerwiec 2017)|ataku terrorystycznego]]. Trzech islamistów wjechało vanem w przechodniów, zabijając dwóch i raniąc trzech. Następnie na terenie [[Borough Market]], dźgnęli śmiertelnie pięć osób i raniąc 48. Policja w pościgu zastrzeliła terrorystów<ref>{{Cytuj |tytuł = Seven killed in London terror attack |data = 2017-06-04 |data dostępu = 2019-09-03 |url = https://www.bbc.com/news/uk-40146916 |język = en-GB}}</ref>. W odpowiedzi na atak, na moście zostały wzniesione bariery.
+==Transport miejski==
+Najbliższa stacja [[Metro w Londynie|Metra w Londynie]] to [[Bąk (stacja kolejowa)|Monument]], na północnej części mostu, oraz [[London Bridge (stacja metra)|London Bridge]] na południowym końcu. Ze stacji [[London Bridge Station|London Bridge]] odjeżdżają też dalekobieżne pociągi obsługiwane przez [[National Rail]].
+==Most w kulturze popularnej==
+*Rymowanka "[[London Bridge is falling down|Most Londyński wali się, wali się]]" pochodzi z historii wielu zawaleń Starego Mostu.
+*[[Operacja London Bridge]] oznacza działania, które zostaną podjęte w przypadku śmierci [[Elżbieta II|Królowej Elżbiety II]]. Jej śmierć zostanie oznajmiona poprzez hasło "London Bridge is down" (Most Londyński zawalił się), podobnie jak śmierć [[Jerzy VI Windsor|jej ojca]]  została oznajmiona frazą "Hyde Park Corner"<ref>{{Cytuj |autor = Sam Knight |tytuł = 'London Bridge is down': the secret plan for the days after the Queen’s death |czasopismo = The Guardian |data = 2017-03-17 |data dostępu = 2019-09-03 |issn = 0261-3077 |url = https://www.theguardian.com/uk-news/2017/mar/16/what-happens-when-queen-elizabeth-dies-london-bridge |język = en-GB}}</ref>.
+==Zobacz też==
+*[[Tamiza]];
+*[[Londyn]]
+==Bibliografia==
+* Jackson, Peter, ''London Bridge – A Visual History'', Historical Publications, revised edition, 2002, {{ISBN|0-948667-82-6}}.
+* Murray, Peter & Stevens, Mary Anne, ''Living Bridges – The inhabited bridge, past, present and future'', Royal Academy of Arts, London, 1996, {{ISBN|3-7913-1734-2}}.
+* Pierce, Patricia, ''Old London Bridge – The Story of the Longest Inhabited Bridge in Europe'', Headline Books, 2001, {{ISBN|0-7472-3493-0}}.
+* Watson, Bruce, Brigham, Trevor and Dyson, Tony, ''London Bridge: 2000 years of a river crossing'', Museum of London Archaeology Service, {{ISBN|1-901992-18-7}}.
+* Yee, Albert, ''London Bridge – Progress Drawings'', no publisher, 1974, {{ISBN|978-0-904742-04-6}}.
+==Linki zewnętrzne==
+* [http://www.oldlondonbridge.com/ The London Bridge Museum and Educational Trust]
+* [http://www.bbc.co.uk/london/content/image_galleries/old_london_bridge_gallery.shtml Views of Old London Bridge ca. 1440], [[BBC|BBC London]]
+* [https://web.archive.org/web/20120507045826/http://www.southwark.gov.uk/info/200159/history_of_southwark/1010/london_bridge Strona Southwark Council z informacjami o moście]
+* [http://www.bbc.co.uk/history/british/tudors/launch_vt_londonbridge.shtml Wirtualna wycieczka po Starym Moście]
+* [https://books.google.com/ebooks/reader?id=DZwAAAAAMAAJ&printsec=frontcover&output=reader&pg=GBS.PA33 Old London Bridge, Mechanics Magazine No. 318, September 1829]
+* [https://web.archive.org/web/20120803005416/http://www.thelondonbridgeexperience.com/history-of-london-bridge.asp The London Bridge Experience]
+* [https://www.bbc.co.uk/news/resources/idt-sh/the_bridge_that_crossed_an_ocean The bridge that crossed an ocean (And the man who moved it)] BBC News, 23 September 2018
+== Referencje ==
 [[Kategoria:Mosty nad Tamizą]]
 [[Kategoria:Zabytki Londynu]]
@@ Linia 52: / Linia 147: @@
 [[Kategoria:London Borough of Southwark]]
 [[Kategoria:Mosty i wiadukty z budynkami]]
+<references />{{Kontrola autorytatywna|WORLDCATID=}}