Adam Hanuszkiewicz

Adam Hanuszkiewicz
	; Zdjęcie z 1966
Data i miejsce urodzenia	16 czerwca 1924 ; Lwów
Data i miejsce śmierci	4 grudnia 2011 ; Warszawa
Zawód	aktor, reżyser, pedagog
Współmałżonek	Marta Stachiewiczówna, Zofia Rysiówna, Zofia Kucówna, Magdalena Cwenówna
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Cytaty w Wikicytatach

Następująca wersja przejrzana tej strony, którą oznaczono 21 mar 2018, była oparta na tej wersji.

Adam Stanisław Hanuszkiewicz (ur. 16 czerwca 1924 we Lwowie, zm. 4 grudnia 2011 w Warszawie) – polski aktor i reżyser teatralny. Wieloletni dyrektor artystyczny Teatru Narodowego w Warszawie oraz Teatru Nowego w Warszawie.

Życiorys

Młodość

Urodził się 16 czerwca 1924 roku we Lwowie. Dzieciństwo i młodość spędził w rodzinnym mieście^[1], gdzie jego rodzice prowadzili sklep^[2]. Przed wojną uczęszczał do Państwowego III Gimnazjum Męskiego im. Króla Stefana Batorego, przy ul. Batorego 5 (naprzeciw siedziby Polskiego Radia Lwów)^[1]. Okupację spędził we Lwowie. W lipcu 1944 roku, pod Rzeszowem, gdzie wtedy mieszkał, wstąpił do zespołu teatralnego Wojska Polskiego założonego w 1943 w Sielcach nad Oką jako Teatr Żołnierza 1. Korpusu Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR^[3]^[1].

Początki pracy zawodowej

W 1945 roku pracował w Teatrze im. Wandy Siemaszkowej w Rzeszowie, przez rok występował także w Teatrze Dolnośląskim w Jeleniej Górze. W Jeleniej Górze debiutował rolą Wacława w Zemście Aleksandra Fredry w reżyserii Stefanii Domańskiej^[4]. Nie ukończył żadnej szkoły aktorskiej^[1]. Egzamin zdał eksternistycznie w 1946 roku w Łodzi przed komisją złożoną z Leona Schillera, Edmunda Wiercińskiego, Jacka Woszczerowicza i Aleksandra Zelwerowicza. Następnie do roku 1949 występował w zespole Juliusza Osterwy w Teatrze Dramatycznym w Krakowie, później do 1950 roku w Teatrze Rozmaitości w Warszawie i do 1955 w Teatrze Polskim w Poznaniu, gdzie w 1951 roku wyreżyserował swój pierwszy spektakl, Niespokojną starość Leonida Rachmanowa^[4].

Okres warszawski

Od 1955 pracował głównie w Warszawie. Był współtwórcą Teatru Telewizji, gdzie w 1955 roku wyreżyserował swoją pierwszą sztukę telewizyjną (Złotego lisa Jerzego Andrzejewskiego) i był w latach 1957-1963 naczelnym reżyserem^[4]. W latach 1956-1968 pracował jako reżyser i dyrektor Teatru Powszechnego.

W 1968 został dyrektorem Teatru Narodowego po usunięciu ze stanowiska Kazimierza Dejmka, którego inscenizację Dziadów uznano za antyradziecką. Wówczas stworzył w Teatrze Narodowym wiele inscenizacji m.in. Balladynę^[5] w nowoczesnych kostiumach oraz z wykorzystaniem motocykli marki Honda^[6]. W 1970 po raz pierwszy od 1944 odwiedził swój rodzinny Lwów. Nawiązał kontakt z Polskim Teatrem Ludowym we Lwowie prowadzonym przez Zbigniewa Chrzanowskiego. Na początku lat 80. stracił zaufanie władzy i został odwołany ze stanowiska dyrektora w 1982 roku. W czasie stanu wojennego włączył się do bojkotu telewizji realizowanego przez środowisko aktorskie. Reżyserował wówczas w warszawskich teatrach Ateneum i Studio oraz w Łodzi i za granicą. W latach 1989-2007 był dyrektorem Teatru Nowego w Warszawie^[4].

Zmarł 4 grudnia 2011 roku w warszawskim szpitalu przy ul. Stępińskiej. Pogrzeb Adama Hanuszkiewicza odbył się 8 grudnia 2011 na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie^[7]. Urnę z prochami artysty przysypano ziemią z lwowskiego Cmentarza Łyczakowskiego^[8].

Życie prywatne

Był czterokrotnie żonaty. Pierwszą żoną była Marta Stachiewiczówna, z którą miał córkę Teresę. Później kolejno żenił się trzykrotnie z aktorkami: Zofią Rysiówną, Zofią Kucówną i Magdaleną Cwenówną^[1]. Z Zofią Rysiówną miał córkę Katarzynę i syna Piotra^[9].

Wybrane realizacje teatralne

1963: Wesele Wyspiańskiego, Teatr Powszechny,
1964: Zbrodnia i kara Dostojewskiego, Teatr Powszechny,
1964: Przedwiośnie Żeromskiego, Teatr Powszechny,
1964: Kolumbowie. Rocznik 20 Bratnego, Teatr Powszechny,
1966: Wyzwolenie Wyspiańskiego, Teatr Powszechny,
1967: Pan Wokulski - adaptacja Lalki Prusa, Teatr Powszechny,
1967: Fantazy Juliusza Słowackiego, Teatr Powszechny,
1968: Śmierć Dantona Georga Büchnera, Teatr Powszechny,
1969: Nie-Boska komedia Krasińskiego, Teatr Narodowy,
1970: Kordian Słowackiego, spektakl Norwid według Cypriana Kamila Norwida, Teatr Powszechny,
1971: Beniowski Słowackiego, Teatr Narodowy,
1972: Proces Franza Kafki, Teatr Narodowy,
1973: Antygona Sofoklesa inauguruje otwarcie nowej sceny w Teatrze Małym,
1974: szereg spektakli klasyki polskiej (Wesele Wyspiańskiego, Balladyna w nowoczesnej inscenizacji, Sen srebrny Salomei i Samuel Zborowski Juliusza Słowackiego, Dziady część III i Pan Tadeusz Mickiewicza, komedie Aleksandra Fredry) i rosyjskiej (Czechow, Gogol, Turgieniew, Dostojewski).

Książki

AdamA. Hanuszkiewicz AdamA., Psy, hondy i drabina…, Warszawa: BGW, 1992, ISBN 978-83-7066-278-3, OCLC 27021383 (pol.).
AdamA. Hanuszkiewicz AdamA., Zbyt duża różnica płci..., Warszawa: Do, 2003, ISBN 83-85586-15-6, OCLC 56732807 (pol.).
AdamA. Hanuszkiewicz AdamA., RenataR. Dymna RenataR., Janusz B.J.B. Roszkowski Janusz B.J.B., Kobieto! Boski diable, Warszawa: Prószyński i S-ka, 2012, ISBN 978-83-7839-137-1, OCLC 827937375 (pol.).
AdamA. Hanuszkiewicz AdamA., RenataR. Dymna RenataR., Janusz B.J.B. Roszkowski Janusz B.J.B., Reszta jest monologiem: Adam Hanuszkiewicz w rozmowie z Renatą Dymną i Januszem B. Roszkowskim., 2016, ISBN 978-83-7576-264-8, OCLC 964064277 (pol.).

Ważniejsze nagrody i odznaczenia

1955: Medal 10-lecia Polski Ludowej
1957: Złoty Krzyż Zasługi
1962: Order Sztandaru Pracy II klasy, Nagroda II stopnia za inscenizację i reżyserię Płatonowa Antoniego Czechowa w Teatrze Dramatycznym w Warszawie na Festiwalu Sztuk Rosyjskich i Radzieckich w Katowicach
1963: Nagroda Komitetu ds. Polskiego Radia i TV za twórcze poszukiwania i osiągnięcia w zakresie reżyserii w Teatrze TV
1964: Nagroda za realizację Wesela Stanisława Wyspiańskiego w Teatrze Powszechnym w Warszawie i za rolę Poety w tym przedstawieniu na IV Kaliskich Spotkaniach Teatralnych, Nagroda państwowa zespołowa I stopnia, Nagroda I stopnia za inscenizację i reżyserię Zbrodni i kary Fiodora Dostojewskiego w Teatrze Powszechnym w Warszawie oraz nagroda za rolę Raskolnikowa w tym przedstawieniu na Festiwalu Sztuk Rosyjskich i Radzieckich w Katowicach, Nagroda Komitetu ds. Polskiego Radia i TV za twórczość radiową, za wysoce artystyczne lektorstwo radiowe, a w szczególności za odczytanie cyklu Popioły Stefana Żeromskiego, 22 lipca 1964 roku z okazji 20-lecia Polski Ludowej otrzymał zespołową nagrodę państwową I stopnia za twórczość artystyczną w teatrze telewizji^[10].
1965: Nagroda Miasta Stołecznego Warszawy, Nagroda Klubu Krytyki Teatralnej im. Boya
1967: Złoty Ekran
1968: Złoty Ekran, Nagroda państwowa I stopnia za osiągnięcia aktorskie i reżyserskie, Nagroda Komitetu ds. Polskiego Radia i TV za wybitne, nowatorskie osiągnięcia w Teatrze TV
1969: Złoty Ekran
1971: Złoty Ekran za inscenizację Pana Tadeusza Adama Mickiewicza w Teatrze TV
1973: Medal Komisji Edukacji Narodowej, Nagroda za reżyserię Antygony Sofoklesa w Teatrze Narodowym w Warszawie na XIII Kaliskich Spotkaniach Teatralnych
1974: Order Sztandaru Pracy I klasy, Medal Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej, Złoty Ekran za inscenizację i reżyserię NORWIDA w Teatrze TV, Dyplom Ministerstwa Spraw Zagranicznych
1975: Odznaczenie Zasłużony dla Jeleniej Góry, Medal 30-lecia Polski Ludowej, Nagroda „Koryfeusza” za układ tekstu i reżyserię Beniowskiego Juliusza Słowackiego w Teatrze Narodowym na I Opolskich Konfrontacjach Teatralnych
1977: Odznaka honorowa „Za Zasługi dla Warszawy”
1978: Odznaka „Zasłużony Działacz Kultury”, Złoty Ekran, Nagroda za reżyserię Snu srebrnego Salomei Juliusza Słowackiego w Teatrze Narodowym na IV Opolskich Konfrontacjach Teatralnych
1979: Dyplom Ministerstwa Kultury ZSRR, Dyplom Ministra Spraw Zagranicznych
1983: Medal Moniuszkowski za wystawienie Śpiewnika domowego Stanisława Moniuszki w Teatrze Narodowym
1987: „Buława hetmańska” dla spektaklu Cyd Morsztyna-Corneille’a z Teatru Powszechnego w Łodzi na XII Zamojskim Lecie Teatralnym
1989: Odznaka tytułu honorowego „Zasłużony dla Kultury Narodowej”, Srebrna Łódka dla spektaklu Wesele Figara Wolfganga Amadeusa Mozarta z Teatru Wielkiego w Łodzi
1996: Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski^[11]
1997: Nagroda za artystyczny wkład do kultury europejskiej na I Festiwalu Teatralnym im. Michaiła Tumaniszwili w Tbilisi, Tytuł Honorowego Obywatela Miasta Jelenia Góra
2001: Krzyż Wielki Orderu Zasługi RFN, Doktorat honoris causa Uniwersytetu Opolskiego^[12], zwycięstwo w plebiscycie publiczności na najlepszą rolę męską w spektaklu W imię Ojca Strindberga według Augusta Strindberga z Teatru Nowego w Warszawie oraz na najlepszy spektakl na XL Rzeszowskich Spotkaniach Teatralnych
2002: Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski^[13]
2005: Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”^[14]
2005: Honorowe Obywatelstwo województwa opolskiego^[15]
2006: Krzyż Komandorski Orderu „Za Zasługi dla Litwy” (2004)^[16]

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e Adam Hanuszkiewicz nie żyje. tvn24. [dostęp 2011-12-04]. (pol.).
↑ Mój trup będzie się jeszcze trochę wiercił. [dostęp 2011-12-04].
↑ Pożegnania. e-teatr.pl. [dostęp 2012-02-05]. (pol.).
↑ ^a ^b ^c ^d Monika Mokrzycka-Pokora: Adam Hanuszkiewicz. Culture.pl. [dostęp 2011-12-04]. (pol.).
↑ Jaki był Adam Hanuszkiewicz. Mowimyjak.pl. [dostęp 2011-12-04]. (pol.).
↑ „Balladyna” z ludzką twarzą. dekadaliteracka.pl. [dostęp 2011-12-06]. (pol.).
↑ Pogrzeb Adama Hanuszkiewicza: Gwiazdy pożegnały wielkiego aktora i reżysera. se.pl, 2011-12-8. [dostęp 2011-12-8].
↑ Na warszawskich Powązkach pożegnano Adama Hanuszkiewicza
↑ Nigdy nie byłem kawalerem.
↑ Dziennik Polski, rok XX, nr 171 (6363), s. 3.
↑ M.P. z 1997 r. nr 14, poz. 124 – pkt 7.
↑ Doktorzy Honoris Causa. [w:] Uniwersytet Opolski [on-line]. uni.opole.pl. [dostęp 2015-08-12].
↑ M.P. z 2003 r. nr 6, poz. 81 – pkt 1.
↑ Adam Hanuszkiewicz nie żyje. Odszedł wybitny aktor, reżyser i dyrektor teatrów. mkidn.gov.pl, 2011-12-04. [dostęp 2012-11-26].
↑ Adam Hanuszkiewicz honorowym obywatelem województwa opolskiego. [dostęp 18 lutego 2011].
↑ Apdovanotų asmenų duomenų bazė. prezidente.lt. [dostęp 29 października 2013]. (lit.).

Bibliografia

Andrzej Tadeusz Kijowski, Opis obyczajów w 15-leciu międzysojuszniczym 1989-2004 , tom III, Paradoks o ogródkach, rozdział XVIII, „Adama Hanuszkiewicza klasyczna awangarda”, Wydawnictwo AnTraKt, Warszawa 2010, ISBN 978-83-923292-8-2

Linki zewnętrzne

Adam Hanuszkiewicz w bazie IMDb (ang.)
Adam Hanuszkiewicz w bazie Filmweb
Adam Hanuszkiewicz w bazie filmpolski.pl
Szablon:E-teatr
Adam Hanuszkiewicz na zdjęciach w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”

Szablon:Laureaci Nagrody im. Tadeusza Boya-Żeleńskiego

[tvn24-1] Adam Hanuszkiewicz nie żyje. tvn24. [dostęp 2011-12-04]. (pol.).

[2] Mój trup będzie się jeszcze trochę wiercił. [dostęp 2011-12-04].

[e-teatr-3] Pożegnania. e-teatr.pl. [dostęp 2012-02-05]. (pol.).

[culture-4] Monika Mokrzycka-Pokora: Adam Hanuszkiewicz. Culture.pl. [dostęp 2011-12-04]. (pol.).

[Mowimyjak-5] Jaki był Adam Hanuszkiewicz. Mowimyjak.pl. [dostęp 2011-12-04]. (pol.).

[6] „Balladyna” z ludzką twarzą. dekadaliteracka.pl. [dostęp 2011-12-06]. (pol.).

[7] Pogrzeb Adama Hanuszkiewicza: Gwiazdy pożegnały wielkiego aktora i reżysera. se.pl, 2011-12-8. [dostęp 2011-12-8].

[8] Na warszawskich Powązkach pożegnano Adama Hanuszkiewicza

[9] Nigdy nie byłem kawalerem.

[10] Dziennik Polski, rok XX, nr 171 (6363), s. 3.

[11] M.P. z 1997 r. nr 14, poz. 124 – pkt 7.

[12] Doktorzy Honoris Causa. [w:] Uniwersytet Opolski [on-line]. uni.opole.pl. [dostęp 2015-08-12].

[13] M.P. z 2003 r. nr 6, poz. 81 – pkt 1.

[14] Adam Hanuszkiewicz nie żyje. Odszedł wybitny aktor, reżyser i dyrektor teatrów. mkidn.gov.pl, 2011-12-04. [dostęp 2012-11-26].

[15] Adam Hanuszkiewicz honorowym obywatelem województwa opolskiego. [dostęp 18 lutego 2011].

[prezidente-16] Apdovanotų asmenų duomenų bazė. prezidente.lt. [dostęp 29 października 2013]. (lit.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]