Architektura romańska w Europie Środkowo-Wschodniej
.jpg)
_23.jpg)
Europa Środkowo-Wschodnia to obszar, na który chrześcijaństwo docierało z dwóch kierunków. Wraz z misjonarzami z Bizancjum docierały wpływy architektury bizantyjskiej. Cyryl i Metody przybyli na Morawy w 864 r., ich uczniowie powędrowali w kierunku Chorwacji i Węgier. W 973 r. książę Gejza sprowadził na swoje ziemie duchowieństwo z Włoch i Niemiec. Wraz z ich przybyciem gruntują się wpływy architektury romańskiej. Po koronacji Stefana I na terenie państwa węgierskiego utrwaliły się wpływy kościoła rzymskiego i umocniła się pozycja sztuki romańskiej.
Wśród najstarszych zabytków chrześcijańskich na terenie Europy Środkowo-Wschodniej dominują kościoły budowane na planie koła. Rotundy, jako typ świątyni budowanej na terenie grodu, budowano do końca XII wieku. Większość z nich ma dobudowaną niewielką, półokrągłą absydę, w której umieszczano ołtarz. Późniejsze budowle posiadają także wysoką, zazwyczaj kwadratową wieżę od zachodu. Po przybyciu duchownych ze świata łacińskiego pojawiają się trójnawowe bazyliki z trzema absydami na zakończeniu naw. Wpływy niemieckie owocują budowlami flankowanymi dwiema wieżami od strony wejścia.
Przykłady zabytków:
- Chorwacja:
- pochodzący z czasów przedromańskich kościół św. Donata w Zadarze z początku IX wieku. Jest to rotunda z trzema niewielkimi absydami. Nawa otoczona jest dwukondygnacyjnym obejściem i przykryta kopułą na bębnie.
- katedra św. Anastazji z XII wieku, fasada bazyliki została ozdobiona szeregiem płytkich arkad wzorowanych na włoskich budowlach (Piza).
- Węgry:
- benedyktyńskie kościoły: św. Jerzego w Ják z XII wieku oraz w Lébény z początku XIII wieku. Są to trójnawowe bazyliki, bez transeptu z nawami zakończonymi absydami i dwiema wieżami od strony wejścia. W zachodniej części budowli umieszczone zostały empory przeznaczone dla fundatorów kościoła.
- katedra św. Piotra w Peczu, zachowały się fragmenty wystroju, m.in. fragmenty oprawy cyborium. (Pod panowaniem tureckim zachodnia część kościoła została zamieniona na meczet).
- katedra św. Wojciecha w Ostrzyhomiu (zachowały się jedynie fragmenty dekoracji rzeźbiarskiej: głowice kolumn i elementy portalu; kościół został zniszczony już w XIII wieku, podczas najazdów tureckich).
- Opactwo benedyktyńskie Pannonhalma
- Kościół w Bodrogolaszi
- kościół w Avas
- kościół w Apáti
- kościół w Alsódörgicse
- kościół w Árpás
- kościół w Csempeszkopács
- kościół w Csengersima
- kościół w Cserkút
- kościół w Egregy
- kościół w Egyházasdengeleg
- kościół w Feldebrő
- kościół w Ják
- kościół w Karcsa
- kościół w Lébény
- kościół w Őriszentpéter
- kościół w Mesteri
- kościół w Türje
- kościół w Zsámbék
- kościół w Nagygéc
- kościół w Mánfa
- kościół w Nagybörzsöny
- kościół w Ócsa
- Opactwo Somogyvár
- Rumunia:
- kościół św. Piotra we wsi Herina z przełomu XII i XIII wieku
- kaplica w Gurasada
- Katedra św. Michała w Alba Iulia
- kościół w Cisnădioara
- kościół w Herina
- kościół w Acâș
- kościół w Nou Săsesc
- kościół w Gușterița
- Czechy:
- rotunda św. Piotra na wzgórzu Radyně (567 m), w miejscowości Starý Plzenec koło Pilzna
- rotunda św. Jerzego na wzgórzu Řip z XI wieku
- bazylika św. Jerzego na zamku w Pradze (Hradczany)
- rotunda św. Wita z lat 30. X wieku pod katedrą na Hradczanach
- bazylika romańska pod katedrą na Hradczanach (widoczna w kryptach królewskich poniżej posadzki katedry św. Wita)
- rotunda św. Marcina (XI wiek) w Pradze (Wyszehrad)
- kaplica zamkowa w Chebie
- bazylika św. Prokopa w Třebíču
- tetrakonchos w Mikulczycach
- kaplica w Chrast nad Hornadem
- Słowacja:
- kościół we wsi Batyżowce
- kościół we wsi Bátovce
- kościół w Baďan
- kościół w Boldog
- kościół we wsi Borský Mikuláš
- kościół we wsi Bystričany
- kościół we wsi Kopčany
- kościół we wsi Veľký Klíž
- rotunda w Trenczynie (niezachowana)
- rotunda we wsi Bíňa
- rotunda we wsi Križovany nad Dudváhom
- rotunda we wsi Prihradzany
- rotunda we wsi Šivetice
- rotunda we wsi Skalica
- Ukraina:
- cerkiew św. Pantelejmona w Szewczenkowie koło Halicza z około 1219 roku (bazylika, przebudowana w XVI w. na kościół św. Stanisława i ponownie przebudowana na pocz. XXI wieku poprzez dodanie kopuły)
- Pobiereże koło Halicza z 2 poł. XII wieku, relikty nieistniejącej romańskiej kaplicy zbudowanej podczas panowania węgierskiego[1][2].
- cerkiew św. Bazylego we Włodzimierzu
- cerkiewka św. Trójcy w monasterze w Zimnem koło Włodzimierza
- Rotunda Horiańska pod wezwaniem św. Anny w Horianach w południowo-wschodniej części miasta Użgorod na Zakarpaciu
- Rotunda w Kijowie (nieistniejąca)
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Teresa Rodzińska-Chorąży, Tetrakonchos w Zawichoście (pod wezwaniem św. Maurycego?): analiza reliktów, problem rekonstrukcji i genezy formy (The Tetraconch in Zawichost (St. Maurice?): analysis of the relics, the problem of the reconstruction, and the origins of the form), „Zawichost we wczesnym średniowieczu” [dostęp 2019-02-25] (ang.).
- ↑ Joannissjan Oleg, Hramy-rotondy w drevnej Rusi, [w:] W. Batalov, "Jerusalim w russkoj kulture", Moskva, 1994, s.100-147
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Sztuka Świata, t. 3, Wydawnictwo „Arkady”, 1999.
- T. Broniewski, Historia architektury dla wszystkich, Wydawnictwo Ossolineum, 1990.
- D.Watkin, Historia architektury zachodniej, Wydawnictwo „Arkady” 2006, ISBN 83-213-4178-0.