Czarny ptasior

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Czarny ptasior
Autor

Joanna Siedlecka

Tematyka

historia Jerzego Kosińskiego w czasie II wojny

Typ utworu

biografia[1]

Wydanie oryginalne
Miejsce wydania

Polska

Język

język polski

Data wydania

1994

Wydawca

Czerwone i Czarne Sp. z o.o.

Czarny ptasior – dokumentalna książka Joanny Siedleckiej[2], utrzymana w formie reportażu, weryfikująca życie młodego Jerzego Kosińskiego i jego rodziców w czasach przedwojennych, podczas okupacji niemieckiej i po 1945 roku, powstała na podstawie dokumentów archiwalnych oraz wywiadów z sąsiadami i znajomymi państwa Kosińskich[1], demistyfikująca okupacyjną część życiorysu, na której pisarz oparł swój światowy bestseller – Malowanego ptaka[3]. Stanowi podstawowe źródło informacji na temat wojennych lat Kosińskiego[1]. Jej publikacja wywołała w Polsce dyskusję[4]. Książka została przetłumaczona na język angielski (w 2018) i czeski (w 2019). W Polsce doczekała się trzech wydań (1994, 1998 i 2011)[5].

Temat[edytuj | edytuj kod]

Joanna Siedlecka w wydanej po raz pierwszy w 1994 roku książce Czarny ptasior przedstawiła według niej rzeczywisty, okupacyjny życiorys Jerzego Kosińskiego, a nie podstawę jego literackiego wizerunku zawartego w (uchodzącej za autobiograficzną) powieści Malowany ptak, uznanej początkowo na świecie za świadectwo i dokument zagłady Żydów[4]. Reportażystka porównała wydarzenia i fakty z według niej prawdziwego dzieciństwa Jurka Kosińskiego z losami chłopca – bohatera Malowanego ptaka[a][7][8].

Historia chłopca z Malowanego ptaka uchodziła początkowo za jego własną, co też Kosiński niejednokrotnie publicznie i prywatnie podkreślał, twierdząc, że doświadczył wszystkich horrorów, które były udziałem chłopca[9]. Opowiadał, że to, co spotkało go w czasie wojny, było gorsze od tego, co spotkało chłopca z Malowanego ptaka, co nie było zgodne z prawdą[10]. W rzeczywistości Kosiński jako młody chłopak wraz z rodzicami i adoptowanym bratem byli ukrywani i chronieni przez dwa i pół roku przez Polaków – mieszkańców Dąbrowy Rzeczyckiej, których nazwiska i adresy pojawiły się w polskiej prasie już w 1968 roku[1].

W książce Siedlecka poświęciła więcej uwagi ojcu Jerzego, Mieczysławowi Kosińskiemu (Mojżesz Lewinkopf[5]), niż pisarzowi. Wydaje się, że Kosiński senior, aby uratować siebie i swoją rodzinę przed zagładą, zawarł umowy, najpierw z nazistami, a później z sowietami, bo w przeciwnym razie nie przeżyliby[b][12].

Czarny ptasior został również poświęcony mieszkańcom Dąbrowy Rzeczyckiej, ich dramacie z powodu kłamstw Kosińskiego i upokorzeniu, jakie ich spotkało[4], gdy podczas swojej pierwszej wizyty w Polsce nie odwiedził ludzi, którzy ryzykowali dla niego własnym życiem[1]. Wśród oczekujących na spotkanie z pisarzem i autograf w 1989 roku w Warszawie w klubie Czytelnika, był także Edward Warchoł, syn gospodarza, u którego młody Jurek Kosiński mieszkał w czasie wojny wraz z rodzicami. Kosiński poprosił kolegę o adres, jednak nigdy nie nawiązał z nim kontaktu[1][13]. Kosiński odrzucił gesty przyjaźni ze strony osób, które znał z czasów wojny[1][14] i unikał wszelkiego kontaktu z dziećmi tych, którym zawdzięczał ocalenie[12]. Według amerykańskiego biografa Kosińskiego, Jamesa Parka Sloana(inne języki): „Spotkanie w Czytelniku stanowiło konkretne urzeczywistnienie najgorszego koszmaru Kosińskiego. Przyznać się do Warchoła, oznaczało przyznać się otwarcie do prawdy o swoim dzieciństwie”[15].

Sam Jerzy Kosiński, najprawdopodobniej obawiając się możliwych procesów sądowych o oszczerstwo w przypadku, gdyby brutalny obraz chłopstwa z Malowanego ptaka został powiązany z ludźmi, których znał w Polsce, a którzy z kolei znali jego, oraz obawiając się możliwych oskarżeń o fałszowanie faktów dotyczących stosunków polsko-żydowskich w czasie zagłady, już w 1965 roku napisał esej Notes of the Author on The Painted Bird, (uwagi autora dołączone do tekstu)[16], wydrukował na własny koszt i rutynowo wysyłał do wszystkich potencjalnych recenzentów jego książki, powołując się w nim, że w książce mogła zostać przedstawiona wizja siebie jako dziecka, a nie powrót do czasów dzieciństwa czy jego lustracja, zaś miejsce i sceneria również mogły być metaforyczne[17].

Kosiński nigdy nie zaoferował przeprosin ani wycofania oszczerstw[1], lecz w późniejszych niektórych swoich wypowiedziach promował pojednanie między Polakami a Żydami[1].

Geneza[edytuj | edytuj kod]

Po publikacjach m.in. w tygodniku Polityka, który w numerach 224/1982[18], i 10/1983 wydrukował listy Andrzeja Migdałka i Adama Latawca[18], byłych mieszkańców wsi i znajomych Jerzego, opisujące lata okupacji spędzone z rodziną Kosińskich, zainteresowana tym wątkiem Joanna Siedlecka pojechała do Dąbrowy Rzeczyckiej[1], w której w czasie II wojny przez prawie dwa i pół roku przebywał Jerzy Kosiński wraz z rodzicami[19].

Siedlecka była głównie zainteresowana latami z dzieciństwa pisarza, chciała dowiedzieć się co naznaczyło go na całe późniejsze życie i poznać prawdziwą wersję jego wojennych przeżyć[12].

Odnalazła ludzi, którzy pomogli rodzinie – jak mówili – „Kusińskich” przeżyć: ks. Eugeniusza Okonia[20], który załatwił rodzinie katolickie dokumenty na nazwisko Kosiński[21], znalazł mieszkanie w baraku mieszkalnym w Dąbrowie Rzeczyckiej u Andrzeja Warchoła i innych mieszkańców, którzy wciągnęli ojca Kosińskiego – „profesora Kusińskiego” jak o nim mówili – do pracy w niemieckim punkcie skupu i razem z nim pracowali[22].

Interesowało mnie wyłącznie jego wojenne dzieciństwo. Podróż do miejsc, gdzie jako kilkuletni żydowski chłopiec przetrwał okupację. Jego traumatyczne przeżycia z tych lat, a nie Ameryka, były bowiem, moim zdaniem, kluczem i tropem do jego istoty. „Holocaustowej”, skomplikowanej, tajemniczej osobowości. Obsesji, fobii, urazów i lęków. Masek oraz mistyfikacji. Szokującej prozy nasyconej obsesją zła. A wreszcie – zaskakującej, samobójczej śmierci; wśród jej nie do końca jasnych motywów dopatrywano się także „mrocznego dzieciństwa”, które się o niego upomniało, upiorów przeszłości, od których nie potrafił się uwolnić.

Joanna Siedlecka, Czarny ptasior

Pomimo że nie było to jej intencją, to w Czarnym ptasiorze Siedlecka zdemaskowała Kosińskiego[12].

Odbiór w Polsce i na świecie[edytuj | edytuj kod]

Autorka po publikacji Czarnego ptasiora została oskarżona przez wielu publicystów i krytyków literatury[23] o donos, paszkwil, haniebne kłamstwo na temat pisarza[24]. Wpływowe osoby próbowały ją zdyskwalifikować, gdy ujawniła prawdę o Jerzym Kosińskim[25]. Ustalenia autorki zostały jednak potwierdzone przez Jamesa Parka Sloana, autora biografii Kosińskiego pt. Jerzy Kosiński. Biografia, wydanej w Warszawie w 1996[26].

Krytycy, m.in. Henryk Dasko (Trucizna, „Ex Libris”, dodatek do „Życia Warszawy”, 17.03.1994), Wacław Sadkowski (Medium, „Literatura na Świecie” 1994, nr 4–5), Marcin Piasecki (Ptak przemalowany. „Polityka” 1994, nr 16), Ryszard Marek Groński (Papier jest niecierpliwy, „Polityka” 1994, nr 15), (Ominęło mnie, „Polityka” 1994, nr 30), Krzysztof Teodor Toeplitz (Autor musi być mądrzejszy, „Wiadomości Kulturalne” 1994)[24], zarzucili Siedleckiej niesprawiedliwe, nieodpowiednie i zbyt negatywne potraktowanie rodziny Kosińskich jako ofiar Holokaustu – zmuszonych do opuszczenia domu i ucieczki oraz poszukiwania schronienia w obcym miejscu, a także przedstawienie analizy Kosińskich wyłącznie z punktu widzenia mieszkańców Dąbrowy Rzeczyckiej[1].

Zarzutem krytyków było głównie to, że większość osób, z którymi Siedlecka przeprowadziła wywiady do powyższej książki była młoda wiekiem podczas wojny, albo znała historię rodziny Kosińskich jedynie z opowiadań innych ludzi[12]. Siedlecka miała też nie dostrzec, że niektóre doświadczenia z pobytu na wsi podczas okupacji niemieckiej mogły mieć ogromny wpływ na psychikę małego Jurka Kosińskiego i możliwe, że wywarły wpływ na literacką fikcję, którą tworzył już jako dorosły człowiek[12], jak na przykład próba wiejskich dzieciaków, by zdjąć mu spodnie i sprawdzić, czy był obrzezany, co ostatecznie im się nie udało[12]. Zdaniem krytyków postępowanie takie można zrozumieć ze strony młodych i ciekawskich wiejskich chłopców, którzy nie zdawali sobie sprawy z powagi sytuacji dla ukrywającego się przed nazistami żydowskiego chłopca, ale nie ze strony reporterki[12]. Uznano, że Siedlecka w książce nie zachowała dystansu w stosunku do osób, z którymi przeprowadziła wywiady, całkowicie identyfikując się z ludem, oraz nie skonfrontowała ich zarzutów z prawdą, ani nie przedstawiła opinii drugiej strony[12].

Głównym wątkiem artykułów, recenzji i innych opracowań, które ukazały się w Polsce po publikacji Czarnego ptasiora, był problem niewdzięczności. Krytycy byli oburzeni przedstawieniem J. Kosińskiego, jako dopuszczającego się niesprawiedliwości wobec Polaków, a nawet jako sojusznika nazistów[1].

Weryfikacja[edytuj | edytuj kod]

Zebrane przez Siedlecką fakty potwierdził w 1995 roku J. P. Sloan, który przyjechał do Dąbrowy Rzeczyckiej i rozmawiał przez tłumacza z bohaterami Czarnego ptasiora, o czym napisał później we własnej biografii Kosińskiego[c], oraz w artykule opublikowanym w „The New Yorker”[5], w którym stwierdził, że: „teraz wszyscy muszą wyznać, że są zaszokowani tym, że zawodowiec w profesji kłamcy, człowiek, który przeżył wojnę, żyjąc kłamstwem, kłamał”[5]. Tezy Sloana i Siedleckiej potwierdziła też w filmie Sex, Lies and Jersey Kosinski (1995), zrealizowanym dla BBC w nominowanej do nagrody Emmy serii „Bookmarks”, Agnieszka Piotrowska, powołując się na świadectwo Elie Wiesela, laureata Pokojowej Nagrody Nobla[28].

Krzysztof Kąkolewski, „Czas Krakowski” 1995, nr 185 i 190:

„Bilans nagonki na Siedlecką okazał się ujemny. Autorce przysporzono ogromnej sławy. Ci, co znali powieść Kosińskiego, kupili książkę Siedleckiej. Ci, co nie słyszeli o Kosińskim, też kupili. […] Tak wielka nagonka zadziwiała, wręcz budziła podejrzenia. Za bardzo  się starano, zbyt wiele sił uruchomiono. […] Przesadzono: szalę Siedleckiej przyciśnięto tak nisko, że nasuwało się podejrzenie, że oszukuje się na wadze, możliwe, by istniała aż tak zła i tak podła książka? Może warto ją przeczytać? […] Jawna niesprawiedliwość, nagonka, nienawiść, nieliczenie się ze słowami najbardziej brutalnymi – co wskazywałoby, że opresjonujący, prześladujący ofiarę, uważają ją za bezbronną, stworzyli aurę współczucia, zainteresowania i odruch obronny”[29].

Piotr Gursztyn, My z Dąbrów i Wól, „Rzeczpospolita”, Magazyn „Plus Minus”, 11.06.2011:

„U krytyków Siedleckiej sprzed 20 lat wyczuwało się pogardę wobec »ciemnych« ludzi stamtąd. Spór w sumie sprowadzał się do tego, że przyjaciele wzięli w obroną swego Jurka. «Jurek był wielkim łgarzem. No i co z tego?» – mówiła o Kosińskim Agnieszka Osiecka. – No, to z tego – przypisując tę intencję nie Osieckiej, lecz obrońcom Kosińskiego – że wtedy liczy się tylko on, a nie ci wieśniacy znad Sanu. Jurek był estetyczny, oni nie. Joanna Siedlecka popełniła błąd, bowiem wybrała prawdę zamiast estetyki. Na krótką metę przegrała, na długą wygrała”[29].

Monika Adamczyk-Garbowska w artykule w Polin: Studies in Polish Jewry, w 1999 roku, przyznała, że jej wcześniejsza recenzja książki dla polskiej prasy, była krytyczna i bardzo emocjonalna. Zauważyła, że książka Siedleckiej jest w większości poprawna pod względem faktograficznym, ale mimo to skrytykowała ją jako zbyt niesympatyczną dla Kosińskiego (pisząc, że "książka Siedleckiej nie oferuje Jerzemu Kosińskiemu ani jednego ciepłego słowa"). Zauważyła, że jej poprzednia publikacja doprowadziła do znaczącej debaty w Polsce, zarówno na temat jej książki, jak i wznowionej na temat Kosińskiego. Napisała również, że książka Siedleckiej była sprzedawana jako przedstawiająca ''prawdziwą" historię Kosińskiego, co uznała za niepotrzebne, ponieważ Malowany ptak jest "fabularyzowanym opisem koszmarów cierpiącego dziecka", choć przyznała, że "istnieją dowody na to, że niektórzy krytycy, w tym Elie Wiesel, odczytali ją jako autobiograficzną''[30].

W 2022, Elżbieta Rokosz w rozdziale opracowania poświęconego kontrowersjom wokół książki Kosińskiego zauważyła, że praca Siedleckiej skutecznie zdyskredytowała "autobiograficzny walor Malowanego ptaka"[31].

Malowany ptak Kosińskiego, w którym poniżył tych Polaków, którzy narażając własne życie ratowali Żydów[1], został też publicznie potępiony przez Normana Finkelsteina jako fałszywa reklama tego, co nazwał przedsiębiorstwem holokaust[32], jako przykład zniekształcenia rzeczywistości[33]. Żydowskie organizacje oraz krytycy literaccy pomylili się co do autentyczności powieści Kosińskiego, uznając ją za przekaz autobiograficzny autora, w którym główny bohater musi starać się przeżyć w rządzącej się surowymi prawami polskiej wsi podczas II wojny, w świecie pełnym nienawiści do Żydów, podczas gdy w rzeczywistości pisarz będąc dzieckiem spędził całą wojnę z rodzicami, a straszliwe historie w powieści były wymysłem jego wyobraźni[33].


Przekłady[edytuj | edytuj kod]

Dzięki staraniom Instytutu Książki, Czarny ptasior Joanny Siedleckiej przełożony został na język angielski przez Chestera A. Kisiela jako The Ugly Black Bird[34] i ukazał się w Stanach Zjednoczonych pod koniec 2018 roku, nakładem amerykańskiego wydawnictwa Leopolis Press[35]. W 2019 roku wydano też Czarnego ptasiora w języku czeskim, Černé ptáče: pravdivý příběh Nabarveného ptáčete, w przekładzie Marceli Bramborovej, nakładem praskiej oficyny Volvox[36][37].

Wyniki śledztwa Siedleckiej[edytuj | edytuj kod]

Na podstawie rozmów z wieloma świadkami Siedlecka stwierdziła[13], że Jerzy Kosiński jako mały chłopiec nie błąkał się samotnie po polskich wsiach, nie rozłączył się z rodzicami i nie stracił mowy na skutek bestialstwa i sadyzmu okolicznych jasnowłosych wieśniaków, którzy chcieli wydłubać mu oko czy utopić w kloace[25]. Jurek przetrwał czas okupacji wraz z rodzicami, dzięki pomocy mieszkańców okolicznych wsi[15][22], którzy cały czas ukrywali fakt zamieszkiwania w ich wsi żydowskiej rodziny[25][22], być może również z obawy o własne losy, gdyby Niemcy dowiedzieli się o rodzinie żydowskiej ukrywającej się w ich wsi[22].

Malowany ptak, skonfrontowany przez Siedlecką z materiałami archiwalnymi i relacjami świadków, stał się przykładem literackiej mistyfikacji, jak daleko można się posunąć w kreowaniu własnej biografii. „A Czarny ptasior – jak pisał przy okazji jego pierwszego wydania Jacek Leociak – to rzecz o granicach moralnej odpowiedzialności w kreowaniu własnej biografii”[15]. Malowany ptak Kosińskiego był pierwszym w literaturze oskarżeniem Polaków o okrucieństwo wobec Żydów, a tym samym o współudział w Holokauście[24].

Kosińscy w czasie okupacji niemieckiej[edytuj | edytuj kod]

Przez lata Jerzy Kosiński opowiadał podczas spotkań o swoich dziwacznych i przerażających doświadczeniach z dzieciństwa, gdy borykał się, by samodzielne przetrwać w czasie II wojny[38]. W Malowanym ptaku opisał losy chłopca ukrywającego się w czasie okupacji, głównie przed okrutnymi polskimi chłopami[10]. Matka Kosińskiego potwierdziła utrzymywaną przez niego wersję wydarzeń, wedle której był on podczas wojny oddzielony od rodziców[5].

W rzeczywistości rodzice Jerzego, Mojżesz Lewinkopf[d] i Elżbieta Lewinkopf[e] (z domu Weinreich[22], wg IPN Liniecka[5]), wraz z synem Jerzym, czteroletnim synem ich znajomych Heniem i opiekunką Katarzyną[1], po opuszczeniu Łodzi, przez Sandomierz i Radomyśl nad Sanem, jesienią 1942 dotarli do Dąbrowy Rzeczyckiej. Zamieszkali w baraku mieszkalnym należącym do Andrzeja Warchoła[13][1].

Przez większość wojny państwo Kosińscy ukrywali swoje żydowskie pochodzenie na tyle, na ile było to możliwe[40]. Starali się uchodzić za katolików: powiesili w domu święte obrazy i regularnie chodzili do kościoła na mszę[22]. Rodzice ostrzegli (i kontrolowali pod tym kątem) syna, aby nigdy i nikomu nie zdradzał swojej żydowskiej tożsamości, a w szczególności nie pokazywał swojego obrzezanego penisa, np. podczas oddawania moczu w publicznej toalecie[22]. Z tego powodu Jurek unikał kontaktów z rówieśnikami[22], a oni z kolei nazywali go maminsynkiem[22].

We wsi mieszkańcy, prości ludzie, tytułowali Kosińskiego seniora, dobrze wykształconego[1], „profesorem”, a jego żonę „profesorową”. Wiosną 1943 Kosiński senior zaczął pracować w tutejszym niemieckim punkcie skupu, przy spisywaniu kontyngentów, oraz udzielać lekcji z zakresu szkoły średniej, za które płacono mu w naturze – mlekiem, masłem, ziemniakami. W związku z pracą poruszał się swobodnie po okolicznych wioskach, pomagając m.in. sołtysom w prowadzeniu ewidencji i rozliczeniach kontyngentowych, natomiast według wspomnień mieszkańców Jurek i jego matka nie opuszczali miejsca zamieszkania. Jurek nie chodził też do tutejszej czteroklasówki, mimo że mieściła się w sąsiednim baraku, lecz uczył go ojciec. Unikał też kontaktów z dziećmi Warchoła i sąsiadów, jak i trójką dzieci żydowskich. Jedynie w niedzielę całą rodziną Kosińscy wychodzili do kościoła w Woli Rzeczyckiej, gdzie Jerzy przystąpił do pierwszej komunii i był ministrantem. Mimo semickiego „wyglądu” przeżyli wszystkie patrole, obławy i akcje pacyfikacyjne urządzane przez Niemców w odwecie za akcje partyzantki, bo zawsze ktoś w porę ich ostrzegł i zdążyli uciec czy ukryć się w piwnicy położonej pod podłogą w kuchni lub na podwórku w ziemiance, w której przechowywano warzywa i ziemniaki[41].

Rodzina mieszkała wprawdzie w Dąbrowie Rzeczyckiej, ale chodzili do kościoła w Woli Rzeczyckiej. Jak opowiadali świadkowie: Kępa Rzeczycka ich żywiła, Rzeczyca Okrągła przechowywała podczas akcji i obław, Rzeczyca Długa milczała jak wszyscy

Joanna Siedlecka, Czarny ptasior

Cała rodzina Mieczysława Kosińskiego przeżyła czas okupacji niemieckiej, podobnie jeden krewny, który wyemigrował jeszcze przed wojną[22]. Pozostali członkowie obu rodzin, polskich Lewinkopfów i Weinreichów, około 60 osób, zginęli podczas wojny[22].

Po wkroczeniu Armii Czerwonej[edytuj | edytuj kod]

Pod koniec wojny sąsiedzi zaczęli dostrzegać zmiany w postępowaniu Mieczysława Kosińskiego, m.in. przestał płacić czynsz Warchołowi[1], co być może wynikało z wyczerpania się środków finansowych. Kosiński senior zapisał się do Polskiej Partii Robotniczej[1]. 28 lipca 1944 roku Armia Czerwona wkroczyła do Dąbrowy Rzeczyckiej. Powitał czerwonoarmistów kwiatami i czerwonymi flagami z wizerunkiem sierpa i młota[1]. Natychmiast zaczął bywać w miejscowej leśniczówce, gdzie Rosjanie mieli swój lokalny sztab[13] oraz w siedzibie sztabu 214 Dywizji Piechoty Armii Czerwonej i NKWD w pobliskich Jastkowicach[13][42].

W październiku 1944 NKWD aresztowało kilkunastu mieszkańców okolicznych wsi, m.in. sołtysów: Józefa Stępaka z Kępy Rzeczyckiej, Władysława Pamułę z Woli Rzeczyckiej, Jana Surmę z Rzeczycy Okrągłej[13], oraz większość członków komisji kontyngentowej, w której pracował Kosiński senior, w tym Andrzeja Warchoła[13]. Większość z aresztowanych osób nie przeżyła, wywieziona do łagrów w Borowiczach. Po półtora roku do domu powrócił z więzienia w Rzeszowie Andrzej Warchoł i wspominał, że podczas jednego z przesłuchań przed rozprawą widział swoje „oskarżenie” pisane ręką Kosińskiego, którego charakter pisma znał, bo razem pracowali i mieszkali obok siebie[13][1], podczas gdy inni chłopi byli przekonani, że to właśnie wstawiennictwo Kosińskiego seniora uratowało Andrzeja Warchoła przed zesłaniem[1].

Pod koniec kwietnia 1945 Kosiński senior, ostrzeżony o wydanym na niego wyroku przez białych z lasu, wyjechał z całą rodziną bez pożegnania z Dąbrowy Rzeczyckiej do Łodzi, a następnie do Jeleniej Góry[1][13], gdzie Kosiński senior, szanowany aparatczyk, otrzymał dom i zarządzał lokalnym przedsiębiorstwem[22].

Inni Żydzi ukrywający się razem z Kosińskimi[edytuj | edytuj kod]

Rodzice Jurka Kosińskiego przygarnęli do siebie żydowskiego chłopca, Henia, który był dzieckiem ich przyjaciół, wywiezionych przez Niemców do Oświęcimia. Do Kosińskich Henio zwracał się „ciociu” i „wujku”. Po wojnie Henryk Kosiński zamieszkał w Łodzi, ale nie chciał wspominać czasów dzieciństwa, szczególnie okresu[43], gdy Kosiński senior na powitanie żołnierzy radzieckich ubrał go w przygotowany wcześniej mundurek czerwonoarmisty[1] i dał mu zawieszoną na sznurku drewnianą pepeszkę[43]. Henio stał się maskotką czerwonoarmistów, synem pułku[43]. Nosił ten mundurek podczas ich pobytu we wsi[1].

Przez półtora roku rodzina Migdałków, mieszkająca w tym samym baraku co Kosińscy, przechowywała u siebie żydowskie rodzeństwo: dwunastoletnią Lilkę oraz sześcioletniego Jurka. Także im udało się przeżyć, po czym wyjechali do Izraela i kontakt z nimi zaniknął[44].

U Warchoła w Dąbrowie Rzeczyckiej i okolicach ukrywał się również Karol Liebeskind[45], syn byłych właścicieli miejscowego tartaku[19], zamordowanych w Zaklikowie przez Niemców w czasie transportu do obozu. Został zastrzelony 20 czerwca 1944 przez Niemców w czasie ucieczki do lasu z zabudowań, gdzie się ukrywał[1]. Został pochowany na miejscowym cmentarzu[12].

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Interpretacja twórczości literackiej Kosińskiego nastręcza trudności, albowiem fakty i fikcja mieszają się ze sobą w osobistej historii jego życia lub historii z jego życia[6].
  2. ↑ Wynikający z żydowskiej tradycji obowiązek zachowania życia, tysiącletnie doświadczenia związane z prześladowaniem narodu żydowskiego, które wzmocniły naturalny instynkt samozachowawczy, oraz nadzieja, że także i to ciemiężenie kiedyś się skończy – pomagały Żydom przystosować się do nieludzkich warunków życia w czasie Holocaustu. Natomiast proces dehumanizacji, któremu przez nazistów zostali poddani Żydzi w gettach i obozach w celu unicestwienia, osłabił poczucie solidarności, sprawił, że zapanowała mentalność każdy dla siebie, ratuj się kto może[11].
  3. ↑ Obszerna biografia Kosińskiego autorstwa J.P. Sloana została wydana w Polsce w 1996 roku, niektóre fakty w niej zawarte wymagają jednak krytycznego podejścia[27].
  4. ↑ zm. 19 stycznia 1962 roku[39].
  5. ↑ zm. 21 stycznia 1972 roku[39].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y Kevin Hannan. Lech kocha Głupią Ludmiłę. Polacy i stereotypy słowiańskości a „Malowany ptak” Jerzego Kosińskiego. „ER(R)GO. Teoria–Literatura–Kultura”. 11 (2), s. 67–84, 2005. „Śląsk” Wydawnictwo Naukowe. ISSN 1508-6305. 
  2. ↑ Henry Dasko. Kosinski’s Afterlife. „The Polish Review of The Polish Institute of Arts and Sciences of America”. 49, nr. 1, s. 687, 2004. University of Illinois Press. 
  3. ↑ Olga Łozińska: Joanna Siedlecka laureatką Nagrody Mediów Publicznych w kategorii „Słowo”. Instytut Książki, 2021. [dostęp 2024-02-25]. (pol.).
  4. ↑ a b c Joanna Siedlecka: Czarny ptasior (informacje z okładki). ABC Future Warszawa, 1998. [dostęp 2024-02-24]. (pol.).
  5. ↑ a b c d e f Barbara Świtalska-Starzeńska. Sprawa Jerzego Kosińskiego. „Biuletyn IPN Pismo o najnowszej historii Polski (PDF)”. numer 9 (166), s. 110, 111, 115 i 123, wrzesień 2019. ISSN 1641-9561. 
  6. ↑ Tracy Allen Houston (pod kierunkiem Dr. Welch Everman): The Phenomenological Self In The Works Of Jerzy Kosinski (ze wstępu, strona III). University of Maine, 2003. [dostęp 2024-02-29]. (ang.).
  7. ↑ Michał Pruski: Czarny ptasior. Magazyn Pomorski, 2019. [dostęp 2024-02-24]. (pol.).
  8. ↑ James Park Sloan: Kosinski’s War. The New Yorker, 1994. [dostęp 2024-03-01]. (ang.).
  9. ↑ Jeff Stafford: To Look or Not to Look. Cinema Sojourns, 2020-02-20. [dostęp 2024-03-04]. (ang.).
  10. ↑ a b Lawrence L. Langer: Using and abusing the Holocaust. Bloomington, Indiana, USA: Indiana University Press with the Assistance of the Jewish Studies Fund, 2006, s. 51. ISBN 0-253-34745-9.
  11. ↑ Ruth Jaffe. The Sense of Guilt within Holocaust Survivors. „Jewish Social Studies”. 32 (4), s. 307, 1970. Indiana University Press. 
  12. ↑ a b c d e f g h i j Israel Bartal, Antony Polonsky: Studies in Polish Jewry Polin volume 12; rozdział The Return of the Troublesome Bird: Jerzy Kosiński and Polish-Jewish Relations, autorka: Monika Adamczyk-Grabowska. Stany Zjednoczone, Kanada: The Littman Library of Jewish Civilization, 1999, s. 285, 286. ISBN 978-1-874774-40-2.
  13. ↑ a b c d e f g h i Joanna Siedlecka: Czarny ptasior. s. 5-7 (rozdział: Od autorki ). ISBN 83-85458-04-2.
  14. ↑ Mirosław Dragon: Zuzanna Wartenberg i Jerzy Kosiński – historia niezwykłej przyjaźni: zdjęcia i tekst. Nowa Trybuna Opolska, 2014. [dostęp 2024-02-29]. (pol.).
  15. ↑ a b c „Czarny ptasior” wznowiony w 20 rocznicę śmierci J. Kosińskiego. dzieje.pl, 2016. [dostęp 2024-03-05]. (pol.).
  16. ↑ Wojciech Kajtoch, Proza, proza, proza... (str. 309) [online], Związek Literatów Polskich Oddział w Krakowie, 1997 [dostęp 2024-03-03].
  17. ↑ Jacek Partyka: The critical reception of Jerzy Kosiński’s The Painted Bird in Poland and in the United State; s. 331; Rozbudowa otwartych zasobów naukowych Repozytorium Uniwersytetu w Białymstoku. Uniwersytet w Białymstoku, 2011. [dostęp 2024-03-02]. (ang.).
  18. ↑ a b Joanna Siedlecka: Czarny ptasior. s. 7 (rozdział: Od Autorki ). ISBN 83-85458-04-2.
  19. ↑ a b Radomyśl; Plan odnowy miejscowości Dąbrowa Rzeczycka na lata 2013–2020; rozdział 2 str. 6: Rys historyczny miejscowości Dąbrowa Rzeczycka [online], Rady Gminy Radomyśl nad Sanem z dnia 27 czerwca 2013 roku, 2013 [dostęp 2024-02-05].
  20. ↑ Tadeusz Rek: Ksiądz Eugeniusz Okoń 1881-1949. Warszawa: LSW, 1962, s. 182-183.
  21. ↑ Janusz Wróbel, Jerzy Kosiński a tajne służby, Sławomir Cenckiewicz i inni red., „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989”, Rzeszów: Instytut Pamięci Narodowej Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Oddział w Rzeszowie, 1 maja 2007, 197 (w uwagach), ISSN 1733-6996.
  22. ↑ a b c d e f g h i j k l David Lester. Biographical Studies of Suicide: Jerzy Kosiński. „Suicide and Life-Threatening Behavior”. 5, s. 1 do 9 (PDF), 1994. Proceedings of The Pavese Society Newsletter, v.8, (1998), p. 1-8. 
  23. ↑ "The Return of the Troublesome Bird: Jerzy Kosiński and Polish-Jewish Relations"., [w:] Monika Adamczyk-Grabowska, Polin: Studies in Polish Jewry Volume 12: Focusing on Galicia: Jews, Poles and Ukrainians 1772-1918, Liverpool University Press, 1 listopada 1999, s.284–294., ISBN 978-1-909821-63-7 [dostęp 2024-04-14] (ang.).
  24. ↑ a b c Joanna Siedlecka. – „Trucizna, bagno, plugastwo, donos na nieboszczyka”. „Biuletyn IPN”, s. 116–124, 2019. Instytut Pamięci Narodowej. 
  25. ↑ a b c Janusz Ławrynowicz: Czarny ptasior wraca. Kurier Szczeciński, 2019. [dostęp 2024-02-25]. (pol.).
  26. ↑ Paweł Dudziak: Jerzy Kosiński. culture.pl, 2003. [dostęp 2024-03-04]. (pol.).
  27. ↑ Paweł Dudziak (Uniwersytet Warszawski): Jerzy Kosiński życie i twórczość. Culture.pl, 2003. [dostęp 2024-02-29]. (pol.).
  28. ↑ Konrad J. Zarębski: Filmowe życie Jerzego Kosińskiego. Culture.pl, 2010. [dostęp 2024-03-04]. (pol.).
  29. ↑ a b „Trucizna, bagno, plugastwo, donos na nieboszczyka” [online], Przystanek Historia [dostęp 2024-04-14] (pol.).
  30. ↑ Polin: Studies in Polish Jewry Volume 12: Focusing on Galicia: Jews, Poles and Ukrainians 1772-1918, Liverpool University Press, 1 listopada 1999, ISBN 978-1-909821-63-7 [dostęp 2024-04-14] (ang.).
  31. ↑ Elżbieta Rokosz, Controversies around The Painted Bird, Brill, 30 sierpnia 2022, s. 14–23, ISBN 978-90-04-52192-6 [dostęp 2024-04-14] (ang.).
  32. ↑ John Pistelli: Jerzy Kosinski, The Painted Bird. John Pistelli, 2018. [dostęp 2024-03-01]. (ang.).
  33. ↑ a b Atze De Vrieze. Machtige slachtoffers Norman Finkelstein, Nol de Jong en de strijd om het lijden. „Vooys”. Jaargang 21, s. 47,, 2003. Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren. Cytat: Een belangrijk medium in de beeldvorming van de holocaust is de literatuur. Ook hier noemt Finkelstein een aantal voorbeelden waarin de werkelijkheid wordt verdraaid. De roman The painted bird van de Poolse emigrant Jerzy Kosinski is hier een goed voorbeeld van. De roman gaat door voor het autobiografische relaas van de auteur. De hoofdpersoon in de roman moet zien te overleven in de keiharde wereld van het Poolse platteland in de Tweede Wereldoorlog; een wereld vol haat jegens de joden. In werkelijkheid woonde Kosinski de hele oorlog bij zijn ouders en zijn alle vreselijke verhalen in de roman aan zijn fantasie ontsproten. Elie Wiesel riep de roman uit tot ‘een van de beste aanklachten over de nazi-tijd’. Joodse organisaties en literaire critici waren unaniem overtuigd van de authenticiteit van de roman. Men zat er echter naast. (Finkelstein 2000, p. 51). 
  34. ↑ The Book Institute supported the English edition of “Czarny ptasior” by Joanna Siedlecka. The Polish Book Institute, 2019. [dostęp 2024-02-24]. (ang.).
  35. ↑ Joanna Siedlecka; tłumaczenie: Chester Kisiel: The Ugly Black Bird. Leopolis Press, 2018. [dostęp 2024-03-03]. (pol.).
  36. ↑ Instytut Książki wsparł czeskie wydanie „Czarnego ptasiora” Joanny Siedleckiej. instytutksiazki.pl, 2019-10-25. [dostęp 2024-03-04]. (pol.).
  37. ↑ Joanna Siedlecka; překlad: Marcela Bramborová: Černé ptáče: pravdivý příběh "Nabarveného ptáčete". Volvox Globator, 2019. [dostęp 2024-03-03]. (cz.).
  38. ↑ Matt Nesvisky: The strange flight of the painted bird. The Jerusalem Post, 2015. [dostęp 2024-03-05]. (ang.).
  39. ↑ a b Janusz Wróbel. Jerzy Kosiński a tajne służby. „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989”. 5 (5), s. 232, 2007. Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Łodzi. ISSN 1733-6996. 
  40. ↑ Elżbieta Rokosz. Controversies around The Painted Bird (w) Kosinski’s Novel The Painted Bird in Thirteen Languages ISBN 978-90-04-52191-9. „Approaches to Translation Studies”. 50, s. 15, rozdział II, 2022. Koninklijke Brill NV, Leiden. ISSN 0169-0523. 
  41. ↑ Joanna Siedlecka: Czarny Ptasior. s. 47 do 53 (rozdział: Profesor Kusiński). ISBN 83-85458-04-2.
  42. ↑ Wojciech Malicki: Trzeba odkryć tę tajemnicę. Nowiny24, 2004. [dostęp 2024-03-05]. (pol.).
  43. ↑ a b c Joanna Siedlecka: Czarny ptasior. s. 65 (rozdział: Komuniściny). ISBN 83-85458-04-2.
  44. ↑ Joanna Siedlecka: Czarny ptasior. s. 32 (rozdział: Czarny pajączek ). ISBN 83-85458-04-2.
  45. ↑ Jpanna Siedlecka: Czarny ptasior. s. 94-95 (rozdział: Czarny ptasior). ISBN 83-85458-04-2.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Czarny_ptasior&oldid=73699351”