Frederick William Sanderson

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Frederick William Sanderson
Data i miejsce urodzenia

13 maja 1857
Brancepeth, Durham

Data i miejsce śmierci

15 czerwca 1922
Londyn

Zawód, zajęcie

nauczyciel

Alma Mater

Uniwersytet w Durham (teologia), Christ’s College w Cambridge (matematyka, przyroda)

Stanowisko

nauczyciel w Dulwich College, dyrektor Oundle School (Oundle)

Multimedia w Wikimedia Commons

Frederick William Sanderson (ur. 13 maja 1857 w Brancepeth, Durham, zm. 15 czerwca 1922 w Londynie) – angielski nauczyciel, dyrektor szkoły w Oundle[a] (hrabstwo Northamptonshire), reformator edukacji, propagator nauczania opartego na rozbudzaniu zainteresowań (zwłaszcza w dziedzinie nauk ścisłych i inżynierii), wspieraniu samodzielnej pracy uczniów i tworzeniu warunków, w których inspiracją nie są zwycięstwa w rywalizacji z innymi, lecz radość towarzysząca wspólnemu odkrywaniu tajemnic nauki, wspólnemu działaniu i stawianiu czoła niebezpieczeństwom[b], autor Electricity and Magnetism for Beginners[1] i innych podręczników, przyjaciel Herberta Wellsa (pierwowzór pozytywnej postaci nauczyciela[c] w jego książce Joan and Peter, the story of an education[2])[3][4][5].

Praca i idee F.W. Sandersona zostały opisane w licznych publikacjach, m.in. w 1920 roku przez Fredericka Soddy’ego (radiochemika-noblistę, zainteresowanego historią polityczną, społeczną i gospodarczą)[6][7] i w dwóch obszernych biografiach (1923–1924):

  • 1923 – „Sanderson Of Oundle”, biografia nazywana oficjalną (zbiór wspomnień byłych uczniów)[d][8][9],
  • 1924 – The Story of a Great Schoolmaster[e], książka autorstwa G.H. Wellsa, której bohaterem jest Sanderson nie tylko jako innowacyjny nauczyciel, lecz również jako myśliciel społeczny i religijny (z liberalnym poglądem na chrześcijaństwo[f]), człowiek, próbujący „podbić świat”[g], zaczynając od reformy szkół, które zamierzał uczynić „miniaturowymi kopiami świata”[10].

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Dzieciństwo i młodość[edytuj | edytuj kod]

Frederick William Sanderson urodził się w maju 1857 roku w Brancepeth (hrabstwo Durham). Był najmłodszym synem Thomasa Sandersona i jego żony, Margaret Andrews Sanderson (starsi bracia nie dożyli dojrzałości). Ojciec był zatrudniony w biurze majątku lorda Boyne'a w Brancepeth[5]. Frederick uczył się w szkole parafialnej w Tudhoe. Po uzyskaniu stypendium wstąpił na uniwersytet w Durham, gdzie studiował teologię. Osiągał też dobre wyniki w matematyce. Kontynuował naukę w dziedzinie matematyki i nauk przyrodniczych („Natural Science Tripos”) w Christ’s College (Cambridge), pracując jako ceniony korepetytor oraz jako wykładowca w żeńskim Girton College (Cambridge)[4][5].

Dulwich College (1885–1892)[edytuj | edytuj kod]

Dulwich College

W kolejnych latach zajmował stanowisko nauczyciela fizyki w Dulwich College (stopień senior physics master)[4][5].

Informacje o pracy Sandersona w szkole Dulwich są niepewne. Wells sądził, że młody nauczyciel mówił nie tylko o fizyce i technice, a również – jak prawie wszyscy w tamtych czasach – o ewolucji, socjalizmie, prawach pracy, rosnących wydatkach na zbrojenia itp. Wells był też przekonany, że już wówczas Sanderson wdrażał zróżnicowane programy nauczania dla chłopców niezainteresowanych programem klasycznym[11] i rywalizacją. Prawdopodobnie osiągnięcia w tej dziedzinie (praca w laboratoriach fizycznych i warsztatach mechanicznych) zapewniły mu rekomendację na nowe samodzielne stanowisko[10].

W okresie pracy w Dulwich College zawarł małżeństwo[10] z Jane Hodgson, z którego urodziło się troje dzieci[h].

Oundle School (1892–1922)[edytuj | edytuj kod]

Oundle School, widok z iglicy kościoła Świętego Piotra[12]
Great Hall współczesnej Oundle School[13][14]

W 1892 roku, w wieku trzydziestu pięciu lat Sanderson został mianowany przez Grocers' Company dyrektorem szkoły w Oundle – małej szkoły publicznej[a] o bogatej historii, założonej w roku 1556 jako „Laxton Grammar School” po śmierci Sir Williama Laxtona, Lorda majora Londynu. W drugiej połowie XIX wieku jej znaczenie malało. Jane i Frederick Sandersonowie z synami (Roy ur. 1889 i Thomas ur. 1890) przenieśli się do nieznanego miasta, w którym standard pracy był niski, a lokalna społeczność nieufnie traktowała nowego dyrektora. Nominacja Sandersona była prawdopodobnie zaskoczeniem ze względu na jego skromne pochodzenie, brak święceń kapłańskich i talentów oratorskich, sukcesów w sporcie[i], niedoskonałości ubioru. Wprowadzane przez nowego dyrektora rewolucyjne zmiany programów i metodyki nauczania oraz organizacji szkoły przyjmowano niechętnie, a nawet wrogo. Ataki boleśnie odczuwała rodzina Sandersonów – dyrektor poważnie rozważał rezygnację z realizacji życiowych planów. W pierwszych latach liczba uczniów nadal spadała, jednak wytrwała 30-letnia praca pozwoliła osiągnąć sukcesy edukacyjne i zaskarbić wielki szacunek i sympatię uczniów[9][10]. Oundle School stała się najważniejszą szkołą nauk ścisłych i inżynieryjnych w kraju. W roku śmierci Sandersona (1922) liczba uczniów wynosiła ok. 500 – była ponad 5-krotnie większa od początkowej[10][9]. Rozwój szkoły, który nastąpił dzięki wprowadzonym reformom, bywa porównywany do słynnego rozkwitu szkoły w Rugby[15][16], do którego doprowadziły reformy Thomasa Arnolda w latach 1828–1842[17][18].

Od 1914 roku osobistym przyjacielem Sandersona był Herbert George Wells, który umieścił w Oundle School swoich dwóch synów (George Philip, ur. 1901, Frank Richard, ur. 1903). Wells podzielał przekonania dyrektora szkoły i był zachwycony jego edukacyjnymi koncepcjami i usposobieniem[10].

Po zakończeniu wojny, w której zginął syn Roy (1918), Sanderson rozpoczął próby reorganizacji społecznego otoczenia szkół. Był przekonany, że jest możliwe wprowadzenie nowego, powojennego porządku na Ziemi. Twierdził, że ludzie są podli, samolubni, nieprzejednani, bezlitośni, konkurencyjni, gdy w ich duszach brakuje „twórczego światła”, gdy nie znajdują swojego miejsca w kreatywnie żyjącym społeczeństwie. Próbował to wyjaśniać na przykładzie Oundle School uczestnikom spotkań izb handlowych, klubów Rotary, stowarzyszeń obywatelskich itp. Apelował o podjęcie takiej rekonstrukcji ich organizacji, aby ich fundamentem było twórcze działanie, a nie konkurencyjny sukces lub prywatne bogactwo. Prowadził szeroką korespondencję z takimi osobistościami jak Lord Weir[j], Sir Alfred Yarrow, Lord Bledisloe[10]. 15 czerwca 1922 roku wygłosił w University College London wykład w czasie posiedzenia Association of Scientific Workers prowadzonego przez Wellsa. Wykład dotyczył obowiązków i służby nauki w nowej erze (tytuł: „The duty and service of science in the new era”). Prelegent ukończył go z widocznym trudem, a gdy Wells zapraszał słuchaczy do zadawania pytań, osunął się na podłogę i zmarł wskutek ataku serca[10].

Kierunki reform edukacji[edytuj | edytuj kod]

Sanderson i H.G. Wells wskazywali niedoskonałości angielskiego systemu oświaty w epoce wiktoriańskiej i edwardiańskiej. Wells ostrzegał przed ich skutkami, które mogą być groźne dla świata[19]. Swoje refleksje dotyczące wpływu stanu edukacji na angielskie społeczeństwo przed i w czasie I wojny światowej przedstawił m.in. w książce Joan and Peter, the story of an education, wydanej w roku zakończenia wojny, a równocześnie końca hegemonii europejskiej na świecie[2] (pierwowzorem jednego z pozytywnych bohaterów – nauczyciela starającego się zmienić system nauczania – stał się Sanderson)[10].

Lekcje braterstwa

W rozdziale XIII książki, zatytułowanym Joan and Peter Graduate, Wells zawarł opinię – zgodną z przekonaniami obu przyjaciół – z której wynikają ważne dla ludzkości obowiązki nauczycieli wobec młodych ludzi, przygotowujących się do przejęcia odpowiedzialności za los świata. Ostrzegł, że jeżeli ludzkość nie ma podzielić losu stworzeń, o których istnieniu świadczą już tylko skamieniałości, ludzie muszą nauczyć się ogólnoludzkiego braterstwa. Podkreślił rolę przygotowania do właściwej reakcji na zagrożenia – całe pokolenia dzieci i młodzieży bezgranicznie ufały w opiekę matki, ojca, Prawa… Dopiero osiągając dojrzałość dostrzegały, że ich bezpieczeństwo było złudzeniem[2] – życie nie było i nie będzie pozbawione zagrożeń, które powinny być szybko rozpoznawane. Muszą wywoływać określone działania, których skuteczność potwierdziły m.in. własne życiowe doświadczenia[k].

Radość niebezpiecznego życia
Potencjalnie niebezpieczny studencki eksperyment z transformatorem Tesli
Louis Pasteur:
– „Praca najlepiej bawi.”
– „W dziejach eksperymentów przypadek pomaga dobrze przygotowanym umysłom.”

Życie w niebezpieczeństwie Sanderson uważał za istotny czynnik rozwoju człowieka. W jednej z opowieści o nadziei, kłamstwie, nauce i miłości (w: Kapłan Diabła) R. Dawkins zacytował Sandersona[15]:

Zgadzam się z Nitzchem, że „sekretem radosnego życia jest życie w niebezpieczeństwie”. Życie radosne, to życie aktywne – a nie nudny, statyczny stan tak zwanego szczęścia. Wypełnione buzującym ogniem entuzjazmu, anarchiczne, rewolucyjne, energiczne, demoniczne, dionizejskie, przepełnione nieprzepartą żądzą tworzenia – takie jest życie człowieka, który rezygnuje z bezpieczeństwa i szczęścia na rzecz rozwoju i szczęścia.

Oceany prawdy odkrytej i nieodkrytej

W biografii Sandersona Wells zamieścił m.in. fragment kazania wygłoszonego przez niego w 1918 roku[10][20]:

… Potężni ludzie nauki i wzniosłych czynów. Newton, który związał wszechświat uniwersalnym prawem; Lagrange, Laplace, Leibniz z ich cudownymi matematycznymi harmoniami; Coulomb dokonujący pomiarów elektryczności […] Faraday, Ohm, Ampère, Joule, Maxwell, Hertz, Röntgen; w innej dziedzinie nauki Cavendish, Davy, Dalton, Dewar; a w jeszcze innej Darwin, Mendel, Pasteur, Lister, Sir Ronald Ross. Wszyscy ci ludzie i wielu innych, a także ci, których nazwiska przepadły w mrokach niepamięci, tworzą zastępy bohaterów, armię żołnierzy – godnych towarzyszy tych, o których śpiewali poeci […] Wielki Newton otwierający tę listę porównał siebie do dziecka bawiącego się na plaży i zbierającego kamyki, podczas gdy widział przed sobą profetyczną wizję ogromnego oceanu prawdy wciąż nieodkrytej […]

F.W. Sanderson (cyt. według: R. Dawkins, Kapłan diabła, tłum. Michał Lipa[15][16])

Cytat jest ilustracją fascynacji Sandersona odkryciami naukowymi, dokonanymi w historii nauki w jej różnych dziedzinach (zob. kalendarium historii nauki) i sylwetkami wybitnych jednostek, dokonujących kolejnych przełomów, które były podstawą rewolucji naukowych, rozwoju techniki i rewolucji przemysłowej (z ich pozytywnymi i negatywnymi konsekwencjami) oraz późniejszej rewolucji naukowo-technicznej. Pod wpływem tej fascynacji przystąpił do tworzenia nowego systemu edukacji, który miał rozbudzać indywidualne zainteresowania uczniów – zachęcać do samodzielnych poszukiwań interesujących problemów w „oceanie prawdy nieodkrytej” oraz do konwersacji z innymi i wspólnych prób ich rozwiązania. Rekonstrukcja obejmowała radykalną zmianę metod i programu nauczania[l], różniącego się znacznie od programu realizowanego w gimnazjach klasycznych. Program objął szeroki zakres nauk ścisłych (nauki przyrodnicze i matematyczne), naukę współczesnych języków obcych i in. Był realizowany w zmienionych warunkach, sprzyjających rozwijaniu ciekawości świata i kreatywności[m]. Metodę oddziaływania na uczniów Sanderson opisał m.in. w publikacji Science and Educational Reconstruction (1918), w której zamieścił m.in. katalog wystawy zorganizowanej w Oundle School w czerwcu 1917 roku (dotyczącej podstaw fizyki, chemii i biologii), zawierający opisy eksponatów wystawowych i przeprowadzanych eksperymentów[21].

Rola nauczyciela

W realizowanym systemie edukacji była w pełni akceptowana różnorodność zainteresowań i zdolności uczniów. Według Sandersona głównym zadaniem nauczyciela w szkole – „miniaturowej kopii świata” – miało być udostępnienie uczniom jak największej przestrzeni samodzielnego działania, rozumianej jako stale dostępne dla wszystkich pomieszczenia szkoły z różnorodnym wyposażeniem, umożliwiającym eksperymentowanie (np. narzędzia w warsztatach, aparatura i odczynniki w laboratoriach chemicznych) oraz obszerna otwarta biblioteka, umożliwiająca dostęp do wiedzy, obejmującej różnorodne obszary nauki. W bibliotece Sandersona znajdował się m.in. zbiór dzieł Nietzschego oraz książki Russella[n] i Shawa[o][10].

Nauczyciel, obserwujący działania uczniów w tak urządzonym „świecie”, powinien zachęcać ich do współdziałania z innymi w czasie realizacji własnych projektów. Prowadzi to do zastępowania skłonności do rywalizacji pozytywnymi interakcjami społecznymi (zob. socjologia organizacji). Sanderson najwięcej uwagi poświęcał tym, którym samodzielny wybór celów sprawiał największe trudności; twierdził, że każdy z chłopców może znaleźć pożyteczne zajęcie w zgodnych zespołach, sprawiające mu satysfakcję. Odrzucał odgórnie narzucane programy nauczania i systemy punktowych ocen indywidualnych osiągnięć, a mimo to absolwenci zreformowanej szkoły osiągali najwyższe pozycje w czasie egzaminów wstępnych na renomowane wyższe uczelnie[15].

Po zakończeniu I wojny światowej i po śmierci Sandersona H.G. Wells napisał, że bohater jego książki The Story of a Great Schoolmaster widział współczesnego nauczyciela (w szkole i na uniwersytecie) „po prostu tym, kim musi być” – antycypatorem, planistą i twórcą nowego, większego porządku ludzkiego życia, budowanego na ruinach starego[p][10].

Rozbudowa bazy Oundle School[edytuj | edytuj kod]

Model silnika okrętowego z 1920 roku

Sanderson wytrwale realizował ambitny program budowy obiektów szkolnych, umożliwiających wprowadzenie nowego systemu nauczania w różnych dziedzinach nauk podstawowych i inżynierii. Wiedza była przekazywana poza tradycyjnymi klasami szkolnymi, w spontanicznie tworzonych twórczych kolektywach. Program obejmował laboratoria, warsztaty mechaniczne, odlewnię, obserwatorium astronomiczne, farmę eksperymentalną, przestronną bibliotekę. W 1905 roku uczniowie zbudowali m.in. rewersyjny silnik morski o mocy 4000 HP (w czasie I wojny światowej warsztaty przystosowano do zadań wojennych)[4].

Wybudowano np. w 1905 roku budynek warsztatów, w 1908 – Great Hall, w 1914 – Science Block, w 1918 – Art Gallery (Yarrow Gallery, Yarrow Memorial, Yarrow), budynek upamiętniający Erica Yarrowa (1895–1915), kolegę Roya Sandersona i również ofiarę wojny, syna Sir Alfreda Yarrowa (fundatora). Marzeniem dyrektora szkoły był rodzaj szkolnego muzeum, który miałby być miejscem kontemplacji naukowej (budynek nazywany House of Vision lub Tent of Meeting przez analogię do Namiotu Spotkań, o którym mowa w Księdze Wyjścia Wj 33,7-11)[22], w 1923 – Chapel, szkolna kaplica[10]. Powstały też internaty w Laxton, Crosby, Grafton, Sidney i inne (również dla dziewcząt)[23].

Publikacje[edytuj | edytuj kod]

Frederick William Sanderson jest m.in. autorem rozdziału „Science and Educational Reconstruction” w książce „Natural science and the classical system in education, essays new and old” (1918)[24] oraz książek znajdujących się w katalogu WorldCat (publikacje w 5 językach, przechowywane w 973 bibliotekach)[25]:

  • Hydrostatics for beginners (11 editions published between 1889 and 1922 in English)
  • Electricity & magnetism for beginners[1][20] (7 editions published between 1897 and 2010 in English and Spanish)
  • A geometry for schools (4 editions published between 1910 and 1915 in English)
  • Geometry for young beginners. An introduction to theoretical and practical geometry (4 editions published in 1899 in English)
  • Elementary hydrostatics (2 editions published in 1885 in English)
  • Elementary magnetism and electricity (1 edition published in 1887 in English)
  • Practical mathematics at public schools (7 editions published between 1897 and 2010 in English and Spanish)

Upamiętnienie i kontynuacja[edytuj | edytuj kod]

Za najważniejsze publikacje nt. życia i pracy F.W. Sandersona są uważane[25]:

  • oficjalna biografia Sanderson of Oundle (1924)[8][26]
  • H.G. Wells, The story of a great schoolmaster[10] i jej tłumaczenia na język szwedzki, francuski i niemiecki:
    • H.G. Wells, En stor lärares liv och gärning : och ett undervisningsprogram för samtid och framtid (szw. 1924)
    • H.G. Wells, Un grand éducateur moderne Sanderson, directeur du Collège d'Oundle (franc. 1925)
    • H.G. Wells, Die Geschichte eines grossen Schulmeisters Eine einfache Darstellg d. Lebens u. d. Ideen Sandersons von Oundle(niem. 1928)

W latach 1977–1981 wydano opracowania autorstwa Richarda J. Palmera pt. The influence of F. W. Sanderson on the development of science and engineering at Dulwich College, 1885–1892[27] i The life of F.W. Sanderson (1857–1922) with special reference to his work and influence at Oundle School (1892–1922)[28] W 1938 roku W.A. Forsyth zaprojektował nowy budynek szkolny, który nazwano „Sanderson” (House G) dla uczczenia znanego dyrektora, jednak na stronie internetowej nie wyjaśniono istoty zarzuconych reform[29].

O pamięć o W.F. Sandersonie, Oudle School i jej absolwentach troszczy się Michael Downes (Sanderson Fellow), wieloletni nauczyciel francuskiego w tej szkole, trzeci stypendysta Fundacji Sanderson Trust, założonej w 1992 roku z okazji setnej rocznicy nominacji Sandersona na dyrektora szkoły (rozwiązanej po 10 latach). M. Downes jest m.in. autorem książki pt. Oundle's War: Memories of a Northamptonshire Town 1939-1945 o wojennej historii miasteczka. Została napisana w celu zgromadzenia funduszy dla Królewskiego Legionu Brytyjskiego. Zgodnie z zasadami Sandersona jest efektem pracy zespołowej – wywiady z weteranami przeprowadzało dziesięciu uczniów Oundle School i dziesięciu – Prince William School[30]. Michael Downes jest też autorem tekstu zatytułowanego „Sanderson of Oundle, my hero!”[23].

Organizując uroczystości inauguracyjne w Oundle School w 2002 roku, Downes zwrócił się z prośbą o wygłoszenie inauguracyjnego wykładu do Richarda Dawkinsa, jednego z najbardziej znanych absolwentów szkoły[23].

Dawkins, który idei Sandersona nie poznał wcześniej, będąc uczniem Oundle School, przygotował wystąpienie na podstawie opublikowanych biografii[8][26][10]. Wyraził żal, że w latach 1954–1959 nie mógł już uczestniczyć w „tygodniach warsztatów” (pełny tydzień w każdym semestrze, z zawieszonymi innymi zajęciami, usunięto z planu zajęć w latach 50. XX w.), jednak przyznał, że „cudownie sandersonowski feniks” powstaje z popiołów – w czasie wizyty w szkole spotkał uczniów i uczennice, które pracują w godzinach pozalekcyjnych budując np. samochody sportowe (w czasie trzech lat własnymi samochodami wyjechało do domów 15 absolwentów)[15][16]. Współczesna Oundle School realizuje program obowiązujący w Wielkiej Brytanii, jednak oferuje uczniom coraz szerszy zakres „niekonkurencyjnych” zajęć pozalekcyjnych. Jej kadra dba też o rozwijanie umiejętności językowych i obliczeniowych oraz utrzymywanie więzi społecznych i umacnianie postaw etycznych, stara się łączyć to, co praktyczne, z estetyką, wyobraźnią i etyką[23].

Oceniając zewnętrzne warunki pracy szkoły Dawkins stwierdził m.in., że Sanderson[15][16]:

… byłby przerażony, gdyby wiedział o tym, czego ja dowiedziałem się od nauczycieli zgromadzonych na londyńskiej konferencji – o paraliżującym działaniu egzaminów oraz obsesji rządu na punkcie mierzenia za ich pomocą efektywności szkół.

Zdaniem Dawkinsa byłby też wstrząśnięty „anty-edukacyjnymi obręczami”, przez które obecnie młodzi ludzie „muszą skakać, aby dostać się na uniwersytet”[15][16].

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b W czasach Sandersona Oundle School była szkołą publiczną(inne języki), dostępną dla chłopców z zamożnych rodzin (fundator – Worshipful Company of Grocers(inne języki)).
  2. ↑ Zob. rola zabawy w procesie intelektualnego rozwoju, m.in. dobrostan subiektywny a rozwój osobowości dziecka, metoda Montessori, Johan Huizinga i „homo ludens”; zob. też Nature versus nurture, psychologia społeczna, Rywalizacja vs współpraca: Czego uczyć dzieci?, Skuteczna motywacja – 9 deklaracji Burcharda (Brendon Burchard(inne języki) i The Motivation Manifesto: 9 Declarations to Claim Your Personal Power[1]) i in.
  3. ↑ W książce: „Mr Henderson” z „Caxston school”[32]
  4. ↑ Sanderson of Oundle by Anonymous – oficjalna biografia Fredericka Williama Sandersona, opracowana na podstawie relacji ponad 50. „Old Oundelians” – byłych uczniów (bez podania wykazu nazwisk). Ostateczny tekst książki zredagował mały komitet redakcyjny[26]. Wkład wniósł m.in. H.G. Wells (również anonimowo). Informację o tym wkładzie zamieścił David C. Smith w książce H.G. Wells: Desperately Mortal: A Biography 1986[31].
  5. ↑ zob. artykuł w angielskiej wersji Wikipedii: The Story of a Great Schoolmaster(inne języki)[10].
  6. ↑ Jako nauczyciel religii nie akcentował sakramentalnej ani ceremonialnej strony doktryny. Z biegiem lat coraz rzadziej poruszał idee grzechu i pokuty, coraz wyraźniej wskazując rolę działania, odwagi, eksperymentu. Często cytował „Dawajcie, a będzie wam dane”, a najczęściej „Ja przyszedłem po to, aby mieli życie i mieli je w obfitości”[10][33], co stało się nowym mottem szkoły (wyparło „God grant Grace”). Przedstawiany w późniejszych kazaniach obraz Chrystusa przypominał myśli Nietzschego[34] (zob. też wnioski Nietzschego dotyczące wolnej woli).
  7. ↑ H.G. Wells użył zwrotu „Sanderson contra Mundum”[35] (odniesienie do Athanasius contra mundum, „Atanazy przeciw światu”[36]):

    ... main theme, Sanderson contra Mundum, the scholarmaster who set out to conquwr the world. For, as I shall show, that and no less was what he trying to do in last years of his life.

    H.G. Wells, The Story of a Great Schoolmaster (1924)
  8. ↑ Dzieci: Roy Broughton (ur. 1889), Thomas Stuart (ur. 1890) i Mary Dorothea (ur. 1897). Pierworodny syn, Roy, odziedziczył zainteresowania matematyką i zdolności inżynierskie ojca. Uważano, że zostanie kierownikiem szkolnych warsztatów. Zginął 17 kwietnia 1918 roku w Bitwie pod Lys (Estaires)[10]). W stulecie jego śmierci na stronie internetowej Oundle School zamieszczono wspomnienie, ilustrowane m.in. zdjęciem z weselnej uroczystości, która odbyła się zaledwie cztery miesiące wcześniej[37]. Thomas Stuart został adwokatem, a Mary Dorothea od 1893 roku kierowała internatem szkoły przygotowawczej w Oundle School.
  9. ↑ W publicznych elitarnych szkołach dla chłopców panowała „obsesja” sportem, prowadzono zajęcia paramilitarne, obowiązywały ujednolicone uniformy, sztywne reguły i rytuały[38][39].
  10. ↑ Wspomniana w książce Wellsa korespondencja była prawdopodobnie prowadzona z J.G. Weirem(inne języki), szkockim lotnikiem i odnoszącym sukcesy przemysłowcem, który finansował m.in. budowę przez Juana de la Cierva pierwszego udanego wiatrakowca.
  11. ↑ H.G. Wells, Joan and Peter(inne języki):

    Mankind must learn the duties of human brotherhood and respect for the human adventure, or waste and perish; so our stern teacher has decreed. ...

    rozdz. XIII. Joan and Peter Graduate[35]
  12. ↑ Zakres nauczania starano się dostosować do naturalnych potrzeb każdego z uczniów, jego zdolności i zainteresowań, kwestionując edukację według programów dostosowanych do odgórnie wskazanych celów i ideałów panujących w danym społeczeństwie (np. polski system oświaty i reforma z 2017 roku).
  13. ↑ Por. wizja, misja i wartości Centrum Nauki Kopernik w Warszawie[40]
  14. ↑ Bertrand Russell (zob. Konferencja Pugwash w Sprawie Nauki i Problemów Światowych, Manifest Russella-Einsteina) był bardzo zainteresowany zależnościami między edukacją i porządkiem publicznym. Starał się znaleźć system edukacji wolny od represji, atakował wpływy szowinizmu, snobizmu, pieniędzy, religii, środowiska domowego i innych czynników. Próbą podsumowania jego myśli była książka Education and the Social Order, wydana po raz pierwszy w 1932 roku (w następnych dziesięcioleciach wielokrotnie wznawiana)[41][42][43]. Kilka lat wcześniej, lecz również po pierwszej wizycie Wellsa w Oundle (1914)[10], wydano On Education, Especially in Early Childhood (1926; pol. O wychowaniu ze specjalnym uwzględnieniem wczesnego dzieciństwa[44]. W tej książce Russel napisał m.in.

    … I would teach boys and girls, if oportunity offered, to sail small ships in stormy seas, to drive a motor-car or even an aeroplane. I would teach them, us Sanderson of Oundle did, to build machines and incur riscs in scientific experiments. …

    On Education… , Chap. V s. 105

    Opinię Russella o edukacji charakteryzuje też np. cytat[45]:

    „Men are born ignorant, not stupid. They are made stupid by education.”
  15. ↑ George Bernard Shaw często pisał o przeznaczeniu, odpowiedzialności, działaniu i innych problemach rozwoju człowieka, np.[46]:
    „Życie nie polega na znalezieniu siebie. Życie polega na tworzeniu siebie.”
    „Możliwości są liczne, gdy zdecydujemy się działać a nie reagować.”
    „Na tym świecie zawsze istnieje niebezpieczeństwo dla tych, którzy się go boją.”
    „Nie przestajemy się bawić, bo się starzejemy; starzejemy się, bo przestajemy się bawić. „
  16. ↑

    Never was schoolmaster so emancipated as he in his latter years from the ancient servility of the pedagogue. Not for him the handing on of mellow traditions and genteel gestures of the mind, not for him the obedient administration of useful information to employers' sons by the docile employee. He saw the modern teacher in university and school plainly for what he has to be, the anticipator, the planner, and the foundation-maker of the new and greater order of human life that arises now visibly amidst the decaying structures of the old.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b Frederick William Sanderson: Electricity and magnetism for beginners. Nabu Press, 2010, s. 262. ISBN 1-176-53921-3.
  2. ↑ a b c H.G. Wells: Joan and Peter: the story of an education. The Macmillan Company i inne (20 wydań), 1918 (i wznowienia). 20 wydań)
  3. ↑ F. W. Sanderson (Obituary). „Nature”. 109, s. 822, 1922-06-24. DOI: 10.1038/109822a0. ISSN 0028-0836. (ang.). 
  4. ↑ a b c d Frederick William Sanderson, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2019-08-03] (ang.).
  5. ↑ a b c d M. C. Curthoys: Sanderson, Frederick William. [w:] Oxford Dictionary of National Biography [on-line]. Oxford University Press. [dostęp 2019-08-03]. (ang.).
  6. ↑ Frederick Soddy. Edukacja w nowej erze. „Nature”. 105, s. 561, 1 lipca 1920. Nature Research. DOI: 10.1038/105561a0. ISSN 0028-0836. (ang.). 
  7. ↑ Jacek Bednarz. Fredericka Soddy’ego zapomniane propozycje reform systemu finansowego. „Roczniki Ekonomii i Zarządzania”. 10 (3), s. 81-95, 2018. Towarzystwo Naukowe KUL & Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II – Wydział Nauk Społecznych. DOI: 10.18290/reiz.2018.10.3-5. ISSN 2081-1837. 
  8. ↑ a b c Sanderson Of Oundle. The Macmillan Company, 1928 (digit. 2004-05-04), s. 368 ss.
  9. ↑ a b c E.J. Russell. Sanderson of Oundle. „Nature”. 111, 1923. DOI: 10.1038/111731a0. ISSN 0028-0836. OCLC 731–732. (ang.). 
  10. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s H.G. Wells: The Story of a Great Schoolmaster. H.G. Wells Library, 22 Sept. 2016 (ed I 1924), s. 128 ss. ISBN 1-4733-3357-1. (A Project Gutenberg of Australia, eBook by Roy Glashan, Jun 2013); Chapter I. Sanderson the Man; Chapter II. The Modernisation of Oundle School; Chapter III. The Replacement of Competition by Group Work; Chapter IV. The Re-Establishment of Relations Between School and Reality; Chapter V. The Growth of Sanderson Shown in His Sermons and Scripture Lessons; Chapter VI. The War and Sanderson's Propaganda of Reconstruction; Chapter VII. The House of Vision And The School Chapel; Chapter VIII. The Last Lecture
  11. ↑ gimnazjum klasyczne, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2019-08-16].
  12. ↑ Oundle St Peter’s > History. [w:] Strona internetowa Oundle St Peter’s [on-line]. [dostęp 2019-08-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-07-08)]. (ang.).
  13. ↑ Oundle School (2019). [w:] Strona internetowa Oundle School Services Company Ltd [on-line]. [dostęp 2019-08-12]. (ang.).
  14. ↑ search for "Sanderson" returned 42 results. [w:] Strona internetowa Oundle School [on-line]. Oundle School. [dostęp 2019-08-15]. (ang.).
  15. ↑ a b c d e f g 1.8. Radość niebezpiecznego życia. W: Richard Dawkins: Kapłan diabła. Opowieści o nadziei, kłamstwie, nauce i miłości. Gliwice: Helion SA, 2014, s. 71–81. ISBN 978-83-246-7262-2.
  16. ↑ a b c d e Richard Dawkins. The joy of living dangerously. „The Guardian”, 6 Jul 2002. Guardian News & Media Limited. ISSN 0261-3077. (ang.). 
  17. ↑ Thomas Arnold, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2019-08-09] (ang.).
  18. ↑ Rugby, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2019-08-09] (ang.).
  19. ↑ 5. Education and Catastrophe Education and Catastrophe The War and the World. W: Simon J. James: Maps of Utopia: H. G. Wells, Modernity and the End of Culture. Oxford Scholarship, 2012. ISBN 978-0-19-960659-7.
  20. ↑ a b Frederick William Sanderson's books (portret, cytat, Electricity and Magnetism for Beginners 2015, 2016, 2017, 2018). [w:] goodreads.com [on-line]. [dostęp 2019-08-04]. (ang.).
  21. ↑ F.W. Sanderson: Catalogue and guide to the expariments and exhibits shown in june 1917. W: Lankester, Ray (Edwin Ray), Sir, 1847–1929; rozdz. VII. Modern education, (H.G. Wells), rozdz. VIII. Science and Educational Reconstruction (F.W. Sanderson): Natural science and the classical system in education, essays new and old. London: Heinemann, 1918, s. 226–249.
  22. ↑ Ks. prof. Janusz Lemański: Wstęp do Księgi Wyjścia. [w:] Ogólnopolski Konkurs Wiedzy Biblijnej [on-line]. Civitas Christiana, 22 maja 2019. [dostęp 2019-08-29].
  23. ↑ a b c d Michael Downes (trzeci stypendysta Fundacji Sanderson Trust, 2001–2007): Sanderson of Oundle, my hero!. [w:] blog [on-line]. 2008-10-09. [dostęp 2019-08-06]. (ang.).
  24. ↑ Lankester,. Ray (Edwin Ray), Sir, 1847–1929; rozdz. VII. Modern education, (H.G. Wells), rozdz. VIII. Science and Educational Reconstruction (F.W. Sanderson): Natural science and the classical system in education, essays new and old. London: 1918 = wydawca = Heinemann, s. 196–206; 207–249.
  25. ↑ a b Sanderson, F. W. (Frederick William) 1857-1922. [w:] 20 works in 69 publications in 5 languages and 973 library holdings [on-line]. worldcat. [dostęp 2019-08-03]. (ang.).
  26. ↑ a b c Anonymous: Sanderson of Oundle. New York: Macmillan, 1923, s. 365 ss.
  27. ↑ Richard J. Palmer. The influence of F. W. Sanderson on the development of science and engineering at Dulwich College, 1885‐1892. „History of Education Journal”. 6 (2), s. 121–130, 1977 Published online: 28 Jul 2006. Cambridge University Press, on behalf of the History of Education Society. DOI: 10.1080/0046760770060204. ISSN 0018-2680. (ang.). 
  28. ↑ Palmer, R.J ; Hull Univ. (United Kingdom): The life of F.W. Sanderson (1857-1922) with special reference to his work and influence at Oundle School (1892-1922). 1981, s. 575 p..
  29. ↑ Houses > Sanderson (G). [w:] Strona internetowa Oundle School [on-line]. [dostęp 2019-08-30]. (ang.).
  30. ↑ Michael Downes; przedmowa: HRH The Duke of Gloucester GCVO: Oundle's War: Memories of a Northamptonshire Town 1939-1945. 1995, s. 321. ISBN 0-9526714-0-9. (Making Oundle's War)
  31. ↑ David C. Smith: H.G. Wells : desperately mortal : a biography. National Library of Australia's online catalogue. (cyt. na podstawie The Story of a Great Schoolmaster(inne języki))
  32. ↑ J. Hammond: An H.G. Wells Chronology. Springer, 19 lip 1999, s. 175 ss. ISBN 0-230-39002-1.
  33. ↑ Jan Paweł II: Ja przyszedłem po to, aby mieli życie i mieli je w obfitości. [w:] Rozważanie podczas Czuwania Modlitewnego, Cherry Creek State Park [on-line]. Liturgia.wiara.pl, 14 sierpnia 1993. [dostęp 2019-08-15].
  34. ↑ Katarzyna Rymarek: Jezus w filozofii Nietzschego. 15-10-2008. [dostęp 2019-08-15].
  35. ↑ a b The High Cross Preparatory School. W: H.G. Wells: Joan and Peter. London: Cassell & Co., 1918.
  36. ↑ Bill Muehlenberg: “Athanasius Contra Mundum”. [w:] CultureWatch Bill Muehlenberg's commentary on issues of the day... [on-line]. Bill Muehlenberg, 2012-Dec-30. [dostęp 2019-08-16]. (ang.).
  37. ↑ Roy Broughton Sanderson. [w:] Strona internetowa Oundle School [on-line]. oundleschool.org.uk. [dostęp 2019-08-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-08-05)]. (ang.).
  38. ↑ Agnieszka Gromkowska-Melosik. Brytyjskie elitarne szkolnictwo średnie dla chłopców. Studium socjopedagogiczne. „Labor et Educatio”, s. 227–249, 2015. Instytutu Pracy Socjalnej Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej. ISSN 2353-4745. 
  39. ↑ J. A. Mangan: Athleticism in the Victorian and Edwardian Public School: The Emergence and Consolidation of an Educational Ideology Sport in the Global Society. Routledge (reprint), 2012, s. 408. ISBN 1-136-34799-2.
  40. ↑ O centrum > Wizja, misja i wartości. [w:] Strona internetowa Centrum Nauki Kopernik w Warszawie [on-line]. CNK. [dostęp 2019-08-26].
  41. ↑ Bertrand Russell: Education and the Social Order. Routledge (informacje bibliograficzne na PhilPapers), 1932.
  42. ↑ Bertrand Russell: Education and the Social Order. Routledge (archive.org), 1932.
  43. ↑ Bertrand Russell: Education and the Social Order (informacje bibliogr.). 0415079160, 2005, s. 160. ISBN 0-415-07916-0. (inne wznowienia)
  44. ↑ Bertrand Russell: On Education Especially In Early Childhood. Allen & Unwin company, 1930, s. 264. (Portal Site for Russellian)
  45. ↑ Bertrand Russell Quotes About Education. [w:] AZquotes [on-line]. www.azquotes.com. [dostęp 2019-08-23]. (ang.).
  46. ↑ George Bernard Shaw i jego genialne cytaty. [w:] Piękno umysłu » Kultura » Literatura i psychologia [on-line]. 2019-luty-24. [dostęp 2019-08-23].
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Frederick_William_Sanderson&oldid=73119838”