Izabela Aragońska (księżna Mediolanu)

Szablon:Władczyni infobox Izabela Aragońska, wł. Isabella d'Aragona (ur. 2 października 1470 w Neapolu, zm. 11 lutego 1524 w Bari) – księżna Mediolanu i Bari, córka króla Neapolu Alfonsa II i jego pierwszej żony Ippolity Marii, siostry księcia Mediolanu Galeazza Marii Sforzy.

Księżna pochodziła z hiszpańskiego rodu Trastamara, panującego w Aragonii, Sycylii i Neapolu. Została żoną księcia mediolańskiego, Gian Galeazza Sforzy. Po jego śmierci księżna rezydowała w Bari, gdzie otaczali ją przedstawiciele włoskiego renesansu. Była zaangażowana w rozwój szkolnictwa − hojnie obdarowywała miejscowe szkoły. Córka Izabeli, Bona Sforza została żoną króla polskiego Zygmunta I Starego i matką ostatniego przedstawiciela dynastii Jagiellonów, Zygmunta II Augusta. Syn księżnej, zmarły w młodości Francesco Maria Sforza nosił tytuł następcy tronu mediolańskiego.

Życiorys

Małżeństwo z Gian Galeazzem Sforzą

W 1472 zaplanowano małżeństwo Izabeli z Gian Galeazzem Sforzą, synem księcia Mediolanu Galeazza Marii Sforzy i Bony Sabaudzkiej. Małżonkowie byli ze sobą blisko spokrewnieni, toteż potrzebna była dyspensa, którą z łatwością uzyskano od papieża Sykstusa IV. 30 kwietnia 1480 układ małżeński został ratyfikowany w zamku przy bramie Giovia. W sierpniu 1488 do Neapolu przyjechał wysłannik Sforzów Agostino Calco, w celu omówienia ostatecznych szczegółów i przebiegu ceremonii. Przyjazd Calca zbiegł się w czasie ze zgonem matki Izabeli, Ippolity Marii. Pomimo żałoby, król Aragonii Ferdynand II postanowił nie odkładać ślubu.

W grudniu 1488 poselstwo mediolańskie na czele z bratem pana młodego Ermesem wyruszyło do Neapolu, gdzie 23 grudnia odbyły się zaślubiny per procura. Po Bożym Narodzeniu Izabela wraz z liczną świtą wyruszyła na spotkanie z przyszłym małżonkiem. 18 stycznia 1489 przybyła do Genui − tam odpoczęła przed podróżą do Tortony, gdzie czekał na nią Gian Galeazzo. Do spotkania przyszłych małżonków doszło 24 stycznia w bardzo ulewny dzień. 1 lutego Izabela wyruszyła w podróż z Vigevano do Mediolanu, gdzie następnego dnia w katedrze odbyła się ceremonia zaślubin.

13 stycznia 1490 w Sala Verde Castello Sforzesco, z okazji zaślubin Izabeli z Gian Galeazzem zostało wystawione alegoryczne przedstawienie kostiumowe Il Paradiso z librettem Bernarda Bellincioniego. Scenografię i kostiumy do operety zaprojektował Leonardo da Vinci.

Pierwsze lata w Mediolanie

Wkrótce po ślubie małżonkowie wprowadzili się do Pawii, gdzie wuj Gian Galeazza, regent Mediolanu Ludovico Sforza przygotował im siedzibę. Relacje Izabeli z Ludovicem nie układały się najlepiej. Księżna darzyła natomiast sympatią kochankę Ludovica, Cecilię Gallerani. Również pożycie małżeńskie księżnej początkowo nie było udane. Pomimo ślubu z Izabelą, Gian Galeazzo nie zamierzał skonsumować małżeństwa. W kwietniu 1490 doniesienia o ciągłym dziewictwie Izabeli dotarły na dwór węgierski do ciotki Izabeli, Beatrycze Aragońskiej. Wkrótce jednak Gian Galeazzo zdecydował się na współżycie z małżonką i już w maju Izabela zaszła w ciążę. 30 stycznia 1491 wydała na świat syna, któremu nadano imię Francesco na cześć dziadka, Francesca I Sforzy.

Z biegiem czasu coraz bardziej nasilał się konflikt pomiędzy Izabelą a Ludovicem. Książę przydzielił Izabeli ponure komnaty, które miały zniechęcić ją do pobytu w Mediolanie. Wziął również na siebie obowiązek wychowania Francesca, przy czym izolował go od rodziców. Gdy próby rozmów z Ludovicem nie pomogły, Izabela podjła wysiłki zbliżenia się do żony księcia, Beatrice d'Este, którą namawiała do usunięcia z dworu kochanki Ludovica, Cecilii Gallerani.

Izolacja od dworu

Gian Galeazzo Sforza, mąż Izabeli Aragońskiej

Jesienią 1492 wybuchł skandal, gdy Izabela została oskarżona o usiłowanie zabójstwa. Kiedy księżna dowiedziała się, że Gian Galeazzo darzy szczególnym uczuciem kochanka zwanego Rozone, nakłoniła służących by otruli książęcego faworyta, jak również Galeazza Sanseverino oskarżanego przez Izabelę o nakłanianie księcia do rozpusty. Ludovico wykorzystał ten incydent, aby całkowicie zdyskredytować Izabelę, która odtąd żyła w zupełnej izolacji − pojawiała się wyłącznie na oficjalnych uroczystościach. Gdy 26 stycznia 1493 Izabela urodziła córkę Ippolitę, wydarzenie to przeszło bez rozgłosu, gdyż w tym samym czasie na świat przyszedł syn Ludovica, Ercole Massimiliano. 2 lutego 1494 w Vigevano księżna urodziła kolejną córkę, Bonę Marię. Tymczasem u chorowitego Gian Galeazza nastąpił nawrót dolegliwości żołądkowych, które doprowadziły do śmierci młodego księcia 21 października 1494. 22 października 1494 szlachta obwołała nowym władcą Mediolanu Ludovica Sforzę.

Problemy po śmierci męża

Po śmierci Giana Galeazza Ludovico zaproponował Izabeli, aby wprowadziła się wraz z dziećmi do zamku w Mediolanie. Sforza zamieszkał wówczas z rodziną w Rocchecie. Podczas pobytu w Mediolanie Izabela znajdowała się pod strażą uniemożliwiającą jej kontakt ze światem. Pomimo izolacji, księżna prowadziła bardzo wystawne życie. W lutym 1495 urodziła najmłodszą córkę, Biankę Marię. W tym samym roku zmarł ojciec Izabeli Alfons II, w 1496 zaś jej brat Ferdynand II. Wkrótce zmarła również osiemnastomiesięczna córka Izabeli, Bianca Maria. W 1496 zmarło też troje dzieci Ludovica: Galeazzo, Leone oraz Bianca Giovanna i obecność Izabeli z dziećmi zaczęła irytować władcę Mediolanu. Księżna przeniosła się wówczas do dawnego pałacu Sforzów przy katedrze mediolańskiej, zostawiwszy na dworze Ludovica syna Francesca. W 1499 po wyprawie zbrojnej króla francuskiego Ludwika XII, Ludovico udał się na wygnanie. Wśród mieszkańców Mediolanu wzrastała popularność syna Izabeli, którego jednak król zabrał ze sobą do Francji. Księżna otrzymała od króla skromną pensję i udała się do Neapolu. W drodze do rodzinnego miasta odwiedziła krewnych i powinowatych w Mantui i Bolonii. W połowie lutego 1500 zamieszkała u swego brata Alfonsa, męża córki papieża Lukrecji Borgii, w Rzymie. Wkrótce przyjechała do Neapolu, gdzie została przywitana przez stryja, króla Fryderyka IV.

Objęcie władzy w Bari

Ludovico Sforza, portret pędzla Ambrogia de Predis

Klęska i upadek Ludovica w bitwie pod Novarą polepszyły sytuację majątkową Izabeli. Król Fryderyk IV polecił wasalom Sforzy złożyć hołd księżnej. Izabela próbowała wówczas walczyć o władzę w Mediolanie dla syna, w czym pomagała jej szwagierka Bianca Maria, co jednak ostatecznie zakończyło się niepowodzeniem. Po wojnie Fryderyka z królem Francji Izabela wraz z rodziną znalazła się na wyspie Ischii. Tam w 1501 zmarła jej ośmioletnia córka Ippolita. Po pertraktacjach z przedstawicielami Hiszpanii księżna uzyskała zatwierdzenie przywilejów w Bari i Rossano, ziemiach które niegdyś ofiarował jej Ludovico. Do uroczystego objęcia ziem doszło w kwietniu 1502. Izabela zamieszkała wówczas wraz z córką Boną i dworem w zamku w Bari. W czerwcu 1502 ponownie wybuchła wojna między Francją a Hiszpanią i Izabela udała się na pewien czas do Neapolu. Wkrótce powróciła do Bari, zabrawszy ze sobą syna Alfonsa i Lukrecji, księcia Bisceglie Rodriga, którego oddano jej na wychowanie. Po objęciu Bari księżna zajęła się sprawami administracyjnymi i walką o utracony majątek. Na dworze księżnej przebywali liczni poeci i artyści epoki renesansu. Księżna zadbała o wykształcenie jedynej córki, której wychowaniem kierowali Christostom Colonna i Antonio Galateo. Popierała rozwój szkolnictwa, muzyki i literatury w księstwie. W 1513 złożyła do rady miejskiej Bari wniosek o podniesienie nauczycielom szkół publicznych pensji oraz zwolnienie ich od podatków.

Choroba córki i śmierć syna

Bona Sforza, córka Izabeli Aragońskiej

W 1510 poważnie zachorowała jedyna córka Izabeli, Bona Maria. Księżna zwróciła się wówczas do klasztoru Santa Maria della Nuova z prośbą o modlitwę za zdrowie chorej księżniczki. Gdy Bona wyzdrowiała, obydwie udały się z pielgrzymką do klasztoru, gdzie złożyły dziękczynne dary. W styczniu 1512 księżna dowiedziała się o tragicznej śmierci syna Francesca, który zmarł po upadku z konia podczas polowania. W sierpniu tegoż roku zmarł w Bari wychowanek Izabeli, książę Bisceglie Rodrigo. Po śmierci syna Izabela całkowicie oddała się wychowaniu jedynego dziecka, księżniczki Bony. Planowała małżeństwo córki z Massimilianem Sforzą, synem Ludovica, który przebywał w Innsbrucku na dworze cesarza Maksymiliana I Habsburga. Księżna chciała w ten sposób zapewnić córce władzę w Mediolanie. W tym celu Izabela zwróciła się w 1515 do władz miejskich, aby uchwaliły posag na rzecz Bony. 5 stycznia zdecydowano o wypłaceniu księżnej 18 000 dukatów. Gdy książę Massimiliano zwlekał z ożenkiem, Izabela wysłała swego zaufanego do Rzymu, aby tam szukał pomocy. Tymczasem Rzym planował ożenić Bonę z bratem księcia sabaudzkiego, Filipem. Ostatecznie żaden z tych planów małżeńskich nie doszedł do skutku.

Małżeństwo córki z Zygmuntem I Starym

Gdy w 1515 zmarła żona króla polskiego Zygmunta I, Barbara Zápolya, król zainteresował się ożenkiem z córką Izabeli, Boną. Księżna wysłała do Wiednia nauczyciela córki Christostoma Colonnę, aby nadzorował interesów księżniczki. 6 grudnia 1517 księżna Izabela uczestniczyła w uroczystości zaślubin per procura Bony i Zygmunta; na uroczystość zaproszonych zostało wielu przedstawicieli włoskiej arystokracji. Wkrótce spisano intercyzę, zgodnie z którą Izabela miała wypłacić królowi 100 000 dukatów czystego złota oraz nie mogła odtąd sprzedawać swych dóbr, które po jej śmierci miała odziedziczyć Bona. Księżna pokryła również koszty podróży córki do Krakowa. 3 lutego 1518 Izabela pożegnała swoją jedyną córkę, która opuszczała Neapol, by udać się na zamek krakowski. Na pamiątkę pożegnania z córką księżna kazała wyryć w kamieniu stopę Bony i napis: Tutaj stanęła królowa polska, kiedy żegnała się z Donną Izabelą, matką swoją, księżną Mediolanu.

Konflikt o spadek po Joannie neapolitańskiej

XIX-wieczne przedstawienie Izabeli Aragońskiej pędzla Antoniego Oleszczyńskiego

Pod koniec 1518 Izabela wyruszyła do Polski, aby odwiedzić córkę, która właśnie spodziewała się dziecka. Księżna nie dotarła jednak na miejsce z powodu śmierci swej ciotki, królowej Joanny. Joanna zapisała Izabeli spory majątek, który po części należał się również Karolowi Habsburgowi. Aby objąć zapis ciotki, księżna musiała wystąpić do najwyższego sądu neapolitańskiego. Zwróciła się z prośbą o pomoc do zięcia, króla polskiego Zygmunta, który wysłał do Hiszpanii swego sekretarza, Jana Dantyszka. Pomagając Izabeli, król miał nadzieję, że przy wygranym procesie szybciej doczeka się wypłaty posagu Bony. Gdy załatwienie sprawy nie nastąpiło, król w kwietniu 1520 wysłał do Karola Hieronima Łaskiego. Również misja Łaskiego zakończyła się niepowodzeniem. Okazja do wyjaśnienia sprawy nadarzyła się, gdy Dantyszek miał udać się do cesarza. W drodze sekretarz królewski zatrzymał się w Hiszpanii, gdzie 24 lutego 1523 rozmawiał na temat spadku Izabeli z kanclerzem Gattinarą. W lipcu 1523 Zygmunt wysłał do Izabeli swego sekretarza Ludwika Decjusza, aby pomógł księżnej w rozwiązaniu trwającego konfliktu.

Izabela Aragońska nie doczekała finału sprawy. Na początku października 1523 księżna poważnie zachorowała. Na początku lutego 1524 choroba nasiliła się i niebawem nastąpił zgon księżnej. Izabela Aragońska została pochowana w kościele San Domenico Maggiore w Neapolu. Na sarkofagu księżnej został umieszczony czterowiersz autorstwa Hieronima Sforzy, nazywający Izabelę potomkinią stu królów. Napis nawiązywał do starożytności rodu księżnej, który po kądzieli pochodził od Karola Wielkiego.

Genealogia

Ferdynand I ur. 2 VI 1423 zm. 25 I 1494

Isabella di Chiaromonte ur. 1424 zm. 30 III 1465

Francesco I Sforza ur. 23 VII 1401 zm. 8 III 1466

Bianka Maria Visconti ur. 31 III 1425 zm. 28 X 1468

Alfons II ur. 4 XI 1448 zm. 18 XII 1495

Ippolita Maria Sforza ur. 18 IV 1446 zm. 20 VIII 1488

		Gian Galeazzo Sforza ur. 20 VI 1469 zm. 21 X 1494 OO   2 II 1489		Izabela Aragońska ur. 2 X 1470 zm. 11 II 1524
Francesco Maria Sforza  ur. 30 I 1491  zm. I 1512		Ippolita Maria Sforza  ur. 26 I 1493  zm. 1501		Bona Sforza  ur. 2 II 1494  zm. 19 XI 1557		Bianca Maria Sforza  ur. II 1495  zm. VIII 1496

Bibliografia

• Nicholl Ch., Leonardo da Vinci. Lot wyobraźni, Wydawnictwo WAB, Warszawa 2006, ISBN 978-83-7414-220-5, ss. 275–276.
• Pizzagalli D., Dama z gronostajem. Życie Cecilii Gallerani w Mediolanie czasów Ludovica Sforzy, Dom Wydawniczy REBIS, Poznań 2006, ISBN 83-7301-825-5.
• Tygielski W., Sforzowie [w:] A. Mączak (red.), Dynastie Europy, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, wyd. II, Wrocław 2003, ISBN 83-04-04509-5, s. 405.
• Wdowiszewski Z., Genealogia Jagiellonów i Domu Wazów w Polsce, Kraków 2005, ISBN 83-918497-2-4, ss. 120-123.
• Wójcik-Góralska D., Niedoceniana królowa, Warszawa 1987, ISBN 83-205-3903-X.