Katedra Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Legnicy
51°12′25″N 16°09′42″E/51,206944 16,161667 574/54 z dnia 25.11.1949[1]
| |||||||||||||||
| katedra | |||||||||||||||
_ID_593131.jpg) Katedra od strony skrzyżowania ul. NMP i Tadeusza Łączyńskiego. | |||||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||||||||||||
| Miejscowość | |||||||||||||||
| Wyznanie | |||||||||||||||
| Kościół | |||||||||||||||
| Parafia |
katedralna Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Legnicy | ||||||||||||||
| Wezwanie | |||||||||||||||
| Wspomnienie liturgiczne | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| |||||||||||||||
Położenie na mapie Legnicy  | |||||||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||||||
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |||||||||||||||
| 51°12′25″N 16°09′42″E/51,206944 16,161667
| |||||||||||||||
| Strona internetowa | |||||||||||||||
Katedra Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Legnicy – znajduje się przy pl. Katedralnym.
Historia i architektura[edytuj | edytuj kod]
Historia[edytuj | edytuj kod]
Po raz pierwszy wzmiankowana w 1208 w dokumencie księcia Henryka Brodatego, jednak jako murowana świątynia powstała około 1225 roku[2]. Kościół ten spłonął prawdopodobnie podczas oblężenia miasta w 1241 przez Tatarów podczas I najazdu mongolskiego na Polskę. Po lokacji miasta na prawie magdeburskim w 1264 roku, kościół św. Pawła zyskał na znaczeniu, ponieważ wokół niego zaczęło koncentrować życie handlowe[2].
Obecny budynek wzniesiony został w latach 1333–1380. Na początku fazy gotyckiej wśród budowniczych wymieniany jest murator Wiland, zapewne syn wrocławskiego muratora o tym samym imieniu, działającego w XIII w. W latach 1370-1378 budowę prowadził mistrz Conrad z Krakowa i wtedy powstały portale głównego wejścia po stronie zachodniej i północnej[2]. W 1378 zakończono budowę wieży północnej. Prace wykończeniowe wnętrza prowadzono w latach 1378-1390 i prowadził je majster Klaus Parlirer, a mistrz Vielkunst wykonał gotyckie obramowania okien[2]. Portal zachodni z lat 1338–1341 zdobił gotycki posąg kamienny NMP z Dzieciątkiem Jezus. Portal północny przedstawia pokłon Trzech Króli – rzadko spotykany w sztuce gotyku. Obecnie najstarszą częścią kościoła jest okrągłe okno między wieżami kościoła – tzw. rozeta[2].
W XV wieku kościół rozbudowano i dobudowano 9 kaplic bocznych. Szczególnie wyróżnia się z tego okresu rozbudowy kaplica rodziny von der Heyde z 1420 r., która wyróżnia się gwiaździstymi sklepieniami. W 1524 roku kościół został przekazany Luteranom. W 1648 świątynia została podpalona i w wyniku tego pożar zniszczył wieżę, zegar, większość wyposażenia i nadwerężył korpus nawy głównej. Wieża została odbudowana do 1651, a rok później uruchomiono nowy zegar[2]. W 1743 roku rozpoczęto remont, podczas którego wprowadzono do wnętrza elementy barokowe, w tym nowy ołtarz główny.
W latach 1892–1894 dokonano przebudowy kościoła w stylu neogotyckim, wg projektu Johannesa Otzena z Berlina. Dobudowano wieżę południową, część murów zewnętrznych, a część detali architektonicznych przekuto[3][2].
Od 1947 roku świątynia ponownie została objęta przez rzymskich katolików, a proboszczem został ksiądz Tadeusz Łączyński[2].
25 marca 1992 papież Jan Paweł II bullą Totus Tuus Poloniae Populus ustanowił kościół katedrą. W dniu 2 czerwca 1997 w katedrze przebywał papież Jan Paweł II[4].
Wnętrze[edytuj | edytuj kod]
od prawej od wejścia zachodniego
- rzeźba Apostołów śś. Piotra i Pawła z XIII wieku
- nagrobek Johana Sighofersa i jego żony z 1649 roku
- płyta nagrobna księcia brzeskiego i legnickiego Ludwika II i jego żony Elżbiety Brandenburskiej (lub Wacława I legnickiego i Anny cieszyńskiej)[5].
- Gotyckie sklepienie kaplicy
- nagrobek gotycki kanonika wrocławskiego i legnickiego Sigismuda Atcze (zm. 1482)
- Grupa rzeźb apostołów z 1 połowy XIV wieku
- Ikona Matki Boskiej z Nadwórnej z XVII wieku przywieziona w 1947 roku przez Polaków ze Wschodu
- renesansowa ambona z lat 1586–1588 z białego piaskowca. Fundatorem był płatnerz Aleksander Eckstein, a wykonawcą rzeźbiarz legnicki Kasper Berger,
- barokowy ołtarz główny z lat 1747-1764 z obrazem Chrystusa Zmartwychwstałego, który namalował wrocławski malarz Jan Henryk Kynast[2],
- Epitafium podwójne Bartholomeusa Gerstmanna i Davida Gerstmanna z początku XVII wieku
- stalle renesansowe rajców miejskich z 1568 roku. W górnej części baldachimu wspartego na kolumnach, znajduje się herb miasta oraz święci Ap. Piotr i Paweł,
- brązowa chrzcielnica w kształcie kielicha mszalnego sprzed 1300 roku z 12 scenami biblijnymi,
- pentaptyk z XVI w. ze scenami przedstawiającymi św. Annę Samotrzeć, św. Jadwigę oraz sceny Męki Pańskiej – najcenniejszy, zarazem jedyny, zabytek malarstwa gotyckiego, znajdujący się w kaplicy od strony północnej kościoła.
- rzeźba kamienna Ecce Homo z początku XVI wieku, która przedstawia Jezusa i Piłata
- Prospekt organowy z 1723 roku
- 10 kwietnia 2011 w przedsionku głównego wejścia do świątyni odsłonięto tablicę pamiątkową poświęconą ofiarom katastrofy polskiego Tu-154 w Smoleńsku. Na tablicy oprócz listy ofiar znajduje się zdanie: „Pan prezydent za życia i po śmierci był przez jednych ludzi poniżany i wyszydzany, ale dla wielu rodaków był nadzieją na odbudowę niepodległej i sprawiedliwej Polski”[6].
Pochowani[edytuj | edytuj kod]
- W 1645 w katedrze pochowany został kapitan-porucznik cesarskiego majestatu Joachim Friedrich z prudnickiego rodu Bilicerów[7].
- proboszcz kościoła św. Piotra i Pawła oraz kanonik wrocławski i legnicki Zygmunt Atcze (zm. 1482).
- 5 listopada 2014 r. w krypcie katedry został pochowany ks. dr hab. infułat Władysław Bochnak (1934–2014) wieloletni proboszcz parafii katedralnej[8],
- 11 marca 2017 r. w podziemiach katedry spoczął pierwszy biskup legnicki Tadeusz Rybak[9][10].
Organy[edytuj | edytuj kod]
Organy zostały wybudowane przez firmę Schlag & Söhne ze Świdnicy w 1894 roku. Prospekt pochodzi z XVIII, jest dziełem Ignatiusa Mentzla. Instrument został nieznacznie przebudowany przez Gustava Heinze w 1928 roku, a w 1991 roku gruntownie wyremontowany przez firmę braci Broszko z Bolesławca[11].
Dyspozycja instrumentu:
| Manuał I | Manuał II | Manuał III | Pedał |
|---|---|---|---|
| 1. Prinzipal 16' | 1. Gedeckt 16' | 1. Bourdun 16' | 1. Untersatz 32' |
| 2. Bourdun 16' | 2. Prinzipal 8' | 2. Prinzipal 8' | 2. Prinzipal-Bass 16' |
| 3. Prinzipal 8' | 3. Fl. amabile 8' | 3. Violoncello 8' | 3. Violon 16' |
| 4. Gedeckt 8' | 4. Aeoline 8' | 4. Konzert-flöte 8' | 4. Gambe 16' |
| 5. Quintatön 8' | 5. Vox coelestis 8' | 5. Rohrflöte 8' | 5. Subbas 16' |
| 6. Octave 4' | 6. Gemshorn 8' | 6. Octave 4' | 6. Salicet-Bass 16' |
| 7. Hohlflöte 4' | 7. Octave 4' | 7. Travers-flöte 4' | 7. Octavbass 8' |
| 8. Gambe 4' | 8. Spitzflöte 4' | 8. Violine 4' | 8. Violoncello 8' |
| 9. Qiunte 2 2/3' | 9. Octave 2' | 9. Quinte 2 2/3' | 9. Bassflöte 8' |
| 10. Kornett 2-3x | 10. Laringot 1 1/3' + 1' | 10. Piccolo 2' | 10. Octave 4' |
| 11. Octave 2' | 11. Krumhorn 8' | 11. Sifflöte 1' | 11. Quinte 5 1/3' |
| 12. Mixtur 5x | 12. Kornett 3-5x | 12. Posaune 16' | |
| 13. Trompete 8' | 13. Sharf 4-5x | 13. Trompete 8' | |
| 14. Cymbel 3x | |||
| 15. Oboe 8' | |||
| 16. Tuba Mirabilis 8' |
Dzwony[edytuj | edytuj kod]
Kuranty[edytuj | edytuj kod]
Pierwsze kuranty w katedrze zostały zamontowane w wieży południowej kościoła w 1893 r. Ufundował je stolarz Konrad, który w swoim testamencie przeznaczył na ten cel odpowiednią sumę pieniędzy. 19 dzwonów o łącznej wadze 3 500 kg zostało odlanych w ludwisarni Franza Schillinga, w Apoldzie. Kurant był podłączony do zegara i co godzinę od 6.00 do 22.00 wygrywał melodie religijne związane z określoną porą dnia. W 1944 r. kuranty nakazem władz hitlerowskich zarekwirowano na cele wojenne. Po wielu latach pochodzący spod Wałbrzycha prezes Fundacji "Erika - Simon - Stiftung", Gerhard Simon po przesiedleniu z Niemiec odwiedził Legnicę w celu posłuchania kurantu, który słuchał jeszcze jako mały chłopiec. Dzięki swojej inicjatywie oraz postawie ówczesnego proboszcza Simon ufundował nowy kurant, składający się 18 dzwonów odlanych w Holandii[12][13].
Dzwony[edytuj | edytuj kod]
Na wieży znajdują się obecnie trzy dzwony. Dwa największe pochodzą z kościoła św. Marii Magdaleny w Zatoniu koło Bogatyni, która to wieś zniknęła z powierzchni ziemi w ramach poszerzania się terenów kopalni Turów. Trzeci dzwon ostał się z wojennych konfiskat. Instrumenty zamiast imion mają inskrypcje[14][13]. Dwa mniejsze poświęcone są poległym podczas 1 wojny światowej. W 2018 roku po kilku latach milczenia dzwony przeszły remont, który wykonała firma RDUCH BELLS & CLOCKS[15]. Instrumenty otrzymały nowe zawieszenia i serca oraz nowy mechanizm wprawiania ich w ruch[13].
| Waga (kg) | Ton | Rok odlania | Odlewnia | |
|---|---|---|---|---|
| Mały dzwon | 120 kg | gis" | ? | Albert Geittner, Wrocław |
| Średni dzwon | 460 kg | h' | 1920 | Schilling & Lattermann, Morgenröthe-Rautenkranz |
| Duży dzwon | 1200 kg | f' | 1922 | Albert Geittner, Wrocław |
Galeria[edytuj | edytuj kod]
-
Widok z Placu Powstańców Wlkp -
Po lewej wieża gotycka, po prawej wieża dobudowana w XIX w. -
Portal z wejściem bocznym (północny) z tympanonem Pokłon trzech królów z około 1400 roku -
Portal od frontu (zachodni) z figurą NMP z około 1341 roku -
Barokowy ołtarz -
Rozeta nad portalem zachodnim -
Renesansowa ambona z lat 1586–1588 -
Rzeźba ŚŚ. Piotra i Pawła z XIII wieku -
Epitafium -
Nagrobek księcia piastowskiego z żoną -
Dekoracja z datą przebudowy -
Pomnik Papieża Jana Pawła II -
Epitafium -
Gotyckie sklepienie -
Romańska chrzcielnica -
Rzeźba Matki Boskiej z XIII wieku
.JPG)
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. [dostęp 2010-02-01].
- ↑ a b c d e f g h i Historia katedry – Katedra Legnicka św. Ap. Piotra i Pawła [online], katedra.legnica.pl [dostęp 2024-04-23] (pol.).
- ↑ Janusz Czerwiński, Ryszard Chanas, Dolny Śląsk – przewodnik, Warszawa: Wyd. Sport i Turystyka, 1977, s. 326.
- ↑ Ks. Władysław Bochnak, Jan Paweł II w katedrze legnickiej, Edytor, Legnica 1997, ISBN 83-907812-2-0.
- ↑ nagrobek pary książęcej w katedrze legnickiej - POCZET.COM [online], www.poczet.com [dostęp 2023-09-06].
- ↑ Płyta smoleńska odsłonięta w Katedrze legnickiej. legnica.fm, 2011-04-10. [dostęp 2011-05-01].
- ↑ Bilitsch – Bilitz, eine Stadt und Herrschaft – Bilitz, Bielsky von – Bilitzer von Bilitz – Bilkan – Bilke – Bilkenstern – Bilkowsky, Belkowsky – Bill, N. – Bill, Wilhelm – Billa, ein kleiner Fluß oder Bach im Herzogthum Crain – Blättern im Zedler-Lexikon Bd. 0, Seite 622 [online], www.zedler-lexikon.de [dostęp 2020-12-26].
- ↑ Ciało księdza Bochnaka spocznie w katedrze. fakty.lca.pl, 2 listopada 2014. [dostęp 2015-10-18].
- ↑ Pogrzeb bp Tadeusza Rybaka. episkopat.pl.
- ↑ Legnica pożegnała swojego pierwszego biskupa. niedziela.pl.
- ↑ Legnica ( Katedra Świętych Apostołów Piotra i Pawła) [online], musicamsacram.pl [dostęp 2021-11-24].
- ↑ Kuranty na wieży legnickiej katedry [online], niedziela.pl [dostęp 2022-08-16] (pol.).
- ↑ a b c d Instytut Gość Media, Znowu grają [online], legnica.gosc.pl, 10 maja 2018 [dostęp 2022-08-16].
- ↑ a b zegary mojej i przodkow Legnicy [online], www.liegnitz.pl [dostęp 2022-08-16].
- ↑ Instytut Gość Media, Dzwony daly głos [online], legnica.gosc.pl, 7 maja 2018 [dostęp 2022-08-16].