Bazylika św. Rocha w Białymstoku
 A-193 z dnia 12.03.1975[1]
| |||||||||||||
| kościół parafialny | |||||||||||||
 Kościół św. Rocha | |||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Miejscowość | |||||||||||||
| Wyznanie | |||||||||||||
| Kościół | |||||||||||||
| Parafia | |||||||||||||
| Wezwanie | |||||||||||||
| |||||||||||||
| |||||||||||||
Położenie na mapie Białegostoku  | |||||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||||
Położenie na mapie województwa podlaskiego  | |||||||||||||
 53°08′04,5″N 23°08′40,5″E/53,134583 23,144583
| |||||||||||||
| Strona internetowa | |||||||||||||
Kościół św. Rocha w Białymstoku – kościół-Pomnik Odzyskania Niepodległości znajduje się na wzgórzu św. Rocha w Białymstoku, na miejscu kaplicy św. Rocha i katolickiego cmentarza z 1839 r. (miejsca profanacji dokonanej przez Rosjan podczas powstania styczniowego).
Historia
Dzieje kościoła w obecnym kształcie rozpoczęły się 2 lutego 1925, kiedy ordynariusz wileński, biskup Jerzy Matulewicz, zezwolił księdzu Adamowi Abramowiczowi na założenie drugiej parafii i zbudowanie nowego kościoła w Białymstoku; wyznaczono do tego celu należące do diecezji wzgórze św. Rocha, na którym znajdował się nieczynny od końca XIX wieku cmentarz grzebalny z kaplicą św. Rocha. Wzgórze po rozszerzeniu granic Białegostoku w 1919 znalazło się w centrum miasta[2]. Budowę poprzedziło ogłoszenie konkursu na projekt „Świątyni Opatrzności Bożej w Białymstoku” w czasopiśmie „Architektura i Budownictwo” (14 IV 1926). Wpłynęło ponad 70 projektów[3]. Konkurs został rozstrzygnięty w trzy miesiące później. Do realizacji przeznaczono wyróżniony projekt architekta Oskara Sosnowskiego[2].
Prace budowlane rozpoczęto w 1927. Budowa postępowała sprawnie. W chwili wybuchu wojny kościół był gotowy w stanie surowym, z zamontowaną kopułą i ukończoną wieżą. W czasie wojny, jako jeden z nielicznych w Polsce obiektów nie uległ zniszczeniu, a prace budowlane przy nim były kontynuowane. We wrześniu 1939 został na krótko zarekwirowany przez Niemców na koszary. W 1941 rozpoczęto w kościele odprawianie nabożeństw. W zajętej wieży Niemcy urządzili punkt obserwacyjny. Prace budowlane zakończono w 1945 pod kierownictwem arch. Stanisława Bukowskiego (Oskar Sosnowski zmarł w 1939)[2].
Kościół został zbudowany został w stylu modernistyczno-ekspresjonistycznym na planie ośmioboku i składa się z trzech stopniowo narastających brył. Pierwsza tworzy zasadniczy plan świątyni, drugą i trzecią stanowią ośmioboczne parawanowe attyki. Pierwotnym wezwaniem miała być Gwiazda Zaranna, która miała symbolizować jutrzenkę Niepodległości, dlatego Sosnowski użył w projekcie planu gwiazdy, którą następnie wykorzystał w innych elementach we wnętrzu (np. sklepienia).
Monumentalny obiekt wybudowano z wykorzystaniem nowego materiału – żelbetu i z zastosowaniem nowej techniki, bez której niemożliwym byłoby osiągnięcie efektów przestronności i lekkości wnętrza oraz realizacja wysmukłej, ażurowej wieży[2].
Część materiału pod budowę kościoła, a szczególnie pod budowę otaczającego go muru, pozyskano z rozbiórki białostockiej cerkwi Zmartwychwstania Pańskiego[4].
Ołtarz główny wykonany został przez Antoniego Masłonia.
Kościół na wzgórzu św. Rocha pełni w pejzażu Białegostoku rolę szczególną, ze względu na wyjątkową rangę artystyczną[2]. Ma on szansę stać się pomnikiem historii, trwają przygotowania dokumentacji, która wraz z wnioskiem będzie przedstawiona do oceny prezydentowi Polski, który na wniosek ministra kultury nadaje obiektom ten status[5].
Architektura
Wieża
Całe gwiaździste założenie wieńczy wysoka na 78 m[6] wieża z kojarzącą się z katedrą w Kamieńcu Podolskim 3-metrową postacią Matki Boskiej (z 1936 r.), stojącą na piastowskiej koronie, wzorowanej na koronie króla Kazimierza Wielkiego (dodano wtedy wezwanie Królowej Korony Polskiej) i wiążącą się z Apokalipsą św. Jana [12:1].
Wnętrze
Kryształowa struktura sklepień nawiązuje do miejscowych sklepień z XVI wieku w Łomży, Wiźnie, Supraślu i Wilnie.
W kościele znajdują się trzy rzeźby Stanisława Horno-Popławskiego: Chrystus w ołtarzu głównym, Matka Boska z Dzieciątkiem w ołtarzu zewnętrznym i Chrystus Dobry Pasterz na galerii dziedzińca.
Na suficie kościoła znajduje się witraż (rozeta) przedstawiający symbole św. Ducha i Ewangelistów (projekt Placydy Siedleckiej-Bukowskiej). Na lewo od ołtarza głównego mieści się ołtarz św. Antoniego oraz lewa kaplica boczna pw. św. Rocha. Z prawej strony ołtarza głównego umieszczono ołtarz Matki Boskiej Różańcowej, a za nim kaplicę Matki Boskiej Ostrobramskiej z kopią wileńskiego obrazu. We wnętrzu kaplicy znajduje się także kilka tablic upamiętniających żołnierzy polskich z pułków kresowych.
W czasie okupacji władze sowieckie chciały w niedokończonej budowli urządzić cyrk.
Otoczenie
.jpg)
Obok kościoła modernistyczna plebania zbudowana w latach 1929-1932 również według projektu Oskara Sosnowskiego.
Kościół jest otoczony murem (w planach były dwie kondygnacje) z 4 wieżyczkami narożnymi nawiązującymi do baszt obronnych, co miało symbolicznie łączyć całe założenie z typową dla Kresów kościelną architekturą obronną. W półkolistej szyi bramnej można doszukać się analogii do Ostrej Bramy w Wilnie.
16 stycznia 2011 przy kościele odsłonięto pomnik-tablicę ku czci ofiar katastrofy polskiego Tu-154 w Smoleńsku, wzniesiony z inicjatywy proboszcza parafii i społecznego komitetu[7].
Przypisy
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podlaskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023 [dostęp 2010-01-03].
- ↑ a b c d e Białystok miasto jutra: Kościół św. Rocha. [dostęp 2011-02-27].
- ↑ Czas Miłosierdzia on-line – nr 154 luty 2003
- ↑ Jarosław Charkiewicz: Zarys dziejów parafii. Parafia Zmartwychwstania Pańskiego w Białymstoku, 2006. [dostęp 2017-07-09].
- ↑ Jest pomnikiem niepodległości, czy będzie historii?
- ↑ Piotr Sawicki: Białystok na progu XXI wieku. Białystok: Instytut Wydawniczy Kreator, 2002, s. 26. ISBN 83-7344-000-3.
- ↑ Kolejny pomnik upamiętniający katastrofę smoleńską powstał w Białymstoku. polskatimes.pl, 2011-01-16. [dostęp 2011-01-20]. (pol.).
Bibliografia
- Urszula Kraśnicka: Kościół – pomnik : kościół na wzgórzu św. Rocha – pomnik wdzięczności za odzyskaną niepodległość. Białystok: Muzeum Wojska w Białymstoku, 1998. ISBN 83-86232-80-3.
Linki zewnętrzne
- Historia parafii i kościoła św. Rocha – Czas Miłosierdzia on-line
