McDonald’s w Rosji

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
McDonald’s w Rosji
Макдоналдс
Ilustracja
Pierwsza restauracja sieci McDonald’s na terenie Rosji (Plac Puszkina w Moskwie, 1991)
Państwo

ZSRR 1990–1991
Rosja Rosja 1991–2022

Data założenia

31 stycznia 1990

Data likwidacji

16 maja 2022

Forma prawna

jednostka zależna

Zatrudnienie

ponad 65 tys. (9 II 2022)[1]

brak współrzędnych
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa
Zarchiwizowana kopia strony internetowej

McDonald’s w Rosji – amerykańska sieć fast-foodowa marki McDonald’s działająca na terenie Rosji w latach 1990–2022.

McDonald’s rozpoczął działalność na terenie ówczesnego ZSRR 31 stycznia 1990 roku[2][3][4][5]; symbolizowało to otwarcie się ówczesnego ZSRR na Zachód[6][7][8][9]. Działalność została zawieszona w marcu 2022[10], a 16 maja tego samego roku ostatecznie zakończona[11]. Przez 32 lata działalności, sieć otworzyła w Rosji 847 restauracji[12][13][14][15][16]; 84% z nich była własnością firmy[10][17], reszta była obsługiwana przez franczyzobiorców[18][11][8][19][20].

McDonald’s był największym podatnikiem w branży gastronomicznej w Rosji; odpowiadał za około 25% dochodów podatkowych z gastronomii[1]. Po wycofaniu się przedsiębiorstwa, straty szacowano na 1,2–1,4 mld USD[13][21]. Samo odejście z rosyjskiego rynku kosztowało firmę 127 mln USD, z czego 27 mln pochodziło z opłat za dzierżawę i dostawy, reszta pochodziła z żywności i napojów[13][19][22].

Ostatnim prezesem przedsiębiorstwa McDonald’s w Rosji był Oleg Parojew, który w lutym 2022 zastąpił Szwajcara Marka Carenę, piastującego to stanowisko od 2018 roku[23][24].

Historia[edytuj | edytuj kod]

W 1980 roku miały powstać w Moskwie fast-foodowe restauracje dla zachodnich turystów, którzy przyjechali zobaczyć letnie igrzyska olimpijskie[25]. Wcześniej, bo w 1976 roku, kanadyjski McDonald’s próbował otworzyć dwie placówki sieci McDonald’s w pobliżu Stadionu Łużniki[26][6][27][28][29]. Plan ten był skrytykowany w radzieckim tygodniku The New Times i prawie udało się go sfinalizować[30], gdy jesienią 1979 roku burmistrz Moskwy, Władimir Promysłow, zawetował jednak ten plan[26]. Prezes sieci McDonald’s w Kanadzie, George Cohon, w pod koniec lat 80. podpisał dwie umowy wstępne z Radą Miejską Moskwy[25], co również spotkało się z krytyką[30]. Budowa pierwszego lokalu rozpoczęła się 3 maja 1989 roku na moskiewskim placu Puszkina[6][28], a 31 stycznia następnego roku miało miejsce oficjalne otwarcie restauracji[12][13][19][9][31][32][25]; w 51% należała ona do władz radzieckich[27][29][25]. Szacowano, że tego dnia kolejka miała długość pół kilometra i stało w niej ponad 38 tys. osób[6][31][28][33]; zarząd placówki oczekiwał jednak, że w dniu otwarcia mogło być obsłużone nie więcej niż tysiąc osób[27][29] oraz przewidywano, że w Rosji będzie działać tylko 20 lokali[34]. Pierwszy lokal miał do 900 miejsc wewnątrz budynku, a latem na zewnątrz budynków było dostępne 200[31][25]. Gdy średnia pensja obywatela ZSRR wynosiła 150 rubli, zwykły hamburger kosztował 1,5 rubla, a Big Mac 3,75 rubla[31][33][25].

Jeszcze przed otworzeniem pierwszej restauracji McDonald’s w ZSRR, sieć wystawiła ogłoszenie rekrutacyjne w dzienniku Moskowskij komsomolec; aplikowało ponad 27 tys. osób, jednak zatrudniono 630[27][29]. Pierwszym prezesem radzieckiego, następnie rosyjskiego McDonald’s został Chazmat Chasbułatow[4][27][28][29]. W 1989 roku uruchomiono również zakład do produkcji bułek i kotletów do burgerów w podmoskiewskim Sołncewie; inwestycja kosztowała 50 mln USD[27][29].

W 1993 roku otworzono dwie następne restauracje McDonald’s w Rosji; na moskiewskich ulicach kolejno Stary Arbat oraz na Gorkiego (obecnie ul. Twerskaja)[31]. W 1996 roku otworzono pierwszą restaurację McDonald’s w Sankt Petersburgu[4][31]. W tym roku wprowadzono w Rosji usługę McDrive, która umożliwia składanie i odbieranie zamówień z samochodu[31]. Do 1997 roku Cohon odwiedził Rosję 8 razy, a sieć miała 21 lokali[35]; następnego roku otworzono trzydziesty lokal[35]. 16 lutego 2008 roku otworzono lokal w Tiumeniu[36]. W 2009 roku w Rosji działało 218 placówek sieci McDonald’s, które obsługiwały ponad 600 tys. klientów dziennie[31]. W tym roku przychód sieci przekroczył 33 miliardy rubli[37]. W 2010 roku było w Rosji 245 restauracji sieci McDonald’s, które zatrudniały łącznie ponad 33 tys. osób i obsługiwały ponad milion klientów dziennie[4]. We wrześniu tego roku McDonald’s pozwał Federalną Służbę Podatkową z powodu wymagania zbyt wysokiej stawki podatkowej; firma udowodniła, że nie zajmuje się działalnością restauracyjną, a sprzedażą produktów spożywczych[a][38]. W następnym roku Federalny Sąd Arbitrażowy Obwodu Moskiewskiego stwierdził, że firma sprzedaje produkty nabiałowe i mięsne; tym samym sąd oznajmił, że McDonald’s pełni funkcję sklepu, więc stawka podatkowa została obniżona[38].

W 2011 roku McDonald’s liczył 314 lokali, z czego 37 otworzono tego roku; nowe restauracje znalazły się m.in. w Briańsku, Iżewsku, Orle i Sarańsku[39]. Od 2012 działający w Jefriemowie koncern spożywcy Cargill rozpoczął dostarczanie do lokali sieci McDonald’s produktów drobiowych[28]. Zmodernizowano również 12 restauracji[28], a następnego roku kolejnych 17[28]. W latach 2013-2017 przeprowadzono plan modernizacji systemów obsługi i produkcji z wykorzystaniem nowych technologii informatycznych; plan ten miał na celu również ułatwić klientom składanie zamówień online[28]. W 2014 roku było ponad 380 lokali sieci McDonald’s[5], z czego 73 otworzono w tym roku[27][29]. Dały one 6 tysięcy nowych miejsc pracy[28]. Dokonano modernizacji 8 działających placówek oraz w 170 wymieniono wyposażenie[28]; inwestycje kosztowały ponad 6 miliardów rubli[34]. McDonald’s stał się dostępny w miastach jak Archangielsk, Domodiedowo, Gelendżyk, Możajsk, Nowokujbyszewsk, Nowosybirsk, Omsk, Pawłowskij Posad, Pokrow, Stary Oskoł, Stawropol i Wołogda[28]. Pod koniec sierpnia Rospotriebnadzor, z powodu naruszenia norm sanitarno-epidemiologicznych, tymczasowo zamknął lokal na Placu Puszkina w Moskwie[40][41][34]. Lokal wznowił działalność 19 listopada tego roku[42].

W lutym 2015 w Rosji działało 488 restauracji sieci McDonald’s[33]; planowano w tym roku otworzenie kolejnych 50 restauracji[27][29], co zapewniłoby utworzenie około 7 tys. nowych miejsc pracy w Rosji, oraz modernizację 10 już istniejących i wymianę wyposażenia 120 lokali[28]. Pół roku później McDonald’s obsługiwał 517 lokali[43]. W związku ze zmianą przepisów prawnych, McDonald’s wprowadził w tym roku wymóg identyfikacji użytkownika za pomocą podania numeru telefonu w celu uzyskania dostępu do Wi-Fi[44]. W latach 1990–2015 firma McDonald’s wykonała w Rosji ponad 3 miliardów zamówień, z czego na moskiewskim placu Puszkina 160 mln[27][29].

W 2016 roku w Rosji działało 609 restauracji, z czego 73 powstałe w tym roku[32]. Umożliwiono też składanie zamówień za pomocą aplikacji mobilnej Uber Eats[32][45]. W 2017 roku otworzono 41 nowych lokali[46] oraz umożliwiono dostarczanie zamówienia przez pracownika McDonald’s do stolika[47]. Łączna liczba lokali sieci McDonald’s w Rosji wyniosła 631[48][49]. W 2018 roku zmieniono zestaw Happy Meal, z którego składu usunięto cheeseburgera i mleko czekoladowe; powodem zmiany było wprowadzenie nowych przepisów prawnych mających na celu ograniczyć spożycie tłuszczu i cukru u dzieci[50]. Od początku działalności sieci McDonald’s, wykonano 5 mld zamówień, a z usług sieci korzysta 1,5 mln osób dziennie[20]. 31 stycznia 2020 roku, z okazji 30. rocznicy działalności sieci McDonald’s na terenie Rosji, restauracje sprzedawały produkty w cenach sprzed 30 lat[6]. Sieć miała wówczas ponad 700 restauracji w całym państwie, a 98% dostaw towarów do firmy pochodziła z lokalnych rynków[6][24]. W tym roku przychody sieci McDonald’s wynosiły ok. 114,05 mld rubli[15]. Od kwietnia do września zawieszona była działalność powstałej w 2018 roku firmy Biełaja Dacza, która była odpowiedzialna za dostawę frytek[51].

Z powodu rosyjskiej inwazji na Ukrainę 24 lutego 2022 roku, 8 marca CEO sieci McDonald’s Chris Kempczinski ogłosił zawieszenie działalności wszystkich lokali sieci w Rosji[52][53][15][16], jednak zapewnił wypłatę dla 65 tys. pracowników sieci[11][8][13] oraz kontynuację działalności organizacji charytatywnej Fundacja Ronalda McDonalda[18][54][21]. 16 maja tego roku McDonald’s ostatecznie wycofał się z rosyjskiego rynku[11][9][15][16][55], wciąż zachowując swój znak towarowy w Rosji[2] oraz zastrzegając sobie prawo do powrotu na rosyjski rynek do 2037 roku[56]. Kempczinski nie przewiduje jednak przywrócenia działalności sieci w Rosji[8]; ogłosił również tymczasowe zawieszenie działalności 108 restauracji na Ukrainie[10][17] dla zapewnienia bezpieczeństwa ukraińskich pracowników[12]. Z powodu wycofania się przedsiębiorstwa, wielu rosyjskich polityków wyraziło swoje niezadowolenie; przewodniczący rosyjskiego parlamentu, Wiaczesław Wołodin powiedział, że następcą McDonalda w Rosji będzie Wujaszek Wania (ros. Дядя Ваня)[53]. Firma została zarejestrowana dnia 12 marca 2022 roku, jednak już w maju została wycofana wraz z jej znakiem towarowym[57], którym było przerobione logo sieci McDonald’s[58]. Wszystkie restauracje należące wcześniej do sieci McDonald’s zostały sprzedane rosyjskiemu przedsiębiorcy Aleksandrowi Goworowi[59][16][17]; zapewniono również, że franczyzobiorcy będą mogli pracować pod nową marką[19].

Po ostatecznym wycofaniu się sieci restauracji McDonald’s z Rosji, zgłoszono nazwy nowej marki mającej kontynuować działalność sieci McDonald’s; były to m.in. Tot samyj (ros. Тот самый, dosłownie: Ten sam)[19]. W czerwcu 2022 opublikowano logo nowego przedsiębiorstwa[9][17][22], które rozpoczęło działalność 12 czerwca 2022 roku[9] pod nazwą Wkusno i toczka (ros. Вкусно – и точка, dosłownie: Smacznie i kropka)[14][2], która już w dniu otwarcia miała 15 placówek[60][22]; jedna z nich była otworzona na moskiewskim placu Puszkina, gdzie w 1990 roku otworzono pierwszą restaurację McDonald’s na terenie Rosji[61][16]. Na czerwiec 2022 zaplanowano otworzenie 50 nowych placówek, a następnie od 50 do 100 tygodniowo do momentu osiągnięcia liczby 850 lokali[22][56]. Po osiągnięciu tej liczby, Aleksandr Gowor planuje do 2028 roku zwiększyć liczbę lokali do 1000[56]. Wkusno i toczka nie ma w swojej ofercie takich dań swojego poprzednika, jak Big Mac[62] i McFlurry[60][61][14][2][16][56]. Większość dań serwowanych wcześniej przez McDonald’s jest dostępna, jednak nowa sieć zmieniła ich nazwy i nie używa przedrostka Mc[61][16][56].

Inwestycje[edytuj | edytuj kod]

Od 2001 roku działał specjalny ośrodek szkoleniowy Hamburger University, który szkolił rosyjskojęzycznych studentów i przyznawał im stypendia[1][63][64]; w 2014 roku na ten cel przeznaczono ponad 40 mln rubli[28].

Działalność charytatywna[edytuj | edytuj kod]

W latach 1990–2015 McDonald’s przekazał łącznie ponad 460 milionów rubli na cele charytatywne[28]. Dzięki działającej w Rosji od 1995 roku fundacji charytatywnej Ronald McDonald House[20][49] zrealizowano takie projekty jak[28][34][65][49]:

  • centrum sportowo-rekreacyjne Ronald McDonald Center w Moskwie dla niepełnosprawnych dzieci, założone w 1996 roku[66],
  • plac zabaw w Soczi przystosowany dla niepełnosprawnych dzieci,
  • pokoje rodzinne w szpitalach w Czeboksarach, Jarosławiu, Moskwie, Niżnym Nowogrodzie, Samarze, Sankt Petersburgu, Saratowie i Woroneżu; pokoje są dostępne dla rodzin, których dzieci przechodzą długotrwałe leczenie,
  • specjalny hotel w Kazaniu dla rodziców, których dzieci przechodzą długotrwałe leczenie w szpitalu w tym mieście; hotel składa się z 24 pokojów, salonu z kącikiem zabaw dla dzieci, sali informatycznej, kuchni, jadalni, pralni, biur administracyjnych oraz recepcji. Jedno z pięter jest przeznaczone dla osób niepełnosprawnych. Na zewnątrz hotelu znajduje się również plac zabaw i taras z dostępem do ogrodu[67][68].

Od 2002 roku organizowano McHappy Day, która była akcją charytatywną przekazującą Fundacji Ronalda McDonalda część dochodów ze sprzedaży frytek[48][49]. W 2016 roku przekazano Fundacji Ronalda McDonalda około 80 mln rubli[49].

Działalność sportowa[edytuj | edytuj kod]

Od 2002 roku przedsiębiorstwo organizuje turnieje piłki nożnej dla dzieci[69][70] oraz organizował turnieje hokejowe McDonald’s Golden Puck; w latach 2013–2014 w tym wydarzeniu wzięło udział 500 drużyn, w której skład weszło łącznie około 11 tys. osób[71][72][73].

Przedsiębiorstwo było oficjalnym sponsorem Euro 2012[74], FIFA 2014[75] oraz igrzysk olimpijskich w Soczi (2014)[76][5][77][71][72][78], Rio de Janeiro (2016)[28][79] i Pjongczangu (2018)[80].

Nagrody[edytuj | edytuj kod]

9 lutego 2022 roku Top Employers Institute nadał sieci McDonald’s certyfikat potwierdzający spełnianie wysokich standardów warunków pracy w Rosji[1].

Zdjęcia[edytuj | edytuj kod]

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ W 2010 w Rosji stawka podatkowa od działalności sklepów wynosiła 10%, a od restauracji 18%

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d Макдоналдс признан лучшим работодателем в России по версии Top Employers Institute. mcdonalds.ru, 2022-02-09. [dostęp 2022-03-09]. (ros.).
  2. ↑ a b c d Aman Rawat: McDonald's new name, logo in Russia revealed! Will burgers get expensive? Check here. zeenews.india.com, 2022-06-12. (ang.).
  3. ↑ Первый в СССР "Макдоналдс" открылся 30 лет назад. Что изменилось?. bbc.com, 2020-01-31. (ros.).
  4. ↑ a b c d Gleb Pawłowski (Глеб Павловский): «Макдоналдс» в России в преддверии своего 20-летия. echo.msk.ru, 2010-01-26. [dostęp 2018-06-28]. (ros.).
  5. ↑ a b c Karlene Lukovitz: McDonald's Launches Olympics Social Campaign. mediapost.com, 2014-01-24. (ang.).
  6. ↑ a b c d e f Charles Maynes: McDonald’s Marks 30 Years in Russia. voanews.com, 2022-02-01. (ang.).
  7. ↑ Steve Rosenberg: In 1990 I was in the queue when McDonald's opened its 1st restaurant in Moscow: when iron curtains were crumbling & Russia was embracing the West. Today McDonald's announced it is temporarily closing its 850 restaurants in Russia. Hugely symbolic.. twitter.com, 2022-03-08. (ang.).
  8. ↑ a b c d Hilary Russ: McDonald's, icon of post-Soviet era, to close all restaurants in Russia. nationalpost.com, 2022-03-08. (ang.).
  9. ↑ a b c d e Annabelle Liang: Russia's new version of McDonald's unveils logo. bbc.com, 2022-06-10. (ang.).
  10. ↑ a b c Iwan Juminow (Иван Юминов): McDonalds решила временно закрыть все рестораны в России. vm.ru, 2022-03-08. (ros.).
  11. ↑ a b c d Uday Sampath Kumar: Golden arches to go dark in Russia as McDonald's exits after 30 years. reuters.com, 2022-05-16. (ang.).
  12. ↑ a b c War in Ukraine: McDonald’s, Coca-Cola and Starbucks halt Russian sales. bbc.com, 2022-03-09. (ang.).
  13. ↑ a b c d e Jordan Valinsky: McDonald's is leaving Russia altogether. edition.cnn.com, 2022-05-17. (ang.).
  14. ↑ a b c Steve Rosenberg: Russia unveils 'tasty' McDonald's substitute. bbc.com, 2022-06-12. (ang.).
  15. ↑ a b c d McDonald`s объявил об уходе из России. vedomosti.ru, 2022-05-16. (ros.).
  16. ↑ a b c d e f g "Вкусно и точка". Что открылось в Москве вместо "Макдоналдса". bbc.com, 2022-06-12. (ros.).
  17. ↑ a b c d Эксперты спрогнозировали возвращение McDonald’s в РФ спустя минимум три года. iz.ru, 2022-05-25. (ros.).
  18. ↑ a b Amelia Lucas: RESTAURANTS McDonald’s temporarily closes 850 restaurants in Russia, nearly 2 weeks after Putin’s forces invaded Ukraine. cnbc.com, 2022-03-08. (ang.).
  19. ↑ a b c d e McDonald's new brand name in Russia could be 'Fun and Tasty'. edition.cnn.com, 2022-05-27. (ang.).
  20. ↑ a b c Kira Kamniewa (Кира Камнева): "Макдоналдс" в России: 30 лет инвестиций в будущее. rg.ru, 2018-09-13. (ros.).
  21. ↑ a b McDonald's To Exit from Russia. prnewswire.com, 2022-05-16. (ang.).
  22. ↑ a b c d Сменившую McDonald’s в России сеть ресторанов назвали «Вкусно — и точка». kommersant.ru, 2022-06-12. (ros.).
  23. ↑ McDonald's в России сменил гендиректора. tass.ru, 2022-02-02. [dostęp 2022-03-09]. (ros.).
  24. ↑ a b MCDONALD’S В РОССИИ НА 98% ЛОКАЛЬНЫЙ ПРОДУКТ. restoranoff.ru, 2018-10. (ros.).
  25. ↑ a b c d e f Dmitrij Proskurin (Дмитрий Проскурин): Как McDonald’s приходил в Россию 30 лет назад: сотрудники обучались год, посетителям никто не хамил, гамбургер стоил как десять буханок хлеба. gol.ru, 2022-03-10. (ros.).
  26. ↑ a b Big Macs attacked by mayor. „The Globe and Mail”, s. 18, 1979-11-03. Toronto. 
  27. ↑ a b c d e f g h i 25 лет Макдональдсу. loveopium.ru, 2015-02-01. (ros.).
  28. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p «Макдоналдс» в России: 25 лет успеха!. delmoscow.ru, 2015. (ros.).
  29. ↑ a b c d e f g h i 25 лет Макдональдсу. rusevik.ru. (ros.).
  30. ↑ a b Stephen Handelman. McGlasnost' dawns as Moscow prepares to dine on Big Macs. „Toronto Star”, s. 29, 1987-11-20. Toronto. 
  31. ↑ a b c d e f g h Первый ресторан "Макдоналдс" в Москве. Справка. ria.ru, 2009-05-19. (ros.).
  32. ↑ a b c «Макдоналдс» запустил тестовую доставку в Москве. rbc.ru, 2017-06-29. (ros.).
  33. ↑ a b c Diana Kipiełowa (Диана Кипелова): «Макдоналдс» в России: 25 лет вместе - навсегда. kp.ru, 2015-02-03. (ros.).
  34. ↑ a b c d «Картофель фри пострадал из-за санкций». vedomosti.ru, 2015-01-29. (ros.).
  35. ↑ a b McDonald's Cohon wary as market share slips: Charity book details struggle in Russia. „The Spectator”, s. 4, 1997-10-25. Hamilton. 
  36. ↑ В Тюмени открылся "Макдоналдс". regnum.ru, 2008-02-18. (ros.).
  37. ↑ McDonald's наторговал на $1 млрд. retail.ru, 2010-07-22. (ros.).
  38. ↑ a b Российский суд решил, что "Макдоналдс" - магазин, а не ресторан. newkaliningrad.ru, 2011-06-12. (ros.).
  39. ↑ Julia Gribcowa (Юлия Грибцова): McDonald's начинает работать в России по франчайзингу. vedomosti.ru, 2012-04-10. (ros.).
  40. ↑ В Москве Роспотребнадзор приостановил работу сразу 4 ресторанов «Макдональдс». 1tv.ru, 2014-08-21. (ros.).
  41. ↑ Władysław Gordiejew (Владислав Гордеев), Aleksandr Ratnikow (Александр Ратников), Nadieżda Gurina (Надежда Гурина): Роспотребнадзор закрыл старейший «Макдоналдс» в России. rbc.ru, 2014-08-20. [dostęp 2016-03-17]. (ros.).
  42. ↑ Старейший в России «Макдоналдс» вновь открылся спустя 3 месяца. rbc.ru, 2014-11-19. (ros.).
  43. ↑ McDonald's запустит в России первый крупный франчайзинговый проект. cbr.ru, 2015-08-21. (ros.).
  44. ↑ McDonald's ввела «Wi-Fi по паспорту» во всех ресторанах сети в России. cbr.ru, 2015-06-26. (ros.).
  45. ↑ В Москве в пилотном режиме заработал сервис доставки еды McDonald’s. kommersant.ru, 2017-06-29. (ros.).
  46. ↑ McDonald's объявил о планах открыть еще 40 ресторанов в России. stnews.ru, 2018-04-28. (ros.).
  47. ↑ Alina Dikowskaja (Алина Дидковская): В российском McDonald's появились официанты. vedomosti.ru, 2017-12-22. (ros.).
  48. ↑ a b «Макхэппи день»-2017 подарил посетителям «Макдоналдс» в Волгограде. volgograd.kp.ru, 2018-04-28. (ros.).
  49. ↑ a b c d e «МАКХЭППИ ДЕНЬ»-2017 подарил посетителям «Макдоналдс» не только автографы, но и объятия сотни звезд. barnaul-today.com, 2017-11-22. [dostęp 2019-04-09]. (ros.).
  50. ↑ Меньше жира и сахара. "Макдоналдс" сделает "Хеппи мил" более полезным. life.ru, 2018-02-15. (ros.).
  51. ↑ Поставщик «Макдоналдс» в России закрыл завод из-за падения спроса. malls.ru, 2020-04-22. (ros.).
  52. ↑ Sophia Harris: McDonald's, Starbucks, Coke, Pepsi join companies suspending business in Russia. cbc.ca, 2022-03-08. (ang.).
  53. ↑ a b Sophia Harris: Russia aims to open its own version of McDonald's with similar logo after U.S. chain pulls out. cbc.ca, 2022-03-18. (ang.).
  54. ↑ Chris Kempczinski: McDonald's To Temporarily Close Restaurants & Pause Operations in Russia. corporate.mcdonalds.com, 2022-03-08. (ang.).
  55. ↑ Artiom Bausow (Артём Баусов): Прощай, старый друг. Каким запомнился McDonald’s в последние дни работы. iphones.ru, 2022-05-17. (ros.).
  56. ↑ a b c d e «Вкусно — и точка»: открылся первый ресторан сети McDonald's под новым названием. forbes.ru, 2022-06-12. (ros.).
  57. ↑ Dyadya Vanya. logos.fandom.com, 2022-03-21. (ang.).
  58. ↑ Christo Grozew: The Russian fast-food chain that Russian parliament's speaker has proposed replace @McDonalds has filed for this trademark. Not kidding.. twitter.com, 2022-03-16. (ang.).
  59. ↑ Mcdonald's will have a 15-year option to buy its restaurants in Russia back. reuters.com, 2022-06-02. (ang.).
  60. ↑ a b Grace Dean: Omelet wraps, crispy king prawns, pork cutlets, and more: Here's what's on the menu at rebranded McDonald's restaurants in Russia. businessinsider.com, 2022-06-16. (ang.).
  61. ↑ a b c Без «Биг Мака». Чем «Вкусно и точка» отличается от McDonald's. gazeta.ru, 2022-06-12. (ros.).
  62. ↑ No Big Macs served at 'Vkusno i Tochka'. dw.com. (ang.).
  63. ↑ Петербургские студенты получили именные стипендии от «Макдоналдс». spb.kp.ru, 2018-05-28. (ros.).
  64. ↑ В Москве наградили стипендиатов "Макдоналдс". vesti.ru, 2018-05-25. (ros.).
  65. ↑ Центр Роналда Макдоналда отметил День Города благотворительным забегом. interfax.ru, 2014-09-11. [dostęp 2014-09-24]. (ros.).
  66. ↑ ЦЕНТР РОНАЛДА МАКДОНАЛДА: 18 ЛЕТ В ДВИЖЕНИИ!. runews.ru, 2014. [dostęp 2014-07-01]. (ros.).
  67. ↑ Дом вдали от дома. rosbalt.ru, 2014-12-04. (ros.).
  68. ↑ В Казани начнется строительство семейной гостиницы. kemerovo100.ru, 2012-08-29. (ros.).
  69. ↑ Мечты детей осуществятся на Кубке Конфедераций FIFA 2017. ru.fifa.com, 2017-02-14. [dostęp 2018-12-26]. (ros.).
  70. ↑ Праздник Великой Игры: «На Чемпионат Мира по футболу FIFA 2018™ с Макдоналдс». kp.ru, 2018-03-20. (ros.).
  71. ↑ a b НА ОЛИМПИЙСКИХ ЗИМНИХ ИГРАХ В СОЧИ 2014 РОССИЮ БУДУТ ПРЕДСТАВЛЯТЬ ДВЕ ХОККЕЙНЫЕ СБОРНЫЕ. newsline.spox.ru, 2013-03-19. [dostęp 2019-04-10]. (ros.).
  72. ↑ a b ИЗ ДВОРОВОЙ ХОККЕЙНОЙ КОРОБКИ НА ОЛИМПИЙСКИЙ ЛЁД. moscow.org. (ros.).
  73. ↑ Компания «Макдоналдс» — титульный спонсор турнира «Макдоналдс Золотая Шайба 2015». 37.ru, 2015-03-05. [dostęp 2018-12-27]. (ros.).
  74. ↑ 8 ИЮНЯ СРАЗУ ДВЕ РОССИЙСКИЕ СБОРНЫЕ ВЫЙДУТ НА МАТЧ ЧЕМПИОНАТА ЕВРОПЫ ПО ФУТБОЛУ ПРОТИВ СБОРНОЙ ЧЕХИИ. nanya.ru, 2012-03-23. (ros.).
  75. ↑ Нижнекамский школьник примет участие в матче Россия-Бельгия на чемпионате мира по футболу FIFA™ 2014!. tatarnews.ru, 2014-05-19. (ros.).
  76. ↑ «МАКДОНАЛДС» в Сочи-2014: ни дня без рекорда!. cookery.ru, 2014-02-10. [dostęp 2016-02-04]. (ros.).
  77. ↑ Walerij Spiridonow (Валерий Спиридонов): Как волонтёры помогли Паралимпиаде? Дневник добровольца. aif.ru, 2014-04-04. (ros.).
  78. ↑ Ежедневно 5 тысяч гостей посещают "Макдоналдс" в прибрежном кластере. ria.ru, 2014-02-10. (ros.).
  79. ↑ Детские мечты сбываются в Бразилии. news.rin.ru. (ros.).
  80. ↑ Макдоналдс» - официальный ресторан Олимпиады в Сочи-2014. olympic.ru, 2014-01-29. [dostęp 2014-01-29]. (ros.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=McDonald’s_w_Rosji&oldid=70950773”