Państwo wielkomorawskie
| 820 – 907 | |
| |
| Język urzędowy | |
|---|---|
| Stolica | |
| Ustrój polityczny | |
| Głowa państwa | |
| Upadek państwa |
najazdy koczowniczych Węgrów |
Państwo wielkomorawskie (także Wielkie Morawy – cz. Velká Morava, słow. Veľká Morava, łac. Magna Moravia lub Rzesza Wielkomorawska – cz. Velkomoravská říše, słow. Veľkomoravská ríša) – średniowieczne państwo słowiańskie. Stolicą był Weligrad, którego dokładne położenie pozostaje nieznane. Sądzi się, że główny ośrodek państwa mógł się znajdować na terenie dzisiejszego Starego Města lub grodziska Mikulčice[1][2][3].
Historia
Powstało na początku IX wieku na terenach dzisiejszych Moraw (stanowiących wcześniej centrum Państwa Samona), kilka lub kilkanaście lat po ostatecznym zniszczeniu Kaganatu Awarskiego przez armię Karola Wielkiego w 805 roku. Jest wysoce prawdopodobne, że to słowiańskie elity państwa Awarów przyczyniły się bezpośrednio do jego powstania. Wskazuje na to wykorzystywanie ozdób awarskich i awarskich ostróg przez elity wielkomorawskie w początkowym okresie jego istnienia. Państwo wielkomorawskie rządzone było przez lokalną dynastię, której pierwszym znanym przedstawicielem był Mojmir I. Pierwsza wzmianka o tym państwie dotyczy włączenia do niego Księstwa Nitrzańskiego przez Mojmira I, co nastąpiło w roku 833 lub nieco wcześniej. Mniej więcej w tym samym czasie władca wielkomorawski postanowił wprowadzić w swoim państwie chrześcijaństwo w wersji zachodniej. Chrzest przyjęto w 822 za pośrednictwem Państwa wschodniofrankijskiego. Wiązało się to także przypuszczalnie ze zwrotem politycznym na zachód, na co wskazuje także liczniejsze pojawienie się ozdób pochodzących z państwa Franków. Kolejny władca postanowił zmienić orientację polityczną i zwrócić się w kierunku Cesarstwa Bizantyjskiego ze stolicą w Konstantynopolu. Przypuszczalnie z tego powodu w 863 roku działalność misyjną w państwie wielkomorawskim zaczęli prowadzić dwaj greccy misjonarze Cyryl i Metody pochodzący z Salonik. Za zgodą papieża Hadriana w Wielkich Morawach pojawił się stworzony przez nich obrządek słowiański oraz język staro-cerkiewno-słowiański, a także alfabet cyrylica. Wkrótce powstały też liczne murowane kościoły, np. na grodzie w Mikulczycach powstało ich około dwudziestu. Działalność misjonarzy była na tyle skuteczna, że udało się także ustanowić odrębne arcybiskupstwo morawskie, które było niezależne od kościoła wschodniofrankijskiego. Epizod obrządku słowiańskiego zakończył się w roku 887, gdy za sprawą wrogiej postawy duchowieństwa niemieckiego uczniowie Cyryla i Metodego zostali wygnani przez księcia Świętopełka I.
Szczyt ekspansji Wielkich Moraw przypadł na panowanie Świętopełka I w latach 871–894, kiedy w ich skład wchodziły, poza Morawami, częściowo tereny dzisiejszych Węgier i Słowacji, a także Czechy, Łużyce, Zakarpacie. Kwestia przynależności do Państwa wielkomorawskiego Małopolski i Śląska jest przedmiotem sporów między polskimi naukowcami, z których część opowiada się za tą przynależnością[4][5], a część uznaje, że nie ma na nią żadnych dowodów[6][7].
Po śmierci Świętopełka jego dwaj synowie zaczęli walkę o tron. Osłabione walkami wewnętrznymi, państwo nie było w stanie obronić się przed najazdem koczowniczych Węgrów, którzy zaatakowali od strony Niziny Panońskiej. W konsekwencji osłabienia wewnętrznego i węgierskiego najazdu Państwo Wielkomorawskie upadło w latach 902–907 po 87 latach istnienia.
Nazwa
Nazwa Wielkie Morawy (Μεγάλη Μοραβία) została po raz pierwszy wymieniona około 950 roku w dziele De administrando imperio (O rządzeniu państwem) bizantyjskiego cesarza Konstantyna VII Porfirogenety[8]. Według jednej z teorii człon „wielkie” jest przekładem pierwotnego greckiego terminu Μεγάλη ‘odległe, obce, dalekie’. Określenie to stosowane było do Moraw północnych, w celu odróżnienia ich od Moraw bałkańskich (obecna Serbia), w tamtym okresie będących w strefie wpływów Bizancjum[9].
W 822 roku mieszkańcy dorzecza Morawy i Dyi występują pod własną nazwą: Sclavi Margenses i Sclavi Marahenses[10] (Marharii – Morawianie, Merehanii – zachodni Słowacy). Państwo morawskie nazywane było: regnum Maraurorum, Margorum, Rastizi, Zuentibaldi, Moravska oblast’. Inna popularna nazwa to Rzesza Wielkomorawska, która wskazywała na federalny charakter państwa.
Część badaczy sądzi, że przymiotnik „wielkie”, wskazuje na Morawy z terytoriami okolicznymi przyłączonymi w drodze ekspansji w IX wieku[8].
Władza
Ustrój państwa wielkomorawskiego zaliczany jest do monarchii wczesnofeudalnych. Najwyższą władzę w państwie sprawował władca pochodzący z rodzimej dynastii Mojmirowiców. W źródłach określany jako: kьnędzь, princeps, rex, dux, vladyka, comes[11]. Znaczącą pozycję w rządzeniu krajem posiadali otaczający księcia dostojnicy, możni i naczelnicy uzależnionych terenów, nazywani niekiedy Moravjęne[11]. Z warstwy możnych prawdopodobnie pochodzili urzędnicy, sprawujący funkcje: administracyjne – żupani zarządzający prowincjami zwanymi żupami; wojskowe – wojewodowie zajmujący się organizacją militarną państwa; a także sądowe – urzędnicy przewodzący sądom żupnym, którym podlegali wszyscy wolni, jak i niewolni, którzy nie zostali na podstawie zarządzenia książęcego objęci inną jurysdykcją np. kościelną[12][13].
Terytorium państwa wielkomorawskiego
żółte linie: aktualne granice
niebieskie linie: rzeki
czerwone punkty: główne grody i osiedla
1: od 833 do 907: Księstwo Morawy
2: od 833 do 907: Księstwo Nitry
3: przyłączone razem z 2 lub razem z 4
4: od 833 lub od czasów panowania Rościsława do 896 (?): Księstwo Nitry
5: przyłączone razem z 1 lub od 853/54 do 907(?): Księstwo Morawy
6: od 858 do 894(?): Księstwo Nitry
7: przyłączone razem z 2 lub razem z 22
8: przyłączone razem z 6 lub razem z 20
9: za czasów panowania Rościsława (846–870) lub Świętopełka I. (871–894) do 896: Księstwo Nitry
10: przyłączone razem z 8 lub razem z 20
11: prawdopodobnie od 874 do 907 (?): Wiślanie
12: być może podporządkowane razem z Wiślanami
13: być może od 880 do ?: Śląsk (według niektórych naukowców Śląsk nie był przyłączony)
14: być może podporządkowane razem ze Śląskiem
15: od 890 do 897: Łużyce
16: prawdopodobnie wraz z Łużycami
17: prawdopodobnie wraz z Łużycami
18: prawdopodobnie wraz z Łużycami
19: od 888/890 do 894: Czechy
20: od 883/884 do 894: Księstwo Błatneńskie (Księstwo Panońskie)
21: prawdopodobnie razem z 20
22: razem z Księstwem Błatneńskim (i 21): być może część tego księstwa
23: od 881/882 do 896: „Transtheissia”
24: prawdopodobnie razem z 23
25: od czasów panowania Świętopełka (871–894) do 896 (?)
26: od czasów panowania Świętopełka (871–894) do ?
27: razem z 23 lub razem z 24
Władcy wielkomorawscy
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Josef Poulík, Mikulčice: Velkomoravské mocenské ústředí, Praga: Olympia, 1974 (cz.).
- ↑ Luděk Galuška, Velká Morava mezi východem a západem = Großmähren zwischen West und Ost: sborník příspěvků z mezinárodní vědecké konference: Uherské Hradiště, Staré Město 28.9.-1.10.1999, Pavel Kouřil, Zdeněk Měřínský, Archeologický ústav Akademie věd České republiky, Brno 2001, ISBN 80-86023-28-1 (cz.).
- ↑ Luděk Galuška, Uherské Hradiště - Sady: křesťanské centrum Říše velkomoravské, Moravské zemské muzeum, Litera, 1996, ISBN 80-7028-080-8.
- ↑ Rościsław Żerelik, Historia Śląska, Wrocław: Wydawnictwo Uniw. Wrocławskiego, 2002, s. 37–38.
- ↑ Norman Davies, Roger Moorhouse, Mikrokosmos, Kraków: Znak, 2002, s. 75.
- ↑ Wacław Korta, Historia Śląska do 1763 roku, Warszawa: DiG, 2003, s. 55–57.
- ↑ Przynależność polityczna i kościelna ziem południowej Polski w X wieku, [w:] Dariusz Andrzej Sikorski, Początki Kościoła w Polsce, Poznań: PTPN, 2012, ISBN 978-83-7654-159-4.
- ↑ a b Polek 1994 ↓, s. 14.
- ↑ Jerzy Skowronek, Mieczysław Tanty, Tadeusz Wasilewski, Słowianie południowi i zachodni VI – XX wiek, Warszawa: Książka i Wiedza, 2005, s. 37, ISBN 83-05-13401-6.
- ↑ Polek 1994 ↓, s. 13.
- ↑ a b Polek 1994 ↓, s. 16.
- ↑ Jerzy Skowronek, Mieczysław Tanty, Tadeusz Wasilewski, Słowianie południowi i zachodni VI – XX wiek, Warszawa: Książka i Wiedza, 2005, s. 42, ISBN 83-05-13401-6.
- ↑ Polek 1994 ↓, s. 17.
Bibliografia
- Jan Dekan, Wielkie Morawy. Epoka i sztuka, Bratysława – Wrocław 1979.
- Krzysztof Polek, Państwo wielkomorawskie i jego sąsiedzi, Kraków 1994, ISBN 83-85898-57-3.
- Krzysztof Polek, Podstawy gospodarcze państwa wielkomorawskiego, Kraków 1994, ISBN 83-86077-75-1.
- Idzi Panic, Ostatnie lata Wielkich Moraw, Katowice 2003, ISBN 83-226-0960-4.
- Witold Chrzanowski, Świętopełk I Wielki król Wielkomorawski, Kraków 2010, ISBN 978-83-60448-88-5.
- Witold Chrzanowski, Kronika Słowian. Tom I Rzesza Wielkomorawska i kraj Wiślan, Kraków 2008, ISBN 978-83-7396-702-1.
- Athanasius Pekar OSBM, Our Slavic Heritage, Pittsburgh, PA 1969