Powieść minionych lat

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Powieść minionych lat w Latopisie Radziwiłłowskim

Powieść minionych lat (st.rus. Повѣсть времѧньныхъ лѣтъ, ros. Повесть временных лет (Повѣсть временныхъ лѣтъ), ukr. Повість временних (минулих) літ, biał. Аповесць мінулых гадоў, inne polskie nazwy: Powieść doroczna, Powieść lat minionych, Kronika Nestora) – staroruski latopis, opisujący dzieje państwa ruskiego od czasów najdawniejszych (przybycie Ruryka do Nowogrodu Wielkiego) do początku XII wieku, podstawowe źródło do poznania historii wczesnej Rusi Kijowskiej[1]. Powstanie tekstu latopisu datuje się na 1113 rok. Najstarszy zachowany odpis pochodzi z 1377 roku. Po raz pierwszy opublikowana w 1767 roku w Sankt Petersburgu na podstawie Latopisu Nikonowskiego[2].

Autorstwo kroniki i czas jej powstania[edytuj | edytuj kod]

Pełny tytuł latopisu brzmi: Oto powieść minionych lat, skąd wyszła ziemia ruska, kto był najpierw księciem w Kijowie i skąd ziemia ruska powstała. Według tradycji autorem był kijowski mnich Nestor (stąd nazwa: Kronika Nestora), jednak już w końcu XIX wieku jego autorstwo podano w wątpliwość. Obecnie uczeni mają podzielone zdania, najczęściej uważa się jednak, że Nestor był autorem jedynie najstarszej redakcji Powieści minionych lat napisanej w 1113 roku. Istnieją również hipotezy, iż tekst Powieści minionych lat już w czasach Nestora był zmieniany ze względu na interesy dynastii panującej w Kijowie. Kolejnej redakcji miano dokonać na krótko po śmierci Światopełka Iziasławicza, prawdopodobnie w roku 1116. Przypisuje się ją ihumenowi Monasteru Wydubickiego, Sylwestrowi. Druga redakcja zachowała się w Latopisie Ławrientiewskim. Część badaczy sądzi, że mogło istnieć jeszcze trzecie, południoworuskie opracowanie Powieści minionych lat zachowane w XV-wiecznym Kodeksie Hipackim (Ipatijewskim)[3].

Latopis Ławrientiewski[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Latopis Ławrientiewski.

Najstarsza znana i zachowana wersja Powieści minionych lat została zawarta w Latopisie Ławrientiewskim, zwanym także Latopisem Suzdalskim. Odpis drugiej redakcji wykonany został około 1377 roku przez mnicha Laurentego z Niżnego Nowogrodu dla księcia suzdalskiego Dymitra Konstantynowicza na podstawie zaginionego oryginału z 1305 roku, przechowywanego wówczas w Twerze[4]. W roku 2013 Latopis Ławrientiewski został wpisany na listę UNESCO Pamięć Świata[5].

Kodeks Hipacki (Ipatijewski)[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Kodeks Hipacki.

Zabytek odnaleziony przez Nikołaja Karamzina w 1807 roku w monastyrze św. Hipacego pod Kostromą – nazywa się go również „hipackim”. Po jego odkryciu i zbadaniu przekazany w 1810 roku do Rosyjskiej Biblioteki Narodowej. W Latopisie Ipatijewskim zawarte są obok trzeciej redakcji Powieści minionych lat z XV wieku także Latopis Kijowski – opis zdarzeń z lat 1118–1199 roku oraz Latopis Halicko-Wołyński doprowadzony do roku 1292 (wydarzenia lat 1203–1292)[4].

Pozostałe odpisy[edytuj | edytuj kod]

Do pozostałych zachowanych, historycznych odpisów należą m.in.:

  • Latopis Troicki z Ławry Troicko-Siergijewskiej z XIV lub XV wieku,
  • Latopis Radziwiłłowski (Latopis Królewiecki) z XV lub początku XVI wieku, zawiera tekst odpowiadający starszemu Latopisowi Troickiemu[2],
  • Latopis Chlebnikowski z XV lub XVI wieku, nazwany na cześć Piotra Chlebnikowa
  • Latopis Przasławsko-Suzdalski, wydany drukiem w Moskwie w 1851 roku,
  • Latopis Nikonowski z XVII wieku, zawiera liczne nowe wątki dodane w okresie późniejszym
  • Wriemiennik Sofijski z XVI wieku, wydany drukiem w Moskwie w 1820 roku[2].

Chronologia kroniki[edytuj | edytuj kod]

Autor kroniki posługuje się kalendarzem bizantyjskim. Jednocześnie przed omówieniem przywołania Ruryka, przedstawia obliczenia czasu jaki minął między istotnymi jego zdaniem wydarzeniami historycznymi: Od Adama do potopu 2242 lata, od Potopu do Abrahama...' itd. aż do panowania Michała III. Rachuby te zawierają szereg błędów, których wyjaśnienie jest istotne dla ustalenia rzeczywistych dat wydarzeń z wczesnej historii Rusi opisywanych przez kronikę. Jako podstawowy autor wymienia rok 6360 (czyli 852). Ma to być rok, w którym zaczął swe panowanie cesarz Michał III. W rzeczywistości Michał III wstąpił na tron 10 lat wcześniej (koronacja) lub też 4 lata później (przewrót pałacowy i odsunięcie od władzy matki cesarza - Teodory). Z drugiej strony od Narodzenia Chrystusa do Konstantyna minęło według Nestora 318 lat, zaś od Konstantyna do Michała – 542 lata, co dawałoby rok 860. Ten rok sugeruje też druga pojawiająca się pod tą datą informacja zaczęto nazywać ten kraj ziemią ruską. O tym zaś dowiedzieliśmy się stąd, że za tego cesarza przychodziła Ruś, na Carogród. Wprawdzie informacja to nie do końca jasna (nie wiadomo, czy Ruś miała przychodzić do Bizancjum w tym roku, czy jedynie za panowania tego cesarza), niemniej pasuje ona do znanego skądinąd najścia Rusów na Konstantynopol w 860 roku. Jednakże to właśnie najście opisuje Nestor później, pod rokiem 6374 (czyli 866). Znowu od Michała do Olega miało minąć 29 lat, co dawałoby rok 6389 (czyli 881), a nie – jak pisze dalej – 6387 (879). Po podliczeniu wszystkich wymienianych przez Nestora etapów od stworzenia świata do początku panowania Michała wychodzi – nie jak podaje autor 6360 – ale 6313 lat. Z tych powodów uczeni ostrożnie podchodzą do wczesnych dat w kronice.

Znaczenie kroniki[edytuj | edytuj kod]

Powieść minionych lat jest podstawowym źródłem pisanym dla poznania historii Słowiańszczyzny wschodniej (szczególnie historii państw ruskich); można z niej także czerpać informacje dotyczące Słowian zachodnich i południowych. Ma ona też wielkie znaczenie jako zabytek literatury w języku staroruskim. Stanowi bardzo ważny element świadomości narodowej wschodnich Słowian.

Wydania i przekłady kroniki[edytuj | edytuj kod]

Wydania oryginału[edytuj | edytuj kod]

Po raz pierwszy opublikowana w 1767 roku w Sankt Petersburgu na podstawie Latopisu Nikonowskiego. Następne było częściowe wydanie Augusta Schlözera w łacińskiej transkrypcji wraz z tłumaczeniem niemieckim (1802–1808) na podstawie Latopisu Radziwiłłowskiego, opierającego się z kolei na Latopisie Ławrientiewskim. Kluczowymi były wydania krytyczne Latopisu Ipatijewskiego (Sankt Petersburg 1843) i Latopisu Ławrientiewskiego (Sankt Petersburg 1846) w ramach monumentalnego, wielotomowego dzieła Latopisów ruskich zbiór zupełny (ros. Полное собрание русских летописей). Kolejne ważne wydanie krytyczne oryginału wraz z tłumaczeniem na współczesny język rosyjski ukazało się w Moskwie w 1950 roku.

Wydania obce[edytuj | edytuj kod]

Kronika była tłumaczona na język niemiecki w latach 1802–1808 przez A. Schlözera i w 1812 roku przez Josefa Dobrovskiego. W latach 1931 i 2000 ukazały się niemieckie pełne przekłady Powieści minionych lat. W 1867 roku po raz pierwszy przełożył na język czeski i wydał kronikę Karel Jaromír Erben[2]. W 1884 roku przetłumaczona na język francuski, w 1919 roku na szwedzki, w 1935 roku na rumuński, w 1953 roku na angielski. W 1990 roku ukazał się pierwszy ukraiński przekład kroniki. W latach 1994 i 2011 tłumaczona na język chiński.

Wydania polskie[edytuj | edytuj kod]

Na gruncie polskim kronika była tłumaczona kilkukrotnie. Po raz pierwszy wydał polskie tłumaczenie Julian Kotkowski w Kijowie, w roku 1860[6], wraz z łacińską transkrypcją oryginału, opierając się o niemieckie tłumaczenie A. Schlözera i Latopis Ławrientiewski. Kolejne polskie tłumaczenie zawarł August Bielowski w pierwszym tomie Monumenta Poloniae historica (1864)[2]. Najnowsze polskie tłumaczenie Powieści minionych lat autorstwa Franciszka Sielickiego ukazało się w 1968 roku.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. F. Sielicki, Najstarsza Kronika Kijowska. Powieść Minionych Lat, Wrocław 2005
  2. a b c d e Karel Jaromír Erben (red.), Nestorův letopis ruský, Nákladem Musea království českého, V Praze 1867 [dostęp 2016-08-28] (cz.).
  3. Franciszek Sielicki, „Kroniki staroruskie”, PWN, Warszawa 1987, ISBN 83-06-01423-5
  4. a b Zbigniew Barański (red.), Literatura rosyjska w zarysie, Antoni Semczuk, Część I., Warszawa: PWN, 1972, s. 62-63.
  5. The Laurentian Chronicle 1377. unesco.org. [dostęp 2013-11-17]. (ang.).
  6. Wersja cyfrowa pierwodruku Latopisu Nestora udostępniona w serwisie Polona.pl

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Nestor, „Powieść minionych lat”, przeł. Franciszek Sielicki, Kraków 1968, PAN
  • F. Sielicki, Najstarsza Kronika Kijowska. Powieść Minionych Lat, Wrocław 2005
  • Franciszek Sielicki, „Kroniki staroruskie”, PWN, Warszawa 1987, ISBN 83-06-01423-5

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]