Biała Cerkiew: Różnice pomiędzy wersjami

Biała Cerkiew
	Flaga
Herb	Flaga
Państwo	Ukraina
Obwód	kijowski
Burmistrz	Wasyl Sawczuk
Powierzchnia	33,7 km²
Populacja (2009); • liczba ludności; • gęstość	; 210 977 ; 6260 os./km²
Kod pocztowy	09100–09117
Tablice rejestracyjne	AI
	Położenie na mapie Ukrainy Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
	Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}\|type:city}
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Informacje w Wikipodróżach
	Strona internetowa

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja następna edycja →

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Wersja z 20:44, 21 kwi 2013

Biała Cerkiew (ukr. Бiла Церква, Biła Cerkwa) – miasto na Ukrainie, największe w obwodzie kijowskim, położone nad rzeką Roś w odległości 80 km na południe od Kijowa, dawna polska rezydencja magnacka. Do miasta należy również miejscowość Aleksandria z pięknym parkiem.

Ośrodek przemysłowy; znajduje się tam fabryka opon, wyrobów gumowych i maszyn rolniczych. Miasto posiada uzdrowisko (wody radoczynne) i wyższą szkołę.

Historia

Jeśli nie bierze się pod uwagę legend, pierwszym faktem potwierdzającym istnienie Białej Cerkwi jest wzmianka z 1331 roku o osadzeniu przez księcia litewskiego Olgierda swoich poddanych w tutejszym przygródku. Od 1363 Biała Cerkiew należała do Wielkiego Księstwa Litewskiego, a od 1569 do województwa kijowskiego Korony Królestwa Polskiego. Około roku 1550 wojewoda kijowski Fryderyk Proński wybudował w tym miejscu obronny zamek i twierdzę. Potem była to własność królewska (Królewszczyzna), jednak potem za zasługi nadano ją kasztelanowi krakowskiemu Januszowi Ostrogskiemu. Potem właścicielem był Stanisław Lubomirski. Za jego czasów Biała Cerkiew otrzymała prawa miejskie nadane przywilejem królewskim w roku 1620 podpisanym w Warszawie.

Koniec XVI wieku to czas częstych buntów kozackich.

W roku 1596 Nalewajko wielką siłą Białącerkiew otoczył chcąc ją zdobyć. Waleczny książę Roman Rożyński przyszedł z pomocą, przebił się przez tabor, wiele trupa położył. (...) Stefan Chmielecki, nieśmiertelny Tatarów pogromca, który z prostego żołnierza, z pozycyi sługi województwa Kijowskiego się dorobił; miał sobie poruczoną straż Ukrainy od Koniecpolskiego hetmana. Pod Białącerkwią się wsławił. Tu najświetniejsze odniósł zwycięstwo. (...)^[1]

W 1612 roku zapisano pierwszą lustrację zamku starościńskiego. W 1626 roku dowodzone przez regimentarza Stefana Chmieleckiego wojska kwarciane i Kozacy rozgromili tu Tatarów krymskich. Kolejnym właścicielem Białej Cerkwi był książę Jerzy Dymitr Wiśniowiecki. W 1648 roku po zdobyciu zamku zamknął się w nim Bohdan Chmielnicki. Podczas Powstania Chmielnickiego doszło tu w 1651 roku do nierozstrzygniętej bitwy wojsk litewskich z Kozakami i Tatarami, po której podpisano Ugodę z Kozakami.

Osobny artykuł: Ugoda w Białej Cerkwi.

Kolejnym właścicielem był hetman wielki koronny Stanisław Jan Jabłonowski, w czasach którego tutejszy zamek był obsadzony przez 2 tys. załogę pod dowództwem kapitana Ludwiga de Orgewall, nobilitowany za walkę z Tatarami herbem Jastrzębiec. W 1702 roku zamek zdobył kozak Semen Palej i uczynił go swoją siedzibą. W 1708 roku zamek opanowały wojska rosyjskie Golicyna. Kolejnym właścicielem miasta był wojewoda kijowski Jan Stanisław Jabłonowski, wojewoda rawski Stanisław Wincenty Jabłonowski, który wybudował tu kościół katolicki, a następnie właścicielem został Jerzy August Mniszech. W 1765 roku opisano zamek jako wał z czterema bastionami otoczony z trzech stron fosą i rzeką Roś z czwartej. Twierdzy chroniło 25 armat i 2 moździerze. Obok fortecy znajdował się jeszcze zamek starościński, a wałem obwiedziono też całe miasto. W 1774 roku prawem wieczystym starostwo i miasto otrzymał król Stanisław August Poniatowski, który w tym samym roku nadał je Franciszkowi Ksaweremu Branickiemu, który spędził tu 25 ostatnich lat swojego życia, jednak majątkiem zarządzała głównie jego żona Aleksandra von Engelhardt.

Po II Rozbiorze Rzeczpospolitej od 1793 roku w Rosji.

W 1814 roku w Białej Cerkwi odwiedził Branickich car Aleksander I. Po Ksawerym i po śmierci jego żony Aleksandry w 1838 roku Białą Cerkiew odziedziczył ich syn Władysław Grzegorz Branicki, a po nim Władysław Michał Branicki. Przed 1917 rokiem Biała Cerkiew przeszła na jego córkę Marię Różę (Rozalię) ks. Radziwiłłową.

W 1880 roku miasto liczyło 8961 prawosławnych, 9808 Żydów (w ostatnich latach XIX wieku udział procentowy Żydów w mieście przekroczył 50% ogółu mieszkańców), 412 katolików. W mieście znajdowały się trzy cerkwie, 2 synagogi oraz kościół parafialny rzymskokatolicki oo jezuitów, należący do dekanatu kijowskiego, wybudowany z fundacji Stanisława Wincentego Jabłonowskiego w roku 1743. W 1911 w Białej Cerkwi urodziła się Stefania Knispel-Wróblowa - polska bibliotekarka, historyk literatury polskiej.

Podczas wojny ukraińsko-radzieckiej i na fali pogromów antyżydowskich, w latach 1919-20 żydowscy mieszkańcy Białej Cerkwi stali się obiektem przemocy zarówno regularnych oddziałów ukraińskich, chłopskich atamana Zelenego, jak i kozackich białogwardzistów. Całkowitą liczbę ofiar śmiertelnych podaje się na 300-850 osób^[2].

W latach 1922–1991 w Ukraińskiej Socjalistycznej Republice Radzieckiej.

22 sierpnia 1941 miała tu miejsce masakra dzieci żydowskich, dokonana przez ukraińskich milicjantów.

Osobny artykuł: Masakra dzieci żydowskich w Białej Cerkwi.

Toponimika nazwy

Dawne nazwy Jurjew, Białacerkiew, Białocerkiew, Biłaja Cerkow, Biełaja Cerkow, w okresie Rzeczypospolitej również pod łacińską nazwą Album Fanum lub Alba Capella.

Starostowie

Była siedzibą starostów grodowych:

księcia Janusza Ostrogskiego, kasztelana krakowskiego zm. w roku 1620
Stanisława Lubomirskiego, woj. krakowskiego, zm. 1649
Konstantego Jacka Lubomirskiego, wojewody i starosty generalnego krakowskiego, zm. 1663
księcia Dymitra Jerzego Wiśniowieckiego, hetmana polnego koronnego, wojewody krakowskiego, zm. 1682
Stanisława Jana Jabłonowskiego, hetmana polnego koronnego, kasztelana krakowskiego, zm. 1702
Jana Stanisława Jabłonowskiego, kanclerza wielkiego koronnego, zm. 1731
Stanisława Wincentego Jabłonowskiego, zm. 1754
Jerzego Wandalina Mniszcha, zm. 1778.

Starostwo Białocerkiewskie było jednym z najbardziej dochodowych dóbr w I Rzeczypospolitej.

Twierdza i zamek w Białej Cerkwi

Twierdza i zamek w Białej Cerkwi zostały rozbudowane i umocnione przez wojewodę ruskiego hetmana polnego koronnego Stefana Czarnieckiego, który zorganizował również obronę zamku.

Komendanci twierdzy

do wybitniejszych komendantów twierdzy należeli:

generał major głównej komendy fortecy Jan Stachórski 1664–1668
podpułkownik (oberszterlejtnat) Jan Zygmunt Löbel (Loebel) 1668–1671
Gerhard Fitinghof 1671–1672
pułkownik Ernest Otto Rappe, 1678
Ludwik de Orgewalt (Orgewald, Orgewal) kapitan, a następnie major i podpułkownik, 1693
pułkownik, miecznik podolski Jan Gałecki, 1694

Zabytki

pałac Branickich z XVIII – XIX wieku,
kościół rzymsko-katolicki św. Jana Chrzciciela z 1812 roku, ufundowany przez Franciszka Ksawerego Branickiego. W miejscu tego kościoła przed jego budową stała katolicka kaplica polskiego garnizonu, a jeszcze wcześniej jezuicki klasztor, który został zrujnowany podczas najazdów Kozackich. W kościele od lat '90 XX w. odbywają się występy kameralnej i organowej muzyki, wykonywane na monumentalnych organach mieszczących się w kościele czeskiej firmy Rieger–Kloss,
dwie synagogi z końca XIX wieku,
trzy cerkwie z XVIII i XIX wieku,
dawna poczta, hale targowe wybudowane przez Branickich w latach 1809-1814, gimnazjum z 1843 r., murowany młyn z XIX wieku,
tzw. "skład Branickich" z końca XVIII wieku,
park z XVIII wieku zwany "Aleksandria"^[3], w pobliżu ruiny pałacu Branickich (obecnie rezerwat dendrologiczny).

Linki zewnętrzne

Oficjalna strona miasta Biała Cerkiew (ukr.)
Oficjalna strona Stowarzyszenia Kultury Polskiej im. Zygmunta Krasińskiego w Białej Cerkwi
Biała Cerkiew, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 174 .

Miasta partnerskie

↑ Eustachy Iwanowski, Rozmowy o polskiéj koronie, na str. 644
↑ Belaya Tserkov. Jewish Virtual Library, 2008. [dostęp 2013-02-13]. (ang.). V. Danilenko: Kiev District Commission of the Jewish Public Committee for Relief to Victims of Pogroms. s. 3. [dostęp 2013-02-12]. (ang.). The Ukraine Terror and the Jewish Peril. The Federation of Ukrainian Jews, 1921, s. 10-11. [dostęp 2013-02-13]. (ang.).
↑ na mapie zaznaczony jako Aleksandryja

[1] Eustachy Iwanowski, Rozmowy o polskiéj koronie, na str. 644

[2] Belaya Tserkov. Jewish Virtual Library, 2008. [dostęp 2013-02-13]. (ang.). V. Danilenko: Kiev District Commission of the Jewish Public Committee for Relief to Victims of Pogroms. s. 3. [dostęp 2013-02-12]. (ang.). The Ukraine Terror and the Jewish Peril. The Federation of Ukrainian Jews, 1921, s. 10-11. [dostęp 2013-02-13]. (ang.).

[3] zaznaczony jako Aleksandryja

[1]

[2]

[3]

@@ Linia 34: / Linia 34: @@
 == Historia ==
+Jeśli nie bierze się pod uwagę legend, pierwszym faktem potwierdzającym istnienie Białej Cerkwi jest wzmianka z 1331 roku o osadzeniu przez księcia litewskiego Olgierda swoich poddanych w tutejszym przygródku. Od 1363 Biała Cerkiew należała do [[Wielkie Księstwo Litewskie|Wielkiego Księstwa Litewskiego]], a od 1569 do [[województwo kijowskie|województwa kijowskiego]] [[Korona Królestwa Polskiego|Korony Królestwa Polskiego]]. Około roku 1550 wojewoda kijowski [[Fryderyk Proński]] wybudował w tym miejscu obronny [[Zamek w Białej Cerkwi|zamek i twierdzę]]. Potem była to własność królewska ([[Królewszczyzna]]), jednak potem za zasługi nadano ją kasztelanowi krakowskiemu Januszowi Ostrogskiemu. Potem właścicielem był Stanisław Lubomirski. Za jego czasów Biała Cerkiew otrzymała prawa miejskie nadane przywilejem królewskim w roku 1620 podpisanym w [[Warszawa|Warszawie]].
-Osada założona w [[XI wiek|XI w.]] przez [[Jarosław I Mądry|Jarosława Mądrego]] jako [[gród]] obronny na skalistym brzegu rzeki Rosi. Szybko stała się jednym z najważniejszych grodów [[Ruś Kijowska|Rusi Kijowskiej]]. Ten zalążek ośrodka grodowego upadł po kolejnych najazdach Tatarów.
+Koniec [[XVI wiek|XVI wieku]] to czas częstych buntów kozackich.
-Od 1363 Biała Cerkiew należała do [[Wielkie Księstwo Litewskie|Wielkiego Księstwa Litewskiego]], a od 1569 do [[województwo kijowskie|województwa kijowskiego]] [[Korona Królestwa Polskiego|Korony Królestwa Polskiego]]. W roku 1550 wojewoda kijowski [[Fryderyk Proński]] wybudował w tym miejscu obronny [[Zamek w Białej Cerkwi|zamek i twierdzę]].
-Prawa miejskie Biała Cerkiew otrzymała przywilejem królewskim w roku 1620 podpisanym w [[Warszawa|Warszawie]].
-W [[XVI wiek|XVI]] i [[XVII wiek]]u ośrodek powstań i buntów kozackich.
 {{cytat|
 W roku 1596 [[Seweryn Nalewajko|Nalewajko]] wielką siłą Białącerkiew otoczył chcąc ją zdobyć. Waleczny książę [[Roman Rożyński]] przyszedł z pomocą, przebił się przez tabor, wiele trupa położył. (...) [[Stefan Chmielecki]], nieśmiertelny Tatarów pogromca, który z prostego żołnierza, z pozycyi sługi województwa Kijowskiego się dorobił; miał sobie poruczoną straż Ukrainy od [[Stanisław Koniecpolski (hetman)|Koniecpolskiego]] hetmana. Pod Białącerkwią się wsławił. Tu najświetniejsze odniósł zwycięstwo. (...)<ref>[[Eustachy Iwanowski]], [http://archive.org/stream/rozmowyopolskij00iwangoog#page/n655/mode/2up Rozmowy o polskiéj koronie], na str. 644</ref>
@@ Linia 47: / Linia 43: @@
 |text=center
 }}
+W 1612 roku zapisano pierwszą lustrację zamku starościńskiego. W 1626 roku dowodzone przez regimentarza [[Stefan Chmielecki|Stefana Chmieleckiego]] wojska kwarciane i Kozacy [[bitwa pod Białą Cerkwią (1626)|rozgromili tu Tatarów krymskich]]. Kolejnym właścicielem Białej Cerkwi był książę Jerzy Dymitr Wiśniowiecki. W 1648 roku po zdobyciu zamku zamknął się w nim [[Bohdan Chmielnicki]]. Podczas Powstania Chmielnickiego doszło tu w 1651 roku do nierozstrzygniętej [[bitwa pod Białą Cerkwią (1651)|bitwy wojsk litewskich z Kozakami i Tatarami]], po której podpisano Ugodę z Kozakami.
+{{osobny artykuł|Ugoda w Białej Cerkwi}}
+Kolejnym właścicielem był hetman wielki koronny [[Stanisław Jan Jabłonowski]], w czasach którego tutejszy zamek był obsadzony przez 2 tys. załogę pod dowództwem kapitana Ludwiga de Orgewall, nobilitowany za walkę z Tatarami herbem Jastrzębiec. W 1702 roku zamek zdobył kozak [[Semen Palej]] i uczynił go swoją siedzibą. W 1708 roku zamek opanowały wojska rosyjskie [[Golicyn]]a. Kolejnym właścicielem miasta był wojewoda kijowski [[Jan Stanisław Jabłonowski (kanclerz)|Jan Stanisław Jabłonowski]], wojewoda rawski [[Stanisław Wincenty Jabłonowski]], który wybudował tu kościół katolicki, a następnie właścicielem został [[Jerzy August Mniszech]]. W 1765 roku opisano zamek jako wał z czterema bastionami otoczony z trzech stron fosą i rzeką Roś z czwartej. Twierdzy chroniło 25 armat i 2 moździerze. Obok fortecy znajdował się jeszcze zamek starościński, a wałem obwiedziono też całe miasto. W 1774 roku prawem wieczystym starostwo i miasto otrzymał król [[Stanisław August Poniatowski]], który w tym samym roku nadał je [[Franciszek Ksawery Branicki|Franciszkowi Ksaweremu Branickiemu]], który spędził tu 25 ostatnich lat swojego życia, jednak majątkiem zarządzała głównie jego żona [[Aleksandra von Engelhardt]].
-W 1626 roku dowodzone przez regimentarza [[Stefan Chmielecki|Stefana Chmieleckiego]] wojska kwarciane i Kozacy [[bitwa pod Białą Cerkwią (1626)|rozgromili tu Tatarów krymskich]]. Podczas Powstania Chmielnickiego doszło tu w 1651 roku do nierozstrzygniętej [[bitwa pod Białą Cerkwią (1651)|bitwy wojsk litewskich z Kozakami i Tatarami]], po której podpisano Ugodę z Kozakami.
-{{osobny artykuł|Ugoda w Białej Cerkwi}}
+Po II Rozbiorze Rzeczpospolitej od 1793 roku w [[Rosja|Rosji]].
+W 1814 roku w Białej Cerkwi odwiedził Branickich car Aleksander I. Po Ksawerym i po śmierci jego żony Aleksandry w 1838 roku Białą Cerkiew odziedziczył ich syn [[Władysław Grzegorz Branicki]], a po nim [[Władysław Michał Branicki]]. Przed 1917 rokiem Biała Cerkiew przeszła na jego córkę Marię Różę (Rozalię) ks. Radziwiłłową.
-Od 1793 w [[Rosja|Rosji]] w powiecie wasilkowskim (własność [[Braniccy herbu Korczak|Branickich]]; [[Franciszek Ksawery Branicki]] – od 1774 pierwszy dziedzic Białej Cerkwi z nadania króla [[Stanisław August Poniatowski|Stanisława Augusta Poniatowskiego]]).
 W 1880 roku miasto liczyło 8961 prawosławnych, 9808 Żydów (w ostatnich latach XIX wieku udział procentowy Żydów w mieście przekroczył 50% ogółu mieszkańców), 412 katolików. W mieście znajdowały się trzy cerkwie, 2 synagogi oraz kościół parafialny rzymskokatolicki oo jezuitów, należący do dekanatu kijowskiego, wybudowany z fundacji [[Stanisław Wincenty Jabłonowski|Stanisława Wincentego Jabłonowskiego]] w roku 1743. W 1911 w Białej Cerkwi urodziła się [[Stefania Knispel-Wróblowa]] - polska bibliotekarka, historyk literatury polskiej.