Stegna (powiat przasnyski)
53°08′20″N 21°03′12″E/53,138889 21,053333| wieś | |
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2011) | |
| Strefa numeracyjna |
29 |
| Kod pocztowy |
06-323[4] |
| Tablice rejestracyjne |
WPZ |
| SIMC |
0510876[5] |
Położenie na mapie gminy Jednorożec  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |
Położenie na mapie powiatu przasnyskiego  | |
| 53°08′20″N 21°03′12″E/53,138889 21,053333[1]
| |
| Strona internetowa | |
Stegna – wieś w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie przasnyskim, w gminie Jednorożec[5][6].
Wiadomości ogólne[edytuj | edytuj kod]
Nazwa[edytuj | edytuj kod]
W gwarze kurpiowskiej słowo stegna oznacza wydeptane ścieżki lub wydeptane miejsca na łąkach i pastwiskach[7].
Zmiany administracyjne[edytuj | edytuj kod]
Omawiany teren po III rozbiorze trafił do Prus Nowowschodnich (departament płocki, powiat przasnyski). Po powstaniu Księstwa Warszawskiego Stegna była częścią departamentu płockiego i powiatu przasnyskiego. W Królestwie Polskim włączono ją do województwa płockiego, obwodu przasnyskiego i powiatu przasnyskiego. W 1837 województwa przemianowano na gubernie, w 1842 obwody na powiaty, a powiaty na okręgi sądowe. Od 1867 Stegna znalazła się w gminie Baranowo, powiecie przasnyskim i guberni płockiej. Od 1919 wieś należała do powiatu przasnyskiego w województwie warszawskim. W 1933 utworzono gromady. Wieś Stegna stanowiła gromadę w granicach gminy Jednorożec. Z dniem 1 listopada 1939 do III Rzeszy wcielono północną część województwa warszawskiego, w tym powiat przasnyski i wieś Stegnę jako część Rejencji Ciechanowskiej w prowincji Prusy Wschodnie. Gdy w 1944 przywrócono przedwojenną administrację, Stegna należała do powiatu przasnyskiego i województwa warszawskiego. W 1954 zlikwidowano gminy i zastąpiono je gromadami. Stegna należała do gromady Jednorożec. W 1973 przywrócono istnienie gminy Jednorożec, do której włączono Stegnę. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa ostrołęckiego. Od 1999 Stegna znajduje się w gminie Jednorożec w powiecie przasnyskim i województwie mazowieckim[8].
Granice[edytuj | edytuj kod]
Wieś obejmuje następujące ulice: Warszawską (od wylotu ulicy Zielonej do końca wsi), Wolności, Zdrojową, Krótką, następnie Piastowską i Kazimierza Wielkiego (część tzw. osiedla piastowskiego) oraz Jaśminową, Konwaliową, Kwiatową, Lawendową, Magnoliową i Wrzosową (tzw. osiedle kwiatowe)[9].
Historia[edytuj | edytuj kod]
.jpg)
Na terenie wsi odnaleziono ślad osadnictwa ze starożytności, wczesnego oraz późnego średniowiecza, a także nowożytności, jak również osadę z XV–XVI wieku[10].
Wieś Stegny Nowa Kolonia notowana jest przy okazji podymnego w 1775 jako własność Krasińskich. Istniały tu 2 dymy[11]. W 1783–1784 w Stegnie notowano karczmę[12]. Lustracja z 1789 informuje, że wieś Jednorożec sąsiadowała z dobrami ziemiańskiemi Drzążdżewą czyli Stegnami[13]. Wieś była częścią dóbr drążdżewskich (krasnosielckich)[14].
W opisie statystycznym powiatu przasnyskiego z 1815 czytamy, że we wsi mieszkały 44 osoby[15]. W 1817 mieszkało tu 61 osób[16]. W 1827 wieś liczyła 81 mieszkańców[17], a około 1848 – 79 mieszkańców[16].
Kiedy w 1862 w Jednorożcu wybudowano kaplicę, mieszkańcy Stegny uczęszczali do niej, ponieważ mieli dużo bliżej niż do kościoła parafialnego w Krasnosielcu. W 1889 wraz z mieszkańcami Jednorożca, Budzisk, Stegny i Ulatowa-Pogorzeli stegniarze doprowadzili do stworzenia filii parafii Chorzele z siedziibą w Jednorożcu. Wieś Stegna wyłączono z parafii Krasnosielc. Gdy w 1916 powstała parafia Jednorożec, Stegna weszła w jej skład. Wpływ Kościoła, ale też wspólne instytucje (szkoła, straż pożarna) i organizacje (koło gospodyń wiejskich, organizacje parafialne) doprowadziły do zażegnania antagonizmów między mieszkańcami Stegny, dawnej wsi pańszczyźnianej, a Kurpiami z Jednorożca[16].
Na mocy ukazu uwłaszczeniowego w Stegnie wytyczono 18 gospodarstw na 260 morgach ziemi. W 1864 notowano smolarnię należąca do Żyda Ożarowa[14]. W Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich wydanym w 1890 czytamy, że w Stegnie istniało 18 domów, w których mieszkało 153 osób[18]. W 1889 w Stegnie mieszkało 13 Żydów[19]. We wsi działała smolarnia[20]. W 1908 w Stegnie mieszkało ponad 400 osób[14]. W latach 1895–1907 we wsi mieszkał Dominik Staszewski, który był sędzią sądu pokoju w Jednorożcu. Gospodarzył na dwunastomorgowym gospodarstwie. Prowadził je na własny użytek i w celu edukowania chłopów o nowych metodach upraw[21]. Żyd Maurycy Rychert (Rajchert) miał w Stegnie tartak. W 1922 jego właścicielem był Lejba Rajchert[22]. We wsi przez jakiś czas był też wiatrak[16].
Ze Stegny pochodził i tu mieszkał Jan Wróblewski, elektor z powiatu przasnyskiego, wybrany od zjazdu pełnomocników zgromadzeń gmin. W 1906 wspólnie z innymi elektorami z guberni płockiej dokonywał wyrobu posła do Dumy Państwowej[9].
W 1915 wieś spłonęła: według wspomnień niemal doszczętnie[23], według statystyk w 100%[24]. Część mieszkańców udała się w bieżeństwo[9].
Według spisu powszechnego z 1921 we wsi istniało 28 domów. Mieszkało w nich 156 osób, w tym 3 Żydów[25].
Na dzień 1 września 1939 we wsi mieszkały 253 osoby. W dniu 1 stycznia 1945 liczebność mieszkańców określono na 323 osoby[8].
W czasie II wojny światowej we wsi zorganizowano pluton I Związku Walki Zbrojnej. W 1943 w ramach Ośrodka II „Liwiec” w Jednorożcu z siedzibą w Małowidzu powstał Pluton I Stegna. Dowódcą jednostki Armii Krajowej był Władysław Łukasiak ps. Guzik[26].
W latach 1945–1947 wójtem gminy Jednorożec został Marian Marchlik ze Stegny. Jego następcą do 1949 został Jan Nizielski ze Stegny[14].
W 1947 wieś zajmowała powierzchnię 175,25 ha i liczyła 287 osób[8]. W 1970 w Stegnie mieszkało 386 osób[14]. W 2002 we wsi notowano 102 gospodarstwa domowe[27].
Współcześnie[edytuj | edytuj kod]
Wieś Stegna sąsiaduje z Jednorożcem. Przylega do niego od południa[10]. Rozwój miejscowości Jednorożec, Stegna i Ulatowo-Pogorzel doprowadził do ich złączenia. W rezultacie dla wszystkich trzech łącznie tworzy się miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego[28][29].
Na dzień 25 listopada 2011 we wsi notowano 530 osób: 274 kobiety i 256 mężczyzn[8]. Na dzień 31 grudnia 2014 Stegnę zamieszkiwało 138 osób w wieku przedprodukcyjnym, 369 w wieku produkcyjnym i 78 w wieku poprodukcyjnym, łącznie 639 osób[30]. Cztery lata później we wsi notowano 595 osób, a w 2019 – 624 osoby[16]. Sołtyską sołectwa Stegna jest Barbara Panuś[31].
Wierni kościoła rzymskokatolickiego należą do parafii św. Floriana w Jednorożcu[16].
We wsi znajduje się kilka przydrożnych krzyży i kapliczek[9][32]. Najcenniejsza jest drewniana kapliczka słupowa, która może pochodzić nawet z przełomu XVII i XVIII wieku[33].
W Stegnie działa prywatne przedszkole „Kraina Smerfów”[34], zajazd z salą bankietową i miejscami noclegowymi, tartak, stacja kontroli pojazdów i stacja paliw[35].
Mieszkańcy należą do organizacji pozarządowych (Koło Gospodyń Wiejskich, Stowarzyszenie Koła Gospodyń Wiejskich, Stowarzyszenie „Przyjaciele Ziemi Jednorożeckiej”, Polski Związek Emerytów, Rencistów i Inwalidów w Jednorożcu) i klubów sportowych (Jednorożecki Klub Badmintona „BadKurp”, Stowarzyszenie „Jednorożec Robi Co Może”, Ludowy Klub Sportowy „Mazowsze Jednorożec”). W Jednorożcu działa Wielopoziomowa Drużyna Harcerska „Liwiec” i Klub Seniora „Złocień”[10]. W obie inicjatywy włączają się osoby ze Stegny[35].
Wieś historycznie nie należy do terenu Kurpi Zielonych, ale z czasem, gdy ludność się wymieszała, także w Stegnie zamieszkali Kurpie. We wsi kultywuje się tradycje kurpiowskie. Badacze i badaczki uznają wieś za kurpiowską[36].
W 2017 przy dzwonnicy w Jednorożcu zainstalowano plenerową wystawę zdjęć historycznych „Jednorożec i Stegna w fotografii”. Jest to inicjatywa Stowarzyszenia „Przyjaciele Ziemi Jednorożeckiej”[37]. Wystawa jest dostępna na stronie Jednorożeckiego Archiwum Społecznego[38].
Galeria[edytuj | edytuj kod]
-
Witacz sołectwa Stegna i widok na ul. Warszawską -
Prywatne przedszkole -
Stacja kontroli pojazdów i myjnia samochodowa -
Tartak -
Siedziba obwodu drogowego -
Stacja paliw
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 131026
- ↑ Wieś Stegna w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2020-01-15], liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r..
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1206 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b GUS. Wyszukiwarka TERYT
- ↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Stegna, [w:] Słownik kurpiowsko-polski, Związek Kurpiów [dostęp 2022-07-16].
- ↑ a b c d Leszek Zugaj, Historia administracji w gminie Jednorożec, Jednorożec 2015.
- ↑ a b c d Maria Weronika Kmoch, Kapliczki, figury i krzyże przydrożne w gminie Jednorożec, Jednorożec: Gminna Biblioteka Publiczna w Jednorożcu, 2015, ISBN 978-83-943674-0-4, OCLC 947212801 [dostęp 2022-07-26].
- ↑ a b c Uchwała nr SOK.0007.10.2022 Rady Gminy Jednorożec z dnia 10 marca 2022 r. w sprawie przyjęcia „Gminnego programu opieki nad zabytkami Gminy Jednorożec na lata 2022–2025” [online].
- ↑ Adam Pszczółkowski, Miasteczka szlacheckie w ziemi ciechanowskiej, [w:] Bogumiła Umińska (red.), Działalność społeczno-gospodarcza mazowieckich ziemian w okresie od XVIII do XX wieku, Ciechanów 2014, s. 11–56.
- ↑ "Regestr diecezjów" Franciszka Czaykowskiego, czyli właściciele ziemscy w Koronie w 1783 r., do druku podał S. Górzyński, przypisami i wstępem opatrzyli K. Chłapowski, S. Górzyński, wyd. 2 popr., Warszawa 2009.
- ↑ Adam Pszczółkowski, Nr 1. 1789. Lustracja dóbr królewskich, [w:] Wojciech Łukaszewski (red.), Źródła do dziejów Kurpiowszczyzny 1789–1956, Żelazna Rządowa–Truskaw 2020, s. 15.
- ↑ a b c d e Maria Weronika Kmoch, MAŁA OJCZYZNA: Stegna, czyli wieś-bliźniak Jednorożca [online] [dostęp 2022-08-02].
- ↑ Aleksander Kociszewski (red.), Obraz statystyczny powiatu przasnyskiego sporządzony w roku 1815 przez podprefekta tegoż powiatu F.S. Zielińskiego w Przasnyszu, Ciechanów 1991.
- ↑ a b c d e f Maria Weronika Kmoch, Na skraju Kurpiowszczyzny. Parafia pw. św. Floriana w Jednorożcu, Jednorożec: Stowarzyszenie „Przyjaciele Ziemi Jednorożeckiej”, 2020, ISBN 978-83-927409-7-1, OCLC 1225226389 [dostęp 2022-07-21].
- ↑ Tabella miast, wsi, osad Królestwa Polskiego z wyrażeniem ich położenia i ludności alfabetycznie ułożona w Biórze Kommissyi Rządowey Spraw Wewnętrznych i Policji, t. 2: M–Z, Warszawa 1827 [dostęp 2022-07-27].
- ↑ Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 11, dir.icm.edu.pl, 1890, s. 319 [dostęp 2022-08-02].
- ↑ Kociszewska (red.), Obraz statystyczny powiatu przasnyskiego A.N. Leontiewa z 1889 r., Ciechanów 1992, tabl. 1, s. 196, 201.
- ↑ Radosław Waleszczak, Jednorożec w powiecie przasnyskim na przełomie XIX i XX wieku, „Rocznik Mazowiecki”, 16, 2004, s. 48, OCLC 999011464.
- ↑ Maria Weronika Kmoch, Obraz kurpiowskich gmin powiatu przasnyskiego na przełomie XIX i XX w. w pracach Dominika Staszewskiego, „Rocznik Przasnyski”, 7, 2020, s. 113–163 [dostęp 2022-08-02].
- ↑ Maria Weronika Kmoch, MAŁA OJCZYZNA: Żydzi w gminie Jednorożec (powiat przasnyski) [online] [dostęp 2022-08-09].
- ↑ Stefan Wilga, Smutna Dola Wiosky Jednorożec, Maria Weronika Kmoch (red.), „Krasnosielcki Zeszyt Historyczny” (27), 2016, s. 26 [dostęp 2022-08-03].
- ↑ Tadeusz Świecki, Franciszek Wybult, Mazowsze Płockie w czasach wojny światowej i powstania państwa polskiego, Toruń: Czcionkami Drukarni Toruńskiej, 1933, s. 88 [dostęp 2022-07-28].
- ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych, t. 1: M. st. Warszawa, województwo warszawskie, mbc.cyfrowemazowsze.pl, Warszawa 1925, s. 130 [dostęp 2022-07-26].
- ↑ Aleksander Drwęcki, Ruch oporu w gminie Jednorożec, Jednorożec 2011.
- ↑ Wieś Stegna (mazowieckie) » mapy, GUS, nieruchomości, regon, kod pocztowy, atrakcje, wypadki drogowe, kierunkowy, edukacja, demografia, tabele, zabytki, statystyki, linie kolejowe, liczba ludności [online], Polska w liczbach [dostęp 2022-08-02] (pol.).
- ↑ Uchwała nr XXXVIII/188/2010 Rady Gminy Jednorożec z dnia 5 marca 2010r. w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy Jednorożec dla zespołu wsi Jednorożec – Stegna i części wsi Ulatowo-Pogorzel [online], mpzp24.pl, 27 maja 2010 [dostęp 2022-07-26].
- ↑ Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Jednorożec dla zespołu wsi Jednorożec – Stegna i część wsi Ulatowo-Pogorzel [online], bip.jednorozec.pl, 7 czerwca 2022 [dostęp 2022-07-26].
- ↑ Stan ludności gminy Jednorożec na dzień 31.12.2014 r. [online], www.jednorozec.pl [dostęp 2022-07-17].
- ↑ Sołectwa i sołtysi [online], www.jednorozec.pl [dostęp 2022-07-27].
- ↑ Maria Weronika Kmoch, Mała architektura sakralna w gminie Jednorożec [online], Google My Maps [dostęp 2022-08-08].
- ↑ Maria Weronika Kmoch, Kapliczki i krzyże przydrożne w Drążdżewie Nowym i Stegnie (gmina Jednorożec), „Krasnosielcki Zeszyt Historyczny” (27), 2016, s. 47–60 [dostęp 2022-08-02].
- ↑ Niepubliczne Przedszkole "Kraina Smerfów" w Stegnie [online].
- ↑ a b Teresa Wojciechowska, Jednorożec. Historia wsi, Jednorożec 2015.
- ↑ Maria Weronika Kmoch, MAŁA OJCZYZNA: Zachodnie pogranicze Kurpi Zielonych [online] [dostęp 2022-08-02].
- ↑ Odsłonięcie wystawy plenerowej pt. [online], ePrzasnysz.pl, 19 sierpnia 2017 [dostęp 2022-08-02].
- ↑ Jednorożec i Stegna w fotografii, [w:] Stowarzyszenie „Przyjaciele Ziemi Jednorożeckiej” [online], Otwarty System Archiwizacji, 2017 [dostęp 2022-08-20].
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Stegna (2), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 319.
- Siedziba gminy: Jednorożec
| Wsie | |
|---|---|
| Kolonia | |
| Osady | |
| Osady leśne | |
| Integralne części wsi |
|
