Ulica Tadeusza Kościuszki w Tarnowskich Górach

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
ulica Tadeusza Kościuszki
Śródmieście-Centrum
Ilustracja
ul. Tadeusza Kościuszki, widok w kierunku wschodnim
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Miejscowość

Tarnowskie Góry

Długość

750 m

Przebieg
0 m ul. Henryka Sienkiewicza
120 m ← parking C.H. Carrefour
→ ul. Księcia Jana II Opolskiego
190 m parking C.H. Carrefour
250 m ul. Adama Mickiewicza
← (3,5 t)
→
350 m ul. Księdza Norberta Bończyka
450 m ul. Stefana Okrzei
550 m ul. Janusza Korczaka
→
650 m ul. Marii Skłodowskiej-Curie
750 m ul. Generała Józefa Hallera
Położenie na mapie Tarnowskich Gór
Mapa konturowa Tarnowskich Gór, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „ulica Tadeusza Kościuszki”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „ulica Tadeusza Kościuszki”
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „ulica Tadeusza Kościuszki”
Położenie na mapie powiatu tarnogórskiego
Mapa konturowa powiatu tarnogórskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „ulica Tadeusza Kościuszki”
Ziemia50°27′01,2″N 18°51′20,4″E/50,450333 18,855667
Multimedia w Wikimedia Commons

Ulica Tadeusza Kościuszki w Tarnowskich Górach – jedna z głównych ulic miasta Tarnowskie Góry znajdująca się w dzielnicy Śródmieście-Centrum i stanowiąca drogę powiatową klasy L nr 3292S powiatu tarnogórskiego[1].

Przebieg[edytuj | edytuj kod]

Ulica rozpoczyna swój przebieg od skrzyżowania z inną drogą powiatową – ulicą Henryka Sienkiewicza – a następnie biegnie w kierunku zachodnim, krzyżując się m.in. z ulicami Adama Mickiewicza, Stefana Okrzei i Janusza Korczaka (z dwoma ostatnimi w formie niewielkich skrzyżowań o ruchu okrężnym). Kończy się na skrzyżowaniu z ulicą Generała Józefa Hallera[2].

Nazwa[edytuj | edytuj kod]

W latach 1914–1925 oraz 1939–1945 ulica nosiła nazwę Moltkestraße upamiętniającą wybitnego pruskiego generała i feldmarszałka Helmuta Karla Bernharda von Moltke[3]. Po przyłączeniu miasta do II Rzeczypospolitej w 1922 roku, dopiero 25 maja 1925 urzędowo zmieniono niemieckie nazwy na polskie[4] i ulicę nazwano imieniem Tadeusza Kościuszki. Nazwa ta obowiązywała do wybuchu II wojny światowej w 1939, kiedy to przywrócono nazwę niemieckojęzyczną[5]. Ponownie imię Tadeusza Kościuszki ulica nosi od 1945 aż po dziś dzień.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Koszary 3 Batalionu 156 Pułku Piechoty (3 Śląskiego) przy ul. Kościuszki. Pocztówka z 1916

Pierwsza mapa Tarnowskich Gór, na której pojawia się odcinek obecnej ulicy Tadeusza Kościuszki pomiędzy skrzyżowaniami z ulicami Sienkiewicza i Mickiewicza to plan miasta w skali 1:5000 wydany przez Alfreda Adolpha w 1920 roku[6]. Był on podstawą dla mapy topograficznej w skali 1:25 000 (Messtischblatt) wschodniej części Niemiec z 1940 roku, arkusz 5579 Tarnowitz[7].

Ulica została wytyczona w latach 1913–1914 jako droga prowadząca do wybudowanych w tym samym okresie na ówczesnych obrzeżach miasta koszar dla przenoszonego z Brzegu III Batalionu 156 Pułku Piechoty (3. Schlesisches Infanterie-Regiment Nr. 156)[8]. Została ona zbudowana kosztem fragmentu ogrodu należącego do strzeleckiego bractwa kurkowego pomiędzy wybudowanymi w latach 1804–1805 budynkami domu bractwa i strzelnicą[9][10][11].

Koszary tworzyły zwarty obszar ograniczony obecnymi ulicami: Kościuszki, Mickiewicza, Bohaterów Monte Cassino, zaś od wschodu otaczały je budynki urzędnicze przy ulicy Sienkiewicza[6].

W 1903 zbudowano istniejącą do dzisiaj halę strzelecką (Schießhalle) przy ul. Kościuszki 5. Przejściowo pełniła one inne funkcje, np. sali gimnastycznej[9].

W 1907 powstała urzędnicza spółdzielnia mieszkaniowa (Beamtenwohnungs- und Sparverein), która m.in. przy ulicy Kościuszki, a także przy obecnych ulicach Nakielskiej, Sienkiewicza i Powstańców Śląskich, wybudowała z pomocą państwowych funduszy domy o 153 mieszkaniach[12].

Święto 11 Pułku Piechoty. Zdjęcie z ok. 1931

Wraz z przejęciem władzy nad miastem przez stronę polską 26 czerwca 1922 istniejące przy ul. Kościuszki koszary przejęte zostały przez 11 Pułk Piechoty[13], natomiast po II wojnie światowej w czasach Polski Ludowej, a następnie III RP, na terenie koszar rozlokowane były kolejno[14][15]:

W latach 1945–2010 najpierw w budynku dawnego kasyna oficerskiego na roku ul. Kościuszki i Mickiewicza (ul. Kościuszki 9), a następnie w dawnym budynku sztabu 12 Pułku Kolejowego przy ul. Mickiewicza 27, mieściła się siedziba Wojskowej Komendy Uzupełnień[14][16].

Stopniowa zabudowa budynkami wielorodzinnymi obszaru położonego przy ulicy Kościuszki postępowała od lat 20. XX wieku. W 1924 roku przy tej ulicy (oraz przy ulicy Księcia Jana Opolskiego) powstał zespół 3-kondygnacyjnych domów czynszowych nakrytych stromymi dachami pokrytymi dachówką, mieszczących 72 średniej wielkości mieszkania[17]. Kolejnym etapem była rozpoczęta w 1954 budowa Osiedla Mickiewicza w kwartale ulic: Kościuszki, Mickiewicza, Wojska Polskiego i Okrzei[18]. Tworzą one typowe dla tego okresu zakładowe osiedle robotnicze (tzw. ZOR) o zubożonej architekturze socrealistycznej[19]. Renowacja części tych budynków (obejmująca m.in. ich termomodernizację, jednak bez odtworzenia ozdobnych gzymsów i opasek otworów okiennych) została przeprowadzona w latach 2014–2015[20].

Pierwsze 5-kondygnacyjne bloki z wielkiej płyty zaczęły powstawać po przedłużeniu ulicy Kościuszki dalej w kierunku zachodnim na początku lat 70[19]. Wcześniej, bo w 1964, jeden blok powstał na terenie dawniej należącym do bractwa strzeleckiego[11].

W 2004 część dawnych budynków wojskowych (w tym m.in. brama wjazdowa na teren koszar wraz ze schronem obserwacyjnym z lat 20. XX wieku[a][21][22]) zostało wyburzonych pod budowę hipermarketu sieci Carrefour. Inwestycja została zakończona w 2006 roku[23].

Budynki[edytuj | edytuj kod]

Zabytkowy budynek strzelnicy bractwa kurkowego, ul. Kościuszki 5. Zdjęcie z 2021

Przy ulicy Kościuszki znajdują się obiekty wpisane do rejestru zabytków[24]:

  • budynek dawnej strzelnicy bractwa kurkowego z 1903 roku o cechach eklektycznych, wyremontowany w 2015 – ul. T. Kościuszki 5 – nr rej. A/116/04 z 30 kwietnia 2004,
  • budynek dawnego kasyna wojskowego, przez pewien czas siedziba WKU, z lat 1914–1917 – ul. T. Kościuszki 9 (przy skrzyżowaniu z ul. Mickiewicza) – nr rej. A/230/10 z 22 czerwca 2010 (decyzja o wpisie uchylona przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego dnia 26 maja 2011 – wykreślony z rejestru[25]). Budynek posiada trójkątne szczyty nadokienne, na osi środkowej występujące z łamanym dachem i kolumnowym portalem zwieńczonym półkolistym, łamanym szczytem[17].

Przy ulicy Kościuszki znajdują się też budynki wpisane do Gminnej Ewidencji Zabytków[26]:

  • budynek mieszkalny wielorodzinny z 1914 roku przy ul. T. Kościuszki 1 oraz
  • budynek mieszkalny wielorodzinny z 1914 roku przy ul. T. Kościuszki 3.

Zabytkami nie są natomiast:

  • kwartał socrealistycznej zabudowy pierwszej części Osiedla Mickiewicza,
  • hipermarket Carrefour – wybudowany w 2006 roku na miejscu części budynków koszar – ul. Kościuszki 5[27],
  • budynek dawnej siedziby Prokuratury Rejonowej w Tarnowskich Górach (przeniesiona w 2015 roku na ul. Opolską 21)[28] – ul. Kościuszki 6-8
  • szkoła podstawowa nr 9 im. Mikołaja Kopernika – ul. Janusza Korczaka 2[29] (róg Kościuszki),
  • przedszkole nr 11 – ul. Adama Mickiewicza 18[30] (róg Kościuszki),
  • Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie – ul. Sienkiewicza 16 (róg Kościuszki)[31].

Komunikacja[edytuj | edytuj kod]

Według stanu z grudnia 2022 roku ulicą Kościuszki kursują autobusy organizowane przez Zarząd Transportu Metropolitalnego[32], obsługujące następujące linie[33]:

  • 174 (Sowice Czarna Huta – Bobrowniki Śląskie),
  • 189 (Strzybnica Kościelna – Tarnowskie Góry Dworzec),
  • 671 (Pniowiec Pętla – Tarnowskie Góry Dworzec),
  • 736 (Strzybnica Szkoła – Tarnowskie Góry Dworzec),
  • 744 (Tarnowskie Góry Dworzec – Tarnowskie Góry Towarowa – Tarnowskie Góry Dworzec).

Przy ulicy zlokalizowany jest przystanek autobusowy Tarnowskie Góry Kościuszki (nieobsługiwany przez autobusy linii 744)[33].

Mieszkalnictwo[edytuj | edytuj kod]

Według danych Urzędu Stanu Cywilnego na dzień 31 grudnia 2022 roku przy ulicy Kościuszki zameldowanych na pobyt stały było 508 osób[34].

Galeria[edytuj | edytuj kod]

  • Kasyno oficerskie 11 Pułku Piechoty, ob. ul. Kościuszki 9 (pocztówka z ok. 1930)
    Kasyno oficerskie 11 Pułku Piechoty, ob. ul. Kościuszki 9 (pocztówka z ok. 1930)
  • Budynek dawnego kasyna wojskowego, ul. Kościuszki 9 (2016)
    Budynek dawnego kasyna wojskowego, ul. Kościuszki 9 (2016)
  • Detal architektoniczny – herb na budynku strzelnicy brackiej (2021)
    Detal architektoniczny – herb na budynku strzelnicy brackiej (2021)
  • Kwartał zabudowy z lat 50. XX wieku obejmującej m.in. część ul. Kościuszki (2016)
    Kwartał zabudowy z lat 50. XX wieku obejmującej m.in. część ul. Kościuszki (2016)
  • Dawna (do 2015) siedziba Prokuratury Rejonowej w Tarnowskich Górach, ul. Kościuszki 6-8 (2015)
    Dawna (do 2015) siedziba Prokuratury Rejonowej w Tarnowskich Górach, ul. Kościuszki 6-8 (2015)
  • Budynki przy ul. Kościuszki 1 i 3 (2020)
    Budynki przy ul. Kościuszki 1 i 3 (2020)

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Schron posiadał wykonane z cegły ściany o grubości 50 cm, strop stanowiła żelbetowa płyta o grubości 60 cm. Cztery szczeliny obserwacyjne mogły służyć także jako strzelnice broni ręcznej. Do lat 70. wykorzystywany był jako wartownia, następnie pozbawiony wyposażenia był zasypywany systematycznie ziemią i śmieciami.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ BIP – Zarząd Dróg Powiatowych w Tarnowskich Górach: Aktualny wykaz dróg powiatowych. 2020-09-09. [dostęp 2020-09-24]. (pol.).
  2. ↑ Ulica Tadeusza Kościuszki w Tarnowskich Górach na mapie Polski Targeo.
  3. ↑ Przemysław Nadolski, Miasto pod panowaniem pruskim i w obrębie II Rzeszy Niemieckiej (1763-1918), [w:] Jan Drabina (red.), Historia Tarnowskich Gór, Tarnowskie Góry: Muzeum w Tarnowskich Górach, 2000, s. 244, ISBN 83-911508-3-6.
  4. ↑ Jan Nowak: Kronika Miasta i Powiatu Tarnowskie Góry: najstarsze dzieje Śląska i ziemi Bytomsko-Tarnogórskiej: dzieje pierwszego górnictwa w Polsce. Tarnowskie Góry: Księgarnia Polska Jana Nowaka, 1927 (reprint 2014 – wyd.: Urząd Miejski w Tarnowskich Górach, Miejska Biblioteka Publiczna im. Bolesława Lubosza w Tarnowskich Górach, Księgarnia „Wiosna” w Tarnowskich Górach), s. 144.
  5. ↑ Dawne nazewnictwo ulic Tarnowskich Gór. tg1921.webpark.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2004-11-28)]. rozdz. I, pkt. 4., ppkt. b.
  6. ↑ a b Bogdan Cimała, Tarnowskie Góry w okresie międzywojennym (1718-1939), [w:] Jan Drabina (red.), Historia Tarnowskich Gór, Tarnowskie Góry: Muzeum w Tarnowskich Górach, 2000, s. 349, ISBN 83-911508-3-6.
  7. ↑ 6332 MAPSTER - Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) (1870 - 1945) - plik mapy: 5579_Tarnowitz_mz_1940.jpg.
  8. ↑ Roman Gatys. Garnizon Tarnogórski 1913 – 1920. „Montes Tarnovicensis”. Oficyna „Monos”. ISSN 1640-0216. [zarchiwizowane z adresu]. (pol.). 
  9. ↑ a b Przemysław Nadolski, Miasto pod panowaniem pruskim i w okresie II Rzeszy Niemieckiej (1763-1918), [w:] Jan Drabina (red.), Historia Tarnowskich Gór, Tarnowskie Góry: Muzeum w Tarnowskich Górach, 2000, s. 310, ISBN 83-911508-3-6.
  10. ↑ Przemysław Nadolski, Miasto pod panowaniem pruskim i w okresie II Rzeszy Niemieckiej (1763-1918), [w:] Jan Drabina (red.), Historia Tarnowskich Gór, Tarnowskie Góry: Muzeum w Tarnowskich Górach, 2000, s. 224, ISBN 83-911508-3-6.
  11. ↑ a b Tadeusz B. Hadaś, Przyroda i jej przemiany w dziejach Tarnowskich Gór, [w:] Jan Drabina (red.), Historia Tarnowskich Gór, Tarnowskie Góry: Muzeum w Tarnowskich Górach, 2000, s. 750, ISBN 83-911508-3-6.
  12. ↑ Przemysław Nadolski, Miasto pod panowaniem pruskim i w obrębie II Rzeszy Niemieckiej (1763-1918), [w:] Jan Drabina (red.), Historia Tarnowskich Gór, Tarnowskie Góry: Muzeum w Tarnowskich Górach, 2000, s. 240, ISBN 83-911508-3-6.
  13. ↑ Bogdan Cimała, Tarnowskie Góry w okresie międzywojennym (1718-1939), [w:] Jan Drabina (red.), Historia Tarnowskich Gór, Tarnowskie Góry: Muzeum w Tarnowskich Górach, 2000, s. 354, ISBN 83-911508-3-6.
  14. ↑ a b 5 pułk chemiczny.
  15. ↑ Agnieszka Klich: Medale i dyplomy w święto jednostki, która już nie istnieje. [w:] Dziennik Zachodni [on-line]. Polska Press sp. z.o.o, 2006-05-08. [dostęp 2017-06-13]. (pol.).
  16. ↑ fotopolska.eu – Wojskowa Komenda Uzupełnień.
  17. ↑ a b Zofia Krzykowska, Tarnowskie Góry w okresie międzywojennym (1918-1939). Architektura, [w:] Jan Drabina (red.), Historia Tarnowskich Gór, Tarnowskie Góry: Muzeum w Tarnowskich Górach, 2000, s. 470, ISBN 83-911508-3-6.
  18. ↑ Mapa topograficzna GUGiK w skali 1:5000 i 1:10000 (układ Borowa Góra) wydana w latach 1960–1966. [w:] Geoportal Województwa Śląskiego ORSiP [on-line]. Śląskie Centrum Społeczeństwa Informacyjnego. [dostęp 2020-02-25]. (pol.).
  19. ↑ a b Urząd Miejski w Tarnowskich Górach: Lokalny Program Rewitalizacji. 2009-10-28. s. 43. [dostęp 2017-06-17]. (pol.).
  20. ↑ Tomasz Klyta: Rewitalizacja terenu w centrum Tarnowskich Gór[ZDJĘCIA]. tarnowskiegory.naszemiasto.pl, 2015-08-03. [dostęp 2017-06-13]. (pol.).
  21. ↑ Pozycja polowa „Tarnowskie Góry” – Koszary 11 pułku piechoty. fortyfikacja.pl.
  22. ↑ Myśliwski 2018 ↓.
  23. ↑ Krzysztof Szendzielorz: W mieście powstają nowe centra handlowe. [w:] Dziennik Zachodni [on-line]. tarnowskiegory.naszemiasto.pl, 2006-03-24. [dostęp 2017-06-13]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (pol.).
  24. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych w województwie śląskim. Narodowy Instytut Dziedzictwa. [dostęp 2018-12-31].
  25. ↑ Wykaz wpisanych obiektów do rejestru zabytków w okresie od 1 stycznia 1999 r. do 1 stycznia 2020 r.. wkz.katowice.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-08)]. (pol.) wkz.katowice.pl [dostęp 2019-12-24]
  26. ↑ BIP – Urząd Miejski w Tarnowskich Górach: Gminna Ewidencja Zabytków. 2013-09-06. [dostęp 2017-11-03]. (pol.).
  27. ↑ Carrefour Tarnowskie Góry – Dane teleadresowe.
  28. ↑ Krzysztof Szendzielorz: KRÓTKO: Rozpoczął sie remont nowej siedziby tarnogórskiej prokuratury. tarnowskiegory.naszemiasto.pl, 2012-10-17. [dostęp 2017-06-13]. (pol.).
  29. ↑ Szkoła Podstawowa nr 9 im. Mikołaja Kopernika w Tarnowskich Górach – kontakt.
  30. ↑ Przedszkole nr 11 w Tarnowskich Górach – kontakt.
  31. ↑ BIP - Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Tarnowskich Górach.
  32. ↑ Pawlik 2019 ↓.
  33. ↑ a b Lista przystanków: Tarnowskie Góry. [w:] Zarząd Transportu Metropolitalnego [on-line]. [dostęp 2019-01-15]. (pol.).
  34. ↑ BIP – Urząd Miejski w Tarnowskich Górach: Ludność miasta Tarnowskie Góry według stanu na dzień 31.12.2022 r.. 2023-01-11. [dostęp 2023-01-25]. (pol.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ulica_Tadeusza_Kościuszki_w_Tarnowskich_Górach&oldid=71207257”