August Fryderyk Moszyński
| ||
![]() Porcelanowa figurka Augusta Fryderyka Moszyńskiego w ubiorze Wielkiego Mistrza Loży Masońskiej z ok. 1769 roku. | ||
![]() Nałęcz | ||
Rodzina | Moszyńscy herbu Nałęcz | |
Data i miejsce urodzenia | 25 stycznia 1731 Drezno | |
Data i miejsce śmierci | 11 czerwca 1786 Padwa lub Wenecja | |
Ojciec | Jan Kanty Moszyński | |
Matka | Fryderyka Aleksandra Moszyńska | |
Żona | ||
Dzieci |
Jan Nepomucen Moszyński | |
Odznaczenia | ||
![]() ![]() |
August Fryderyk Moszyński herbu Nałęcz (ur. 25 stycznia 1731 w Dreźnie, zm. 11 czerwca 1786 w Padwie lub Wenecji) – stolnik koronny w 1752 roku, starosta dymirski w 1757 roku, starosta inowłodzki w 1754 roku, starosta sieciechowski, architekt zieleni, wolnomularz, różokrzyżowiec i ekonomista, znawca spraw menniczych, opiekun teatru polskiego, członek Komisji Kruszcowej[1], hrabia.
Spis treści
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Syn Jana Kantego Moszyńskiego i Fryderyki Augusty, nieślubnej córki Augusta II Mocnego i hrabiny Anny Konstancji Cosel. Brat Fryderyka Józefa Moszyńskiego.
Nosił tytuł hrabiowski, który August II przyznał córce i jej potomstwu. W 1737 roku stracił ojca i od tego czasu pozostawał pod opieką Henryka Brühla. Uczył się w szkole wojskowej w Dreźnie. Studiował architekturę u Gaetana Chiaveriego.
Później odbył podróże do Francji, Anglii i Włoch. Powróciwszy do kraju, w 1750 roku, będąc starostą inowłodzkim był posłem na sejm ekstraordynaryjny z Inflant[2]. Po śmierci Ignacego Humieckiego herbu Junosza (syna Stefana), 6 czerwca 1752 roku został stolnikiem wielkim koronnym, był to urząd wyłącznie honorowy. W "prezencie" ślubnym król-wuj August III Sas wysłał 19 stycznia 1755 Order Orła Białego, który w drodze zaginął i dopiero miesiąc później otrzymał drugie insygnia orderu[2].
Miał dwie pasje – kobiety i alchemię, na które roztrwonił majątek. Zgromadził księgozbiór, założył laboratorium, wybudował piec hutniczy, topił metale tworząc stopy, ale złota nie "wyprodukował". Poseł inflancki na sejm 1750 roku[3]. W 1754 sprzedał starostwo inowłodzkie (dobro królewskie) swojemu krewnemu Leonowi Moszyńskiemu[a]. Podobnie po śmierci Kazimierza Steckiego – kasztelana kijowskiego otrzymane od króla w 1757 starostwo dymirskie na Ukrainie sprzedał Eustachemu Potockiemu a także otrzymane królewszczyzny, wsie: Sieciechów[4], Grzędę i Hamulec (ob. część wsi Wólka Hamulecka) pod Lwowem, które sprzedał Stanisławowi Lubomirskiemu.
Dopiero po ponad trzech miesiącach, na początku 1765, po elekcji króla, Stanisława Augusta pojawił się w Warszawie na prywatnej audiencji a 8 maja otrzymał Order Świętego Stanisława. Król, który postanowił bić pieniądze ze swoim stemplem, powołał 10 stycznia 1765 Komisję Menniczą, w skład której włączył stolnika koronnego. Moszyński założył spółkę: Moszyński, Tepper, Schweiger (bankier z Berlina) i baron Gartenberg (Niemiec). Zebrali oni 400 000 talarów kapitału i 27 lipca i 1 sierpnia podpisano z królem stosowne kontrakty. Gartenberg został zarządcą mennicy w Krakowie (bito tu monety miedziane), Moszyński w Warszawie (monety złote i srebrne). Otworzyła się dla niego furtka do nowych prób alchemicznych. Jednak Gartenberg, dysponujący pruskim kapitałem, szybko został zarządcą i mennicy warszawskiej[2].
Otrzymał od króla ekspektatywę (w rozumieniu "widok na przyszłość, nadzieja") wójtostwa w – Bolimowskiej Wsi. W pierwszą rocznicę rozpoczęcia sejmu elekcyjnego zorganizował w Młocinach pod Warszawą wielki pokaz ogni sztucznych, przejazd króla łodzią przez Wisłę do Tarchomina, gdzie wystawiono operę alegoryczną i improwizowane wesele chłopskie[2]. Król podarował mu kolejne dobra w województwie bracławskim: Muszorów, Romanówkę i Papuszyńce.
W 1769 został wielkim mistrzem loży wolnomularskiej w Polsce. Podzielił lożę na trzy – niemiecką, francuską i polską i nadał im tajemnicze nazwy: Trzech Braci, Doskonałego Milczenia i Cnotliwego Sarmaty. Loży Cnotliwy Sarmata przewodniczył hrabia Alojzy Fryderyk von Brühl.
W styczniu 1775 złożył stolnikostwo wielkie koronne, miejsce jego zajął Franciszek Kajetan Wołczkiewicz-Olizar. Był konsyliarzem konfederacji Andrzeja Mokronowskiego w 1776 roku[5]. Król powołał Moszyńskiego do Rady Nieustającej. Kadencja trwała do najbliższego sejmu, na którym do rady nie został wybrany. W 1781 został najwyższym zwierzchnikiem aktorów polskich. Obiecując Bogusławskiemu nowe stanowiska spowodował jego powrót ze Lwowa do Warszawy. Znudzony teatrem wyjechał do Włoch romansować, zmarł w Wenecji[2] (potwierdza to również Bogusławski w Dzieje Teatru Narodowego). Spotkał się tam podobno ze swą dawną kochanką, włoską tancerką baletową Anną Binetti i według Giacomo Casanovy zmarł właśnie w jej towarzystwie[6].
Kierownik zbiorów sztuki króla Stanisława Augusta. Architekt amator, kolekcjoner sztuki, teoretyk sztuki ogrodniczej. Opracował koncepcję ogrodniczo-urbanistyczną Zamku Ujazdowskiego. Zasiadał w Radzie Skarbu i Komisji Menniczej.
Od Staniszewskich odkupił wieś Pilicę – odrestaurował wieżę przy brodzie i rozplanował założenie parku i rozbudowę wsi.
W 1755 poślubił Teofilę z Potockich (rozwód w 1764), córkę Stanisława, wówczas wojewody kijowskiego, i wojewodzianki smoleńskiej Heleny z Zamoyskich (córki Michała Zdzisława). Miał z nią syna Jana Nepomucena, żonatego z Marią, po którym miał troje wnucząt: 1) Joannę I v. za Piotrem Moszyńskim II v. za Stanisławem Jur(i)ewiczem, 2) Fryderykę za Ignacym Hilarym Moszyńskim, wdowcu po kasztelance sądeckiej Zofii z Romiszewskich (córce Aleksandra Saryusz-Romiszewskiego), 3) Juliana[7][8].
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Ponieważ starostwa były dożywotnie, właściciel przelewał prawa do niego na członków rodziny i w ten sposób, bez żadnych zasług, "zostawał starostą" nowy właściciel. Albo starosta wchodził w układy z nowym, potencjalnym właścicielem, ten płacił określoną kwotę a starosta "zrzekał się dobrowolnie starostwa" i uzyskiwał u króla przywilej dla nowego właściciela.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Encyklopedia historii gospodarczej Polski do 1945 roku, t. I, Warszawa 1981, s. 326.
- ↑ a b c d e Julian Bartoszewicz: Znakomici mężowie Polscy w XVIII w., t. II. Petersburg: B.M. Wolffa, 1856, s. 117 – 198.
- ↑ biogram z XXII tomu Polskiego Słownika Biograficznego autorstwa Karyny Wierzbickiej-Michalskiej
- ↑ Sieciechów (pow. lwowski) w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. X: Rukszenice – Sochaczew. Warszawa 1889.
- ↑ Volumina Legum. T. VIII. Petersburg, 1860, s. 529.
- ↑ The Memoirs of Jacques Casanova de Seingalt 1725-1798, Complete, www.gutenberg.org [dostęp 2018-12-21] (ang.).
- ↑ S. Uruski: Rodzina. Herbarz Szlachty Polskiej. T. 11. Warszawa, 1914, s. 361.
- ↑ August hr. Moszyński z Moszna h. Nałęcz [w:] Wielka Genealogia Minakowskiego
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Karyna Wierzbicka-Michalska: Moszyński August Fryderyk h. Nałęcz (1731–1786). [W:] Polski Słownik Biograficzny. T. XXIІ/1, zeszyt 92. Wrocław — Warszawa — Kraków — Gdańsk: Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1977, s. 108–112.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- August hr. Moszyński z Moszna h. Nałęcz (ID: lu.18230). [dostęp 2016-12-20]
- Członkowie dworu Stanisława Augusta Poniatowskiego
- Członkowie Komisji Menniczej
- Konsyliarze konfederacji Andrzeja Mokronowskiego 1776
- Ludzie urodzeni w Dreźnie
- Ludzie związani z polskimi mennicami
- Moszyńscy herbu Nałęcz
- Odznaczeni Orderem Orła Białego (I Rzeczpospolita)
- Odznaczeni Orderem Świętego Stanisława (I Rzeczpospolita)
- Polscy architekci
- Polscy przedsiębiorcy XVIII wieku
- Polscy wolnomularze (I Rzeczpospolita)
- Posłowie na Sejm I Rzeczypospolitej (województwo inflanckie)
- Posłowie na sejm 1750
- Różokrzyżowcy
- Starostowie dymirscy
- Starostowie inowłodzcy
- Starostowie sieciechowscy
- Stolnicy wielcy koronni
- Urodzeni w 1731
- Zmarli w 1786