August Fryderyk Moszyński

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Skocz do: nawigacja, szukaj
August Fryderyk Moszyński
Ilustracja
Porcelanowa figurka Augusta Fryderyka Moszyńskiego w ubiorze Wielkiego Mistrza Loży Masońskiej z ok. 1769 roku.
Herb
Nałęcz
Rodzina Moszyńscy herbu Nałęcz
Data i miejsce urodzenia 25 stycznia 1731
Drezno
Data i miejsce śmierci 11 czerwca 1786
Padwa lub Wenecja
Ojciec Jan Kanty Moszyński
Matka Fryderyka Aleksandra Moszyńska
Żona

Teofila Potocka
Dzieci

Jan Nepomucen Moszyński
Odznaczenia
Order Orła Białego Orderu Świętego Stanisława (Rzeczpospolita Obojga Narodów)

August Fryderyk Moszyński herbu Nałęcz (ur. 25 stycznia 1731 w Dreźnie, zm. 11 czerwca 1786 w Padwie lub Wenecji) – stolnik koronny w 1752 roku, starosta dymirski w 1757 roku, starosta inowłodzki w 1754 roku, starosta sieciechowski, architekt zieleni, wolnomularz, różokrzyżowiec i ekonomista, znawca spraw menniczych, opiekun teatru polskiego, członek Komisji Kruszcowej[1], hrabia.

Życiorys[edytuj]

Syn Jana Kantego Moszyńskiego i Fryderyki Augusty, nieślubnej córki Augusta II Mocnego i hrabiny Anny Konstancji Cosel. Brat Fryderyka Józefa Moszyńskiego.

Nosił tytuł hrabiowski, który August II przyznał córce i jej potomstwu. W 1737 roku stracił ojca i od tego czasu pozostawał pod opieką Henryka Brühla. Uczył się w szkole wojskowej w Dreźnie. Studiował architekturę u Gaetana Chiaveriego.

Później odbył podróże do Francji, Anglii i Włoch. Powróciwszy do kraju, w 1750 roku, będąc starostą inowłodzkim był posłem na sejm ekstraordynaryjny z Inflant[2]. Po śmierci Ignacego Humieckiego herbu Junosza (syna Stefana), 6 czerwca 1752 roku został stolnikiem wielkim koronnym, był to urząd wyłącznie honorowy. W "prezencie" ślubnym król-wuj August III Sas wysłał 19 stycznia 1755 Order Orła Białego, który w drodze zaginął i dopiero miesiąc później otrzymał drugie insygnia orderu[2].

Miał dwie pasje - kobiety i alchemię, na które roztrwonił majątek. Zgromadził księgozbiór, założył laboratorium, wybudował piec hutniczy, topił metale tworząc stopy, ale złota nie "wyprodukował". Poseł inflancki na sejm 1750 roku[3]. W 1754 sprzedał starostwo inowłodzkie (dobro królewskie) swojemu krewnemu Leonowi Moszyńskiemu[a]. Podobnie po śmierci Kazimierza Steckiego - kasztelana kijowskiego otrzymane od króla w 1757 starostwo dymirskie na Ukrainie sprzedał Eustachemu Potockiemu a także otrzymane królewszczyzny, wsie: Sieciechów[4], Grzędę i Hamulec (ob. część wsi Wólka Hamulecka) pod Lwowem, które sprzedał Stanisławowi Lubomirskiemu.

Dopiero po ponad trzech miesiącach, na początku 1765, po elekcji króla, Stanisława Augusta pojawił się w Warszawie na prywatnej audiencji a 8 maja otrzymał Order Świętego Stanisława. Król, który postanowił bić pieniądze ze swoim stemplem, powołał 10 stycznia 1765 Komisję Menniczą, w skład której włączył stolnika koronnego. Moszyński założył spółkę: Moszyński, Tepper, Schweiger (bankier z Berlina) i baron Gartenberg (Niemiec). Zebrali oni 400 000 talarów kapitału i 27 lipca i 1 sierpnia podpisano z królem stosowne kontrakty. Gartenberg został zarządcą mennicy w Krakowie (bito tu monety miedziane), Moszyński w Warszawie (monety złote i srebrne). Otworzyła się dla niego furtka do nowych prób alchemicznych. Jednak Gartenberg, dysponujący pruskim kapitałem, szybko został zarządcą i mennicy warszawskiej[2].

Otrzymał od króla ekspektatywę (w rozumieniu "widok na przyszłość, nadzieja") wójtostwa w - Bolimowskiej Wsi. W pierwszą rocznicę rozpoczęcia sejmu elekcyjnego zorganizował w Młocinach pod Warszawą wielki pokaz ogni sztucznych, przejazd króla łodzią przez Wisłę do Tarchomina, gdzie wystawiono operę alegoryczną i improwizowane wesele chłopskie[2]. Król podarował mu kolejne dobra w województwie bracławskim: Muszorów, Romanówkę i Papuszyńce.

W 1769 został wielkim mistrzem loży wolnomularskiej w Polsce. Podzielił lożę na trzy - niemiecką, francuską i polską i nadał im tajemnicze nazwy: Trzech Braci, Doskonałego Milczenia i Cnotliwego Sarmaty. Loży Cnotliwy Sarmata przewodniczył hrabia Alojzy Fryderyk von Brühl.

W styczniu 1775 złożył stolnikostwo wielkie koronne, miejsce jego zajął Franciszek Kajetan Wołczkiewicz-Olizar. Był konsyliarzem konfederacji Andrzeja Mokronowskiego w 1776 roku[5]. Król powołał Moszyńskiego do Rady Nieustającej. Kadencja trwała do najbliższego sejmu, na którym do rady nie został wybrany. W 1781 został najwyższym zwierzchnikiem aktorów polskich. Obiecując Bogusławskiemu nowe stanowiska spowodował jego powrót ze Lwowa do Warszawy. Znudzony teatrem wyjechał do Włoch romansować, zmarł w Wenecji[2] (potwierdza to również Bogusławski w Dzieje Teatru Narodowego).

Kierownik zbiorów sztuki króla Stanisława Augusta. Architekt amator, kolekcjoner sztuki, teoretyk sztuki ogrodniczej. Opracował koncepcję ogrodniczo-urbanistyczną Zamku Ujazdowskiego. Zasiadał w Radzie Skarbu i Komisji Menniczej.

Od Staniszewskich odkupił wieś Pilicę - odrestaurował wieżę przy brodzie i rozplanował założenie parku i rozbudowę wsi.

W 1755 poślubił Teofilę z Potockich (rozwód w 1764), córkę Stanisława, wówczas wojewody kijowskiego, i wojewodzianki smoleńskiej Heleny z Zamoyskich (córki Michała). Miał z nią syna Jana Nepomucena, żonatego z Marią, po którym miał troje wnucząt: 1) Joannę I v. za Piotrem Moszyńskim II v. za Stanisławem Jur(i)ewiczem, 2) Fryderykę za Ignacym Hilarym Moszyńskim, wdowcu po kasztelance sądeckiej Zofii z Romiszewskich (córce Aleksandra Saryusz-Romiszewskiego), 3) Juliana[6][7].

Uwagi

  1. ↑ Ponieważ starostwa były dożywotnie, właściciel przelewał prawa do niego na członków rodziny i w ten sposób, bez żadnych zasług, "zostawał starostą" nowy właściciel. Albo starosta wchodził w układy z nowym, potencjalnym właścicielem, ten płacił określoną kwotę a starosta "zrzekał się dobrowolnie starostwa" i uzyskiwał u króla przywilej dla nowego właściciela.

Przypisy

  1. ↑ Encyklopedia historii gospodarczej Polski do 1945 roku, t. I, Warszawa 1981, s. 326.
  2. ↑ a b c d e Julian Bartoszewicz: Znakomici mężowie Polscy w XVIII w., t. II. Petersburg: B.M. Wolffa, 1856, s. 117 - 198.
  3. ↑ biogram z XXII tomu Polskiego Słownika Biograficznego autorstwa Karyny Wierzbickiej-Michalskiej
  4. ↑ Sieciechów (pow. lwowski) w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego, T. X: Rukszenice – Sochacze. Warszawa, 1889.
  5. ↑ Volumina Legum, t. VIII, Petersburg 1860, s. 529.
  6. ↑ S. Uruski, Rodzina. Herbarz Szlachty Polskiej, Tom 11, Warszawa 1914, s. 361
  7. ↑ August hr. Moszyński z Moszna h. Nałęcz [w: Wielka Genealogia Minakowskiego]

Bibliografia[edytuj]

  • Karyna Wierzbicka-Michalska, Moszyński August Fryderyk h. Nałęcz (1731–1786) [w] Polski Słownik Biograficzny, Wrocław — Warszawa — Kraków — Gdańsk, Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1977, t. XXIІ/1, zeszyt 92, s. 108-112.

Linki zewnętrzne[edytuj]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=August_Fryderyk_Moszyński&oldid=48799008”