Berno (kanton)

	Berno; niem. Kanton Bern; fr. Canton de Berne; wł. Cantone di Berna; ret. Chantun Berna
	Herb
Państwo	Szwajcaria
Siedziba	Berno
Data powstania	1353
Kod ISO 3166-2	CH-BE
Powierzchnia	5959 km²
Populacja (2009); • liczba ludności	; 974 235
• gęstość	160 os./km²
Języki urzędowe	niemiecki, francuski
	Szczegółowy podział administracyjny
Liczba dystryktów	10
Liczba gmin	388
	Położenie na mapie Szwajcarii;
	Strona internetowa

Alpy Berneńskie: Eiger, Mönch i Jungfrau

Rzeka Aare

Dolina Gasteretal

Dystrykty kantonu Berno

Staubbach

Jezioro Neuchâtel

Berno (niem. Bern, fr. Berne, wł. Berna) – szwajcarski kanton, drugi co do wielkości (po Gryzonii) zarówno pod względem powierzchni jak i populacji. Leży w zachodniej części kraju, głównie w dorzeczu rzeki Aare. Na północy graniczy z kantonami Jura i Solura, na zachodzie leżą kantony Neuchâtel, Fryburg i Vaud. Na południu graniczy z trzecim co do wielkości kantonem w Szwajcarii – Valais. Na wschodzie kanton Berno graniczy z kantonami Uri, Nidwalden, Obwalden, Lucerna i Argowia.

Kanton ten jest dwujęzyczny, status języka urzędowego mają tutaj zarówno język niemiecki jak i francuski. Według ostatniego spisu ludności (w grudniu 2009) kanton Berno zamieszkuje 974 235 osób, z czego 127 082 (13%) to obcokrajowcy^[1]. Stolicą kantonu jest miasto Berno.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Tereny kantonu składają się z ziem zdobytych przez Berno, zarówno na drodze militarnej jak i kupna, głównie między XIV a XVI wiekiem. Nabyte tereny z datą przyłączenia:

Laupen (1324),
Hasli i Meiringen (1334),
Thun i Burgdorf (1384),
Unterseen i górna część doliny Simmental (1386),
Frutigen (1400),
dolna część doliny Simmental (1439–1449),
Interlaken, Grindelwald, Lauterbrunnen i Brienz (1528),
Saanen (1555),
Köniz (1729),
Jura z Biel (1815).

Kanton utracił także część terenów: Argowię (1415), Aigle i Grandson (1475), Vaud (1536) oraz Pays d'En-Haut z Château-d'Œx (1555). Od 1798 do 1802 Oberland Berneński odłączył się od Berna jako osobny kanton Republiki Helweckiej - Oberland ze stolicą w Thun. Część francuskojęzycznego rejonu Berna odłączyła się w 1979 r. tworząc kanton Jura.

Kanton Berno dołączył do Konfederacji Szwajcarii w 1353 r.

Geografia[edytuj | edytuj kod]

Główną rzeką kantonu jest rzeka Aare wraz z dopływami. Kanton dzieli się na 6 regionów: Oberland Berneński, Mittelland Berneński, Emmental, Oberaargau, Seeland i Jura Berneńska^[2]. Najgęściej zaludnionym regionem jest Mittelland Berneński, położony na płaskowyżu na północ od Alp, tam też leży stolica kantonu. Północną część kantonu zajmuje Jura Berneńska, granicząca z kantonem Jura. Oberland Berneński leży na południu, jest to największy i najbardziej górzysty region Berna.

Tereny Mittellandu to doliny rzek Aare i Emme, wyżyny przedalpejskie i równiny w okolicach stolicy. Region Emmental jest górzysty, usiany porozrzucanymi wioskami i farmami. To stąd pochodzi ser Ementaler. Na północy leży region Seeland zwany także Regionem Trzech Jezior. Owe trzy jeziora to Biel, Morat i Neuchâtel.

Oberland Berneński obejmuje Alpy Berneńskie, zachodni kraniec Alp Urneńskich oraz tereny położone na północ, w bezpośrednim sąsiedztwie gór. W Alpach Berneńskich znajduje się najwyższy szczyt kantonu – Finsteraarhorn, który osiąga wysokość 4274 m n.p.m. i jest trzecim co do wybitności szczytem Alp. Jednakże bardziej znane są inne szczyty Alp Berneńskich: Eiger, Mönch, i Jungfrau.

We wschodniej części regionu znajduje się wiele ośrodków turystycznych i narciarskich, np.: Mürren, Wengen w dolinie Lauterbrunnental, Interlaken oraz Grindelwald. Miasteczko Meiringen jest znane z jednego z opowiadań o Sherlocku Holmes'ie pt. Ostatnia zagadka. Zachodnia część Oberlandu to miejscowości takie jak Thun, Adelboden oraz Kandersteg z jeziorem Oeschinen. Leżą tu także znane ośrodki narciarskie Gstaad i Saanen.

Oberland jest regionem wybitnie górzystym z licznymi lodowcami (np. Aletschgletscher lub Fieschergletscher), wodospadami Reichenbach lub Trümmelbach) oraz kolejami (Jungfraubahn lub Wengernalpbahn).

Kanton zajmuje powierzchnię 5959 km², z czego 6,4% zajmują budynki i drogi, 43,3% tereny rolnicze, a 31,0% lasy. Pozostałe 19,3% to nieużytki, do których zalicza się lodowce, wysokie góry oraz jeziora^[3].

Administracja[edytuj | edytuj kod]

Parlament kantonu nosi nazwę ”Wielka Rada Berna” (niem. Grosser Rat, fr. Grand conseil). Składa się ze 160 reprezentantów wybieranych w oparciu o ordynację proporcjonalną na czteroletnią kadencję. Francuskojęzyczna część kantonu (Jura Berneńska) ma zagwarantowane 12 miejsc w radzie, a francuskojęzyczna mniejszość dwujęzycznego dystryktu Biel/Bienne ma zagwarantowane 3 miejsca.

Organem wykonawczym kantonu jest „Rada Wykonawcza Berna” (niem. Regierungsrat, fr. Conseil-éxecutif). Składa się ona z siedmiu członków wybieranych bezpośrednio przez obywateli na czteroletnią kadencję. Konstytucja kantonu rezerwuje jedno miejsce w Radzie Wykonawczej dla francuskojęzycznego reprezentanta Jury Berneńskiej.

System sądowniczy kantonu jest dwuinstancyjny. Pierwszą instancją są sądy dystryktów, a instancją wyższą jest Najwyższy Sąd Kantonalny (niem. Obergericht, fr. Cour suprême)^[4].

Podział administracyjny[edytuj | edytuj kod]

1 stycznia 2010 r., istniejące dotąd 26 dystryktów (Amtsbezirke) zostało zlikwidowanych, a w ich miejsce utworzono 10 nowych (Verwaltungskreise):^[5]

Bern-Mittelland ze stolicą w Ostermundigen,
Biel/Bienne ze stolicą w Biel/Bienne,
Emmental ze stolicą w Langnau im Emmental,
Frutigen-Niedersimmental ze stolicą w Frutigen,
Interlaken-Oberhasli ze stolicą w Interlaken,
Jura Berneńska ze stolicą w Courtelary,
Oberaargau ze stolicą w Wangen an der Aare,
Obersimmental-Saanen ze stolicą w Saanen,
Seeland ze stolicą w Aarberg,
Thun ze stolicą w Thun.

Demografia[edytuj | edytuj kod]

Kanton Berno jest dwujęzyczny. Języka niemieckiego używa około 84% populacji, a języka francuskiego około 8%. Trzecim najpopularniejszym językiem jest język włoski^[3].. Niemieckojęzyczna część populacji posługuje się dialektami Berndeutsch (odmiana wysokoalemańskiego) oraz Schwyzertüütsch. Ludność francuskojęzyczna skupia się w zachodnich i północnych częściach kantonu. Francuski jest także używany obok niemieckiego w mieście Biel/Bienne. Urzędowo oba języki mają jednakowy status.

Religia[edytuj | edytuj kod]

Większość mieszkańców kantonu to protestanci (67% w 2000 r.)^[6] i większość z nich należy do Szwajcarskiego Kościoła Reformowanego. W kantonie istnieje także wiele odłamów ewangelickich. Ewangelicy zamieszkują głównie w Emmental i Oberlandzie.

Katolicy stanowią 16% populacji kantonu. Istnieje tu także uznana prawnie społeczność żydowska. Podobnie jak w całej Szwajcarii występują tu także religie imigrantów, jak np. sikhizm, Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich i islam. W 2006 r. postanowiono rozbudować meczet w Langenthal i wybudować minaret, co wywołało sprzeciw środowisk ewangelistycznych i konserwatywnych. Ostatecznie, w referendum, 57,5% Szwajcarów opowiedziało się za zakazem budowania minaretów w Szwajcarii^[7].

Gospodarka[edytuj | edytuj kod]

Głównym źródłem dochodu kantonu jest turystyka, szczególnie w Oberlandzie Berneńskim. Inne ważne sektory gospodarki to rolnictwo (szczególnie hodowla bydła), serowarstwo oraz energia z elektrowni wodnych. Najżyźniejsze gleby występują w Mittellandzie, dlatego też rolnictwo jest tu najbardziej rozwinięte. Jest to także najbardziej uprzemysłowiony rejon kantonu. W Mühleberg znajduje się elektrownia jądrowa.

Rejon jeziora Biel obfituje w winnice. W kantonie znajdują się także zakłady produkujące zegarki oraz maszyny.