Brus (Łódź)

Brus

część Łodzi
Zajezdnia tramwajowa Brus
Państwo	Polska
Województwo	łódzkie
Miasto	Łódź
W granicach Łodzi	20 grudnia 1945
Położenie na mapie Polski Brus
Położenie na mapie województwa łódzkiego Brus
Położenie na mapie Łodzi Brus
51°45′34″N 19°23′57″E

Brus – osiedle w zachodniej części miasta, w dawnej dzielnicy Polesie. Do 1946 miejscowość była siedzibą gminy Brus. Dawniej podłódzkie miasto, po II wojnie światowej włączone w obręb miasta Łodzi.

W końcu XVI wieku wieś kapituły katedralnej krakowskiej w powiecie brzezińskim województwa łęczyckiego.

Charakterystyka

Tereny te leżą na peryferiach miasta, w pobliżu granicy Konstantynowa Łódzkiego. Przez osiedle przebiega trasa jednej z ważniejszych łódzkich ulic – Konstantynowskiej, będącej częścią drogi wojewódzkiej nr 710. Wzdłuż tej ulicy znajdują się tory tramwajowe linii 9 i 43, które łączą z jednej strony Brus z Łodzią, a z drugiej – z Konstantynowem Łódzkim i Lutomierskiem.

Okolicę osiedla stanowią głównie pola uprawne i łąki (w części niewykorzystywane rolniczo) oraz nieużytki. Znajdują się tu także niewielkie lasy oraz ogródki działkowe. W pobliżu osiedla przepływa rzeka Łódka.

Toponimia

Nazwa Brus oznacza kamień, osełkę, a także urządzenie do mielenia zbóż. Niewykluczone, że jeszcze przed XVI wiekiem istniał tu młyn, który dotrwał przynajmniej do początku XVII wieku.

Historia

Tereny dzisiejszego osiedla Brus należały w XVI wieku do Kapituły katedralnej krakowskiej. W okresie tym nastąpił znaczny rozwój okolicznych dóbr kapitulnych. Powstało wówczas 17 osad, z których Brus przeznaczony był na nowe miasto, mające stanowić konkurencję dla Łodzi, należącej do biskupów kujawskich. W 1542 roku przybyli do Brusa pierwsi mieszczanie, którym przekazano wytyczone place miejskie. Gdzieniegdzie rozpoczęła się budowa domów. Miasto jednak nie rozwinęło się. W 1550 roku, mieszkańcy utrzymywali się nadal z rolnictwa. Brusowianie prosili kapitułę o przysłanie doświadczonego wójta, który ożywiłby młode miasto. Również i to działanie nie przyniosło rezultatu. W 1576, Brus występuje już jako wieś, zaś 30 lat później był tutaj już tylko folwark z czterema zagrodnikami. Działał młyn, niewykluczone, że zbudowany dużo wcześniej. Po drugim rozbiorze Polski, władze pruskie dokonały sekularyzacji dóbr kościelnych i Brus został upaństwowiony.

Brus w XIX wieku należał do rodziny Nenckich, a pod koniec XIX wieku do Ludwika Meyera, który wybudował fabrykę oraz utworzył gospodarstwo rolne. Meyer zmarł w 1911, zaś dobra na Brusie otrzymała jego córka, Zofia, która wniosła je w wianie Alfredowi Biedermannowi. Biedermann dzierżawił folwark Czesławowi Silewiczowi, a następnie, gdy ten nie wywiązywał się z obowiązków – wojsku. W 1927 sprowadził się tu z Ameryki młodszy z Biedermannów – Helmut. Z czasów Meyera zachowały się zabudowania folwarku z zabytkową drewnianą rezydencją. Po 1945 gospodarstwo zostało znacjonalizowane i przekształcone w Państwowe Gospodarstwo Rolne. W latach 50-60 wyrabiano tutaj sery, a także masło i śmietanę. Obecnie właścicielem zabudowań jest firma, spółka-córka firmy państwowej, zaś dzierżawcą przedsiębiorca ze Rzgowa, który próbuje wykupić zabudowania na własność. Rezydencja Meyera jest nadal zamieszkana, ale budynki gospodarcze stoją puste i niszczeją.

Poligon i inne instalacje wojskowe

W Brusie znajduje się poligon wojskowy, na którym w czasie II wojny światowej niemieccy okupanci chowali ciała pomordowanych Polaków. IPN podejrzewa, że na przełomie lat 40. i 50. poligon ten był także miejscem pochówku ofiar Urzędu Bezpieczeństwa. Do czerwca 2011 r. na dawnym poligonie odnaleziono siedem masowych mogił. Wszystkie, poza jedną, pochodzą z lat 1939-45. Jeden grób powstał po wojnie. Dotychczas we wszystkich siedmiu archeolodzy doliczyli się łącznie około 120 czaszek. Przypuszcza się, że mogił i ofiar jest prawdopodobnie znacznie więcej, gdyż dotąd zbadano tylko niewielką część poligonu).

W skład wojskowego kompleksu na Brusie wchodziły także koszary i strzelnica, zaś w 1937 zbudowano tu schron, pełniący prawdopodobnie funkcję pomocniczej składnicy uzbrojenia Garnizonu Łódź. Schron ma 175 metrów kwadratowych powierzchni i jest jednym z lepiej zachowanych w województwie. Używano go jeszcze w latach 80 XX wieku. Od 2012 schron przystosowano do zwiedzania (adres ul. Konstantynowska 98).

Zabytki

• Zespół zajezdni tramwajowej z 1909-1910 przy ul. Konstantynowskiej 115, wraz z otoczeniem. Zajezdnia funkcjonowała do 31 marca 2012, następnie przekształcono ją w muzeum.
• Zespół folwarczny Meyerów i Bidermannów przy ul. Konstantynowskiej 107.

Linki zewnętrzne

• Brussa (nowa i stara), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 391 .