Przejdź do zawartości

Cerkiew Opieki Matki Bożej w Bończy

Dodaj linki
To jest dobry artykuł
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Cerkiew Opieki Matki Bożej
Zabytek: nr rej. A/281 z dnia 02.12.2004.
cerkiew parafialna
Ilustracja
Państwo

 Polska

Województwo

 lubelskie

Miejscowość

Bończa

Wyznanie

prawosławne

Kościół

Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny

Diecezja

lubelsko-chełmska

Wezwanie

Opieki Matki Bożej

Wspomnienie liturgiczne

1 października

Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po prawej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Bończa, cerkiew”
Położenie na mapie województwa lubelskiego
Mapa konturowa województwa lubelskiego, blisko centrum po prawej na dole znajduje się punkt z opisem „Bończa, cerkiew”
Położenie na mapie powiatu krasnostawskiego
Mapa konturowa powiatu krasnostawskiego, po prawej znajduje się punkt z opisem „Bończa, cerkiew”
Położenie na mapie gminy Kraśniczyn
Mapa konturowa gminy Kraśniczyn, po prawej znajduje się punkt z opisem „Bończa, cerkiew”
Ziemia50°55′59,8″N 23°25′13,8″E/50,933278 23,420500
Multimedia w Wikimedia Commons
Widok ogólny cerkwi

Cerkiew pod wezwaniem Opieki Matki Bożej – prawosławna cerkiew parafialna w Bończy. Należy do dekanatu Zamość diecezji lubelsko-chełmskiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.

Świątynia położona jest poza zabudową wsi, na wzniesieniu przy trasie Krasnystaw – Uchanie – Hrubieszów[1].

Pierwsze informacje o parafialnej cerkwi prawosławnej w Bończy pochodzą z 1489. W XVII w. placówka duszpasterska przyjęła unię. Nowa cerkiew tego wyznania została wzniesiona w Bończy w 1724. W 1875, na skutek likwidacji unickiej diecezji chełmskiej, obiekt stał się własnością Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego. Sześć lat później w Bończy wzniesiona została nowa świątynia, utrzymana w stylu moskiewsko-jarosławskim – odmianie obowiązującego w budownictwie sakralnym stylu rosyjsko-bizantyńskiego. Cerkiew pozostawała czynna do 1915, gdy miejscowa ludność prawosławna została ewakuowana w głąb Rosji. Ponownie stała się siedzibą parafii w 1922 lub 1923. Świątynia została po raz drugi zamknięta po II wojnie światowej – wskutek wywózek ludności ukraińskiej wyznania prawosławnego działalność parafii zamarła. Urząd ds. Wyznań wyraził zgodę na ponowne otwarcie obiektu dla celów kultowych w 1956, jednak niewielka liczba wiernych w miejscowości sprawiła, że nabożeństwa w cerkwi nie były odprawiane regularnie. Sytuacja ta uległa zmianie dopiero w 2007. Na przełomie XX i XXI w. obiekt przeszedł generalny remont.

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Pierwsze cerkwie w Bończy

[edytuj | edytuj kod]

Najstarsze wzmianki pisemne o istnieniu cerkwi prawosławnej w Bończy pochodzą z 1489. Informacje o drewnianej świątyni, fundacji królewskiej, zawarte są także w dokumentach z 1506 i 1531[1]. W 1596 do Kościoła unickiego przystąpił Dionizy Zbirujski, ostatni prawosławny biskup chełmski w jurysdykcji Patriarchatu Konstantynopolitańskiego. Decyzja ta została rozciągnięta na całą administraturę, chociaż nie wszystkie placówki duszpasterskie się z nią pogodziły[2]. Losy parafii w Bończy w okresie, gdy na ziemi chełmskiej trwała rywalizacja prawosławnych i unitów, nie są dobrze znane. Wiadomo, iż cerkiew w Bończy, podobnie jak świątynia w pobliskim Krupem, zachowała wyznanie prawosławne w pierwszych dekadach po podpisaniu unii, przez co stała się obiektem ataków ze strony rzymskokatolickiego duchowieństwa z Lublina. Według niektórych źródeł bończańska placówka duszpasterska po 1636 całkowicie przestała działać; we wsi pozostała jedynie parafia łacińska. Pelica uznaje tę wersję za mało prawdopodobną, nie precyzuje jednak losów cerkwi w Bończy między XVI a XVIII w.[1].

W 1724 miejscowy dziedzic, Suchodolski, zbudowaną w Bończy nową cerkiew drewnianą[3]. Była to świątynia unicka[1]. W 1872 liczbę wiernych korzystających ze świątyni szacowano na 600 osób[1]. Trzy lata później, wskutek likwidacji unickiej diecezji chełmskiej, obiekt znalazł się w rękach Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego.

Budowa i funkcjonowanie nowej cerkwi

[edytuj | edytuj kod]

W latach 1878–1881 w Bończy została wzniesiona nowa, murowana cerkiew[1]. Inwestycję tę sfinansował skarb państwa, z funduszy przeznaczonych na wznoszenie nowych obiektów sakralnych[4]. W 1898 korzystało z niej 1048 wiernych, była to świątynia parafialna. W 1912 budynek został wyremontowany. Trzy lata później świątynia została porzucona, gdyż cała miejscowa ludność prawosławna udała się na bieżeństwo. Bończę opuścił także proboszcz parafii razem z rodziną[1].

W pierwszych latach po I wojnie światowej i odzyskaniu niepodległości przez Polskę świątynia nadal pozostawała zamknięta – nie figuruje ani w wykazie prawosławnych cerkwi przeznaczonych do otwarcia przez Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego z 1919, ani na liście trzydziestu faktycznie otwartych obiektów z 1921[5]. Nie została jednak również nigdy zrewindykowana na rzecz Kościoła katolickiego, w odróżnieniu od ponad 20 analogicznych obiektów w najbliższych miejscowościach[1]. W 1923 była już jednak ponownie siedzibą parafii, jednej z piętnastu prawosławnych placówek duszpasterskich w dekanacie chełmskim diecezji warszawsko-chełmskiej. Jej filią była cerkiew w Krupem[6]. Świątynie w Krupem i Bończy były jedynymi czynnymi cerkwiami prawosławnymi w powiecie krasnostawskim[6]. Otwarcie etatowej parafii w Bończy było możliwe dzięki staraniom dziekana chełmskiego ks. Olimpiusza Denisiewicza, a także księży Włodzimierza Matwiejczuka i ks. ppłk Józefa Dyńko-Nikolskiego[1]. W 1928 liczbę parafian szacowano na 3179 osób, przy czym dane policyjne wskazywały liczbę niższą – 3090 osób uczęszczających do cerkwi w Bończy i w Krupem[1]. We wrześniu 1932 cerkiew odwiedził w ramach wizyty kanonicznej biskup Sawa (Sowietow)[1].

Cerkiew pozostawała czynna w czasie II wojny światowej, nadal uczęszczało do niej wówczas ponad 450 osób[1]. W 1945 lub 1946 proboszcz parafii i 70% wiernych wyjechało do ZSRR[7]. Pozostała część wiernych została wysiedlona z Bończy w ramach Akcji „Wisła”. Po wywózkach ludności ukraińskiej cerkiew została zamknięta[3]. Mimo porzucenia obiekt nie został zdewastowany, jego wyposażenie przetrwało[7]. Starania o jej otwarcie podjął w 1954 ks. Aleksy Baranow, który w czasie wizyty w miejscowości przekonał się, że nadal pozostawało w niej ok. 700 osób wyznania prawosławnego. Inicjatywę tę poparł metropolita warszawski i całej Polski Makary, który uzyskał zgodę na reaktywację parafii, mimo początkowej niechęci Urzędu ds. Wyznań, w pierwszej połowie 1956 r.[1] Regularne nabożeństwa w cerkwi były jednak odprawiane dopiero od 1958; następnie w latach 1974–1989 w świątyni odbywały się jedynie okazjonalne uroczystości religijne odprawiane przez kapłanów z parafii św. Jana Teologa w Chełmie[1]. Według innego źródła cerkiew posiadała stałego administratora w latach 1956–1989 i dopiero później z powodu małej liczby wiernych zaczęła być obsługiwana przez duchowieństwo z Lublina, Chełma lub Hrubieszowa, zaś stały proboszcz wrócił do Bończy w 2007[3]. W 1965 doszło do próby podpalenia obiektu[7]. Według różnych badań między rokiem 1968–1970 w Bończy przebywało od 136 do 292 prawosławnych, jednak de facto większość z nich uczęszczała do miejscowego kościoła św. Stanisława. Sukcesywny spadek liczby uczęszczających do cerkwi był wynikiem migracji do Lublina, Chełma i Krasnegostawu, jak również nacisków ze strony katolickiej większości mieszkańców[1].

Dzięki staraniom arcybiskupa lubelskiego i chełmskiego Abla cerkiew przeszła kapitalny remont w ostatniej dekadzie XX w.[8]. Dalsze prace konserwatorskie trwały do 2007[3]. W jego ramach odnowiono przechowywane w cerkwi ikony[9].

Architektura

[edytuj | edytuj kod]
Wnętrze cerkwi
Kościół św. Stanisława Biskupa w Teratynie, wzniesiony jako prawosławna cerkiew, powstał według tego samego projektu, co świątynia w Bończy

Cerkiew reprezentuje styl bizantyjsko-rosyjski, w szczególności naśladuje XVII–XVIII-wieczną moskiewską architekturę sakralną (styl moskiewsko-jarosławski[10])[1]. Jest to obiekt trójdzielny, z dzwonnicą zwieńczoną dachem namiotowym i małą cebulastą kopułką nad przedsionkiem, pojedynczą kwadratową nawą zwieńczoną jedną dużą cebulastą kopułą oraz mniejszym trzyczęściowym pomieszczeniem ołtarzowym, nad którym wznosi się mniejsza kopuła. W celu wzmocnienia skojarzeń z siedemnastowieczną moskiewską architekturą sakralną nad oknami w bębnie głównej kopuły i dzwonnicy umieszczono białe łuki o kształcie kokoszników, zaś archiwolty drzwi i okiem wsparto na białych kolumienkach[11][4]. Pomieszczenie ołtarzowe cerkwi zamknięte jest poligonalnie[4].

Cerkiew w Bończy nie jest pod względem architektonicznym oryginalna. Identyczny projekt wykorzystano przy budowie cerkwi w Gnojnie, Babicach, Teratynie, Kalinówce i Horyszowie Ruskim. Wszystkie wymienione świątynie zostały oddane do użytku między rokiem 1881 a 1883, przy czym cerkiew w Bończy była jednym z pierwszych obiektów tego typu. Wznoszenie w różnych miejscowościach identycznych cerkwi było rozpowszechnioną praktyką w budownictwie sakralnym ostatnich dekad istnienia Imperium Rosyjskiego[11]. Z kolei dekoracyjny detal, nawiązujący do sztuki moskiewskiej, w bardziej rozbudowanej wersji został powtórzony w cerkwi Zaśnięcia Matki Bożej w Hrubieszowie[11]. Wszystkie wymienione cerkwie tworzyły pierwszą grupę świątyń prawosławnych wzniesionych na terenie Królestwa Polskiego w stylu moskiewsko-jarosławskim, nie zaś według wzorców opracowanych przez Konstantina Thona[10].

We wnętrzu świątyni znajduje się wyposażenie z XVII–XVIII w., w tym ikony z tego okresu[1]. Ikonostas w cerkwi jest jednorzędowy.

Cerkiew wpisano do rejestru zabytków 2 grudnia 2004 pod nr A/281[12].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q G. J. Pelica. Z dziejów parafii Opieki Matki Bożej w Bończy. „Wiadomości Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego”. 1 (254), styczeń 2011. Warszawa. ISSN 2039-4499. 
  2. ↑ ks. S. Żeleźniakowicz: Istorija Jabłoczinskogo Swiato-Onufrijewskogo Monastyria. T. I. Warszawa: Warszawska Metropolia Prawosławna, 2006, s. 131. ISBN 978-83-60311-03-5.
  3. ↑ a b c d Historia:Bończa – Opieki Matki Bożej. lublin.cerkiew.pl. [dostęp 2012-12-10]. (pol.).
  4. ↑ a b c P. Cynalewska-Kuczma: Architektura cerkiewna Królestwa Polskiego narzędziem integracji z Imperium Rosyjskim. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza, 2004, s. 131. ISBN 83-232-1463-8.
  5. ↑ G.J. Pelica: Kościół prawosławny w województwie lubelskim (1918–1939). Lublin: Fundacja Dialog Narodów, 2007, s. 41–42. ISBN 978-83-925882-0-7.
  6. ↑ a b G.J. Pelica: Kościół prawosławny w województwie lubelskim (1918–1939). Lublin: Fundacja Dialog Narodów, 2007, s. 44. ISBN 978-83-925882-0-7.
  7. ↑ a b c A. Matreńczyk. Od Sybiru do Mielnika. „Przegląd Prawosławny”. 10 (280), październik 2008. Białystok. ISSN 1230-1078. 
  8. ↑ G. J. Pelica. Bardziej oliwą niż winem. „Przegląd Prawosławny”. 9 (207), wrzesień 2002. Białystok. ISSN 1230-1078. 
  9. ↑ Renowacja ikon w cerkwi w Bończy. lublin.cerkiew.pl. [dostęp 2012-12-10]. (pol.).
  10. ↑ a b P. Cynalewska-Kuczma: Architektura cerkiewna Królestwa Polskiego narzędziem integracji z Imperium Rosyjskim. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza, 2004, s. 122. ISBN 83-232-1463-8.
  11. ↑ a b c P. Cynalewska-Kuczma: Architektura cerkiewna Królestwa Polskiego narzędziem integracji z Imperium Rosyjskim. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza, 2004, s. 95–96. ISBN 83-232-1463-8.
  12. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo lubelskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024.
Cerkwie w powiecie krasnostawskim

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Cerkiew_Opieki_Matki_Bożej_w_Bończy&oldid=73468299”