Chrząszcze
| Coleoptera[1] | |
| Linnaeus, 1758 | |
| Okres istnienia: pensylwan–dziś | |
 Jelonek rogacz (Lucanus cervus) | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Podtyp | |
| Gromada | |
| (bez rangi) | Dicondylia |
| Podgromada | |
| Infragromada | |
| Nadrząd | |
| Rząd |
chrząszcze |
Chrząszcze, tęgopokrywe (Coleoptera) – rząd owadów z infragromady nowoskrzydłych i nadrzędu skrytoskrzydłych. Obejmuje około 400 tys. opisanych naukowo gatunków, co czyni go najliczniejszym pod tym względem rzędem zwierząt[2]. Ostrożne szacunki faktycznej liczby gatunków współczesnych z drugiej dekady XXI wieku podają zależnie od metody od około pół[3] do półtora miliona gatunków[4], w niektórych przypadkach wskazując na błonkówki jako nawet ponad trzykrotnie liczniejsze w gatunki od chrząszczy[3]. Na powyżej miliona gatunków szacowana bywa też różnorodność muchówek[5] i roztoczy[6]. Z kolei pod koniec XX wieku różnorodność chrząszczy oszacowano na 12,2 milionów gatunków[7]. Chrząszcze to zwierzęta kosmopolityczne, zamieszkujące najrozmaitsze środowiska i strefy klimatyczne. Mogą być roślinożerne, drapieżne, padlinożerne, wszystkożerne, mogą zamieszkiwać zarówno ląd, jak i wody słodkie.
Opis rzędu
[edytuj | edytuj kod]Chrząszcze przechodzą przeobrażenie zupełne: (jajo, larwa, poczwarka, owad dorosły). Cechą charakterystyczną chrząszczy jest aparat gębowy typu gryzącego. Aparat ten składa się z wargi górnej, dwóch żuwaczek, nazywanych też szczękami górnymi, żuchwy, czyli tzw. szczęki dolnej oraz wargi dolnej. Dwie pary zrośniętych ze sobą głaszczek, będących częścią szczęk i wargi dolnej, są narządem dotyku. Nazywa się je głaszczkami szczękowymi i wargowymi.
Skrzydła pierwszej pary przekształcone są w grube (tęgie) pokrywy, które nie biorą udziału w locie, a jedynie służą do osłaniania błoniastych skrzydeł drugiej pary. Oskórek chitynowy gruby, często rzeźbiony. Czułki mogą być różnorakiego kształtu. Liczba ich członów zazwyczaj nie przekracza 11, a tylko wyjątkowo może być 12 lub 14. Opisano też gatunki o większej liczbie członów. Z drugiej strony są też gatunki z czułkami o 1 lub 2 członach.
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]
Według pracy autorstwa 11 koleopterologów z 2011 roku w obrębie chrząszczy wyróżnia się 5 podrzędów, 6 infrarzędów (serii), 24 nadrodziny, 211 rodzin, 541 podrodzin i 1663 plemion[8]. Podział do rangi nadrodziny według tejże pracy z uwzględnieniem modyfikacji z 2015 roku przedstawia się następująco[8][9]:
- podrząd: †Protocoleoptera
- nadrodzina: †Tshekardocoleoidea Rohdendorf, 1944
- nadrodzina: †Permocupedoidea Martynov, 1933
- nadrodzina: †Permosynoidea Tillyard, 1924
- podrząd: Archostemata (w Polsce nie występują[10])
- podrząd: Myxophaga
- nadrodzina: †Asiocoleoidea Rohdendorf, 1961
- nadrodzina: †Rhombocoleoidea Rohdendorf, 1961
- nadrodzina: †Schizophoroidea Ponomarenko, 1968
- nadrodzina: Lepiceroidea Hinton, 1936
- nadrodzina: Sphaeriusoidea Erichson, 1845
- podrząd: Adephaga – chrząszcze drapieżne
- podrząd: Polyphaga – chrząszcze wielożerne
- infrarząd: Staphyliniformia – kusakokształtne
- nadrodzina: Hydrophiloidea Latreille, 1802 – kałużnice
- nadrodzina: Staphylinoidea Latreille, 1802 – kusaki
- infrarząd: Scarabaeiformia – żukokształtne
- nadrodzina: Scarabaeoidea Latreille, 1802 – żuki
- infrarząd: Elateriformia – sprężykokształtne
- nadrodzina: Scirtoidea Fleming, 1821
- nadrodzina: Dascilloidea Guérin-Méneville, 1843
- nadrodzina: Buprestoidea Leach, 1815 – bogatki
- nadrodzina: Byrrhoidea Latreille, 1804 – otrupki
- nadrodzina: Elateroidea Leach, 1815 – sprężyki
- infrarząd: Derodontiformia
- nadrodzina: Derodontoidea LeConte, 1861
- infrarząd: Bostrichiformia – kapturnikokształtne
- nadrodzina: Bostrichoidea Latreille, 1802 – kapturniki
- infrarząd: Cucujiformia
- nadrodzina: Lymexyleoidea Fleming, 1821
- nadrodzina: Cleroidea Latreille, 1802 – przekraski
- nadrodzina: Cucujoidea Latreille, 1802 – zgniotki
- nadrodzina: Tenebrionoidea Latreille, 1802 – czarnuchy
- nadrodzina: Coccinelloidea Latreille, 1807
- nadrodzina: Chrysomeloidea Latreille, 1802 – stonki
- nadrodzina: Curculionoidea Latreille, 1802 – ryjkowce
- infrarząd: Staphyliniformia – kusakokształtne
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Coleoptera, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Marek Wanat: rząd: chrząszcze – Coleoptera. W: Zoologia: Stawonogi. T. 2, cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 257-.
- ↑ a b Andrew A. Forbes, Robin K. Bagley, Marc A. Beer, Alaine C. Hippee, Heather A. Widmayer. Quantifying the unquantifiable: why Hymenoptera, not Coleoptera, is the most speciose animal order. „BMC Ecology”. 18 (21), 2018.
- ↑ Nigel E. Stork. How Many Species of Insects and Other Terrestrial Arthropods Are There on Earth?. „Annual Review of Entomology”. 63 (1), s. 31–45, 2018). DOI: 10.1146/annurev-ento-020117-043348.
- ↑ F. Christian Thompson: Introduction to the order Diptera. [w:] The New Diptera Site [on-line]. [dostęp 2020-06-10].
- ↑ Czesław Błaszak: Rząd: roztocze – Acari. W: Zoologia: Stawonogi. T. 2, cz. 1. Szczękoczułkopodobne, skorupiaki. Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011. ISBN 978-83-01-17447-7.
- ↑ T.L. Erwin. Tropical forests: their richness in Coleoptera and other arthropod species. „The Coleopterists Bulletin”. 36, s. 74–75, 1982.
- ↑ a b Patrice Bouchard i inni, Family-group names in Coleoptera (Insecta), „ZooKeys”, 88, 2011, s. 1-972, DOI: 10.3897/zookeys.88.807.
- ↑ James A. Robertson, Adam Ślipiński, Matthew Moulton, Floyd W. Shockley, Adriano Giorgi, Nathan P. Lord, Duane D. McKenna, Wioletta Tomaszewska, Juanita Forrester, Kelly B. Miller, Michael F. Whiting, Joseph V. McHugh. Phylogeny and classification of Cucujoidea and the recognition of a new superfamily Coccinelloidea (Coleoptera: Cucujiformia). „Systematic Entomology”. 40 (4), s. 745–778, 2015. DOI: 10.1111/syen.12138.
- ↑ Fauna Polski – charakterystyka i wykaz gatunków. Bogdanowicz W., Chudzicka E., Pilipiuk I. i Skibińska E. (red.). T. I. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2004. ISBN 83-88147-04-8.