Jablonec nad Nysą
50°43′N 15°10′E/50,716667 15,166667 Nowy ratusz | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Kraj | |||||
| Powiat | |||||
| Burmistrz |
Miloš Vele[1] | ||||
| Powierzchnia |
31,39 km² | ||||
| Wysokość |
475 m n.p.m. | ||||
| Populacja (2024) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Kod pocztowy |
466 01 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
L | ||||
Położenie na mapie Czech  | |||||
Położenie na mapie kraju libereckiego  | |||||
| 50°43′N 15°10′E/50,716667 15,166667
| |||||
| Strona internetowa | |||||
Jablonec nad Nysą (cz. ⓘJablonec nad Nisou, niem. Gablonz an der Neiße) – miasto statutarne w Czechach, nad Nysą Łużycką, u podnóża Gór Izerskich. Drugie co do wielkości miasto kraju libereckiego, siedziba powiatu Jablonec nad Nysą. Ośrodek produkcji sztucznej biżuterii (Jablonex, G&B beads – szklane perły), szkła (Preciosa – producent szkła kryształowego) i elektroniki profesjonalnej (Jablotron).
Według danych z 1 stycznia 2024, liczba mieszkańców miasta wynosi 46 226 osób (24. miejsce w kraju)[2].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Wieś Jablonec (Gablonz) została założona w XIV wieku; pierwszy dokument pisany wzmiankujący o niej pochodzi z 1356. Nazwa miasta oznacza „miejsce, gdzie rosną jabłonie”. W sierpniu 1496 wieś została doszczętnie spalona przez wojska Związku Miast Łużyckich podczas wojny pomiędzy nimi a królem Czech Jerzym z Podiebradów. W XVIII wieku powstała huta szkła i fabryka sztucznej biżuterii, a jej pierwszy eksporter, J. F. Schwan, uczynił miasto znanym w Europie. Wieś Gablonz została podniesiona do rangi gminy przez cesarza Franciszka II Habsburga 21 kwietnia 1808, zaś prawa miejskie nadał jej cesarz Franciszek Józef I 28 marca 1866.
W XIX wieku miasto rozwijało się. W latach 1870–1871 wojna francusko-pruska sprawiła, że w krajach tych produkcja szkła i sztucznej biżuterii upadła, zaś kupcy z Gablonz przejęli rynki zagraniczne. Produkcja i eksport osiągały niewiarygodnie szeroki zasięg przez następne 60 lat. Rozwój miasta szedł w parze ze wzrostem liczby ludności; pejzaż Jablonca ulegał dynamicznym zmianom. Wybudowano wówczas szereg wystawnych (w tym secesyjnych) domów i całych dzielnic. Wybudowano też dwa najbardziej charakterystyczne obiekty w mieście – kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa na Horní náměstí oraz ratusz miejski na Mírové náměstí. W 1904 otwarto Muzeum Szkła i Biżuterii.
Tzw. czarny piątek 24 października 1929 oraz kryzys gospodarczy lat 30. przyniosły recesję w produkcji szkła i biżuterii. W październiku 1938 Gablonz, zlokalizowane w Kraju Sudetów, zostało zajęte przez hitlerowską III Rzeszę na mocy postanowień układu monachijskiego, jako zamieszkane w większości przez Niemców. Po 1945 ludność niemiecka została wysiedlona, zaś Czesi przesiedleni do miasta, które odtąd znane jest jako Jablonec nad Nisou. Niemcy wysiedleni z Gablonz założyli po wojnie dzielnicę Neugablonz miasta Kaufbeuren w Bawarii oraz miejscowość Neugablonz nieopodal miasta Enns w Górnej Austrii.
W lutym 2012 r. Jablonec został miastem statutarnym[3]. O ten status miasto starało się już w 1990 r. jako drugi co do wielkości i znaczenia ośrodek Aglomeracji Libereckiej.
Współczesność
[edytuj | edytuj kod]Jablonec stanowi obecnie centrum aktywnego wypoczynku i sportu, z pływalnią, trzema stadionami piłki nożnej oraz lekkoatletycznym, lodowiskiem hokejowym, 13. salami gimnastycznymi i 16. boiskami. Jest również znany ze swej nowoczesnej architektury z lat 1900–1930 i Muzeum szkła i biżuterii szklanej.
W Jabloncu mają siedzibę zakłady samochodowe LIAZ, choć ich nazwa wskazuje na pobliski Liberec (Liberecké automobilové závody). W Jabloncu powstały też zakłady elektroniczne „Jablotron”, eksportujące swe systemy ochrony mienia do kilkudziesięciu krajów, jako konkurent polskiej firmy „Satel” z Gdańska. Jablonec z pobliskim Libercem łączy licząca ok. 12 km międzymiastowa linia tramwajowa. Ponadto w mieście rozwinął się przemysł maszynowy, papierniczy oraz spożywczy[4].
Demografia
[edytuj | edytuj kod]Dane demograficzne za rok 2021[5] i 2024[2].
| Rok | 2021 | 2024 |
|---|---|---|
| Liczba ludności | 45 317 | 46 226 |
| Liczba mężczyzn | 21 711 | 22 005 |
| Liczba kobiet | 23 606 | 24 221 |
Galeria
[edytuj | edytuj kod]-
Przystanek tramwajowy -
Widok na muzeum -
Kościół św. Anny -
Muzeum Jablonexu -
Urząd Miasta
Współpraca
[edytuj | edytuj kod]Miejscowości partnerskie:[6]
Beihai, Chiny
Budziszyn, Niemcy
Jelenia Góra, Polska- Kaufbeuren, Niemcy
Marsciano, Włochy
Ronse, Belgia- Zwickau, Niemcy
Osobistości
[edytuj | edytuj kod]- Milada Karbanová – czechosłowacka lekkoatletka, ur. 1948
- Dana Spálenská – czechosłowacka saneczkarka, ur. 1950
- Jaromír Drábek – czeski polityk, ur. 1965
- Jiřina Pelcová – czeska biathlonistka, ur. 1969
- Gabriela Suvová – czeska biathlonistka, ur. 1972
- Michal Doležal – czeski skoczek narciarski, ur. 1978
- Ivan Bartoš – czeski polityk, ur. 1980
- Barbora Špotáková – czeska lekkoatletka, ur. 1981
- Gabriela Soukalová – czeska biathlonistka, ur. 1989
- Markéta Davidová – czeska biathlonistka, ur. 1997
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Novým primátorem Jablonce nad Nisou je Miloš Vele, Mesto Jablonec [dostęp 2024-10-15] (cz.).
- ↑ a b c Počet obyvatel v obcích České republiky k 1. 1. 2024, Český statistický úřad, 17 maja 2024 [dostęp 2024-10-03] (ang. • cz.).
- ↑ Jablonec nad Nisou se stal statutárním městem. 2012-02-08. [dostęp 2013-02-16]. (cz.).
- ↑ Jablonec nad Nysą, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-09-27].
- ↑ Počet obyvatel v obcích České republiky k 1. 1. 2021, Český statistický úřad [dostęp 2024-10-15] (ang. • cz.).
- ↑ 4u, Partnerská města [online], Jablonec nad Nisou [dostęp 2021-06-05] (cz.).
