Jastkowice
50°36′25″N 22°06′11″E/50,606944 22,103056| wieś | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Wysokość |
153 m n.p.m. |
| Liczba ludności (2021) |
3181[2] |
| Strefa numeracyjna |
15 |
| Kod pocztowy |
37-403[3] |
| Tablice rejestracyjne |
RST |
| SIMC |
0804193[4] |
Położenie na mapie gminy Pysznica  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |
Położenie na mapie powiatu stalowowolskiego  | |
| 50°36′25″N 22°06′11″E/50,606944 22,103056[1]
| |
Jastkowice – wieś w Polsce, położona w województwie podkarpackim, w powiecie stalowowolskim, w gminie Pysznica[5][4].
W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Jastkowice. W latach 1975–1998 wieś administracyjnie należała do województwa tarnobrzeskiego.
Położenie, krajobraz[edytuj | edytuj kod]
W pobliżu Jastkowic, na terenie gminy Pysznica znajdują się dwa rezerwaty przyrody:
- Rezerwat przyrody Imielty Ług, gdzie znajdują się charakterystyczne dla Puszczy Solskiej obszary rozległych bagien, zarastających zbiorników.
- Rezerwat przyrody Jastkowice o pow. 45,68 ha. Został on utworzony w celu ochrony fragmentu dawnej Puszczy Sandomierskiej. Rośnie tu wiele gatunków drzew, takich jak: jodła, świerk, grab, sosna, buk, olcha, jawor, brzoza. Interesujące jest też runo leśne. Spotkać tu można m.in. czerniec groszkowy, czosnek niedźwiedzi, żywiec gruczołowaty.
Części wsi[edytuj | edytuj kod]
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0804276 | Dębowiec | przysiółek |
| 0804282 | Kochany | przysiółek |
| 0804299 | Kuziory | przysiółek |
| 0804307 | Lipowiec | przysiółek |
| 0804313 | Ludian | przysiółek |
| 0804320 | Majdan | przysiółek |
| 0804201 | Nad Kępą | część wsi |
| 0804218 | Odmoście | część wsi |
| 0804224 | Palenie | część wsi |
| 0804342 | Radeczyna | przysiółek |
| 0804359 | Ruda Jastkowska | przysiółek |
| 0804365 | Sęk | przysiółek |
| 0804230 | Ugory | część wsi |
| 0804247 | Węgry | część wsi |
| 0804253 | Wólka | część wsi |
| 0804260 | Zagonie | część wsi |
| 0804371 | Załanie | przysiółek |
Historia[edytuj | edytuj kod]
Pierwsza wzmianka o Jastkowicach pochodzi z 1325 roku. Starosta sandomierski Drogosz z Chrobrza nadał sołectwo we wsi Jastkowice Mikołajowi z Jastkowic. Ale właściwy termin lokalizacji Jastkowic łączy się z datą 1 sierpnia 1375 roku, kiedy to królowa Węgier i Polski Elżbieta potwierdziła przywilej starosty Drogosza z Chrobrza. Legenda o wsi Jastkowice mówi, że księżniczka Elżbieta, córka Władysława Łokietka dała swojemu giermkowi Jaśkowi duży obszar leśny w podzięce za uratowanie jej życia, gdy napadł na nią dziki niedźwiedź[6]. Nazwa wsi przez wiele pokoleń ulegała przeobrażeniom: Jaśkowice – Jaszkowice – Jastkowice.
Wkrótce stały się wsią, w której powstały maziarnie i smolarnie. Potem w Jastkowicach zaczęto wytapiać żelazo wykorzystując do procesu hutniczego rudy darniowe. Król Zygmunt Stary w 1515 roku nadał Piotrowi przywilej budowy rudnicy, która stała się początkiem huty i kuźni żelaza. Z hutnictwem żelaza związane jest powstanie przysiółka Jastkowic - Ruda Jastkowska. Jej mieszkańcy zajmowali się wydobywaniem rudy darniowej na potrzeby rudnic jastkowskich. W Jastkowicach wyroby z żelaza produkowano przez 250 lat.
W XVI wieku w Jastkowicach mieszkało 79 kmieci. Osadnictwo stale się zwiększało. Po I rozbiorze Polski Jastkowice znalazły się pod zaborem austriackim. Mimo wielu zawieruch dziejowych wieś była jak na owe czasy ludna, zamieszkiwało w niej 120 osadników. Jastkowice były wsią królewską. Na przełomie lat 20. i 30. XIX wieku władze austriackie zaczęły wyprzedaż dóbr królewskich. Wtedy w 1829 roku Jerzy Lubomirski nabył wieś Jastkowice z licznymi przysiółkami i wydzierżawił Rudę Jastkowską. Ruchy niepodległościowe (powstanie listopadowe, powstanie styczniowe) kształtowały świadomość narodową mieszkańców Jastkowic i całego Zasania.
Gdy w 1918 roku odrodziła się Polska, jastkowiczanie włączyli się do tworzenia i utrwalenia niepodległego bytu narodowego. W czasie II wojny światowej Jastkowice i przyległe wsie związane były w konspiracją antyniemiecką. W okresie okupacji niemieckiej z jastkowskiej parafii zginęło 90 osób, a około 160 wywieziono na przymusowe roboty do Niemiec. W 1944 roku w Jastkowicach kwaterował sztab 214 Dywizji Piechoty Armii Czerwonej[7].
Jastkowice i cała parafia zaczęły zmieniać swe oblicze po wojnie, gdy pobliska Stalowa Wola stała się znaczącym ośrodkiem przemysłu. Wtedy wielu mieszkańców podejmowało pracę zarobkową w stalowowolskich zakładach i firmach. Wytworzyła się wówczas klasa chłoporobotników.
Religia[edytuj | edytuj kod]
Parafia rzymskokatolicka pw. Przemienienia Pańskiego w Jastkowicach od 2010 znajduje się w dekanacie Pysznica, w diecezji sandomierskiej[8]. Mieszka tu około 2 tys. ludzi, w zdecydowanej większości rzymscy katolicy, ale żyją tu także, obecnie już nieliczni, wyznawcy Kościoła Polskokatolickiego (należący do miejscowej parafii, również pw. Przemienienia Pańskiego), a także nieco ponad trzydziestu członków wyznania Świadków Jehowy.
Odpust w parafiach (rzymskokatolickiej i polskokatolickiej) odbywa się 6 sierpnia.
Parafia polskokatolicka[edytuj | edytuj kod]
Od 2016 roku proboszczem parafii jest ks. Waldemar Mroczkowski. Kościół parafialny pw. Przemienienia Pańskiego znajduje się przy ulicy Cichej 2.
Cmentarz rzymskokatolicki[edytuj | edytuj kod]
Cmentarz w Jastkowicach założono w 1926 na gminnym gruncie zaintabulowanym na rzecz parafii w 1927. Był ogrodzony drewnianym płotem, potem zbudowano drewniane prosektorium. Cmentarz poświęcił 1 maja 1926 ks. dziekan Michał Dukiel.
Na cmentarzu znajduje się grób Jana Markuta „Wichury”, partyzanta oddziału „Ojca Jana” i zesłańca na Syberię.
Pomnik na cmentarzu[edytuj | edytuj kod]
Pomnik na jastkowskim cmentarzu został odsłonięty w październiku 2004. Postawiony jak głosi tablica:
Pomysłodawcą pomnika był proboszcz jastkowski ks. Tadeusz Mach.
Cmentarz polskokatolicki[edytuj | edytuj kod]
Parafia polskokatolicka w Jastkowicach, która została założona w 1925 roku przez ks. Władysława Strynkowskiego, wkrótce potem zorganizowała własny cmentarz grzebalny.
Sport[edytuj | edytuj kod]
- Ludowy Zespół Sportowy Bukowa Jastkowice (seniorzy oraz juniorzy)
- Orlik
We wsi urodził się piłkarz – Mieczysław Ożóg[9].
Edukacja[edytuj | edytuj kod]
- Zespół Szkół im. Armii Krajowej w Jastkowicach (Publiczna Szkoła Podstawowa i Gimnazjum Publiczne)
- Niepubliczny Punkt Przedszkolny u „Św. Józefa”
We wsi urodził się parazytolog – Henryk Skrzypek.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 9 stycznia 2024, identyfikator PRNG: 45101
- ↑ Raport o stanie Gminy Pysznica za 2021 rok. s. 6
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 374 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b c GUS. Rejestr TERYT
- ↑ a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Jastkowice [online], stara.pysznica.pl [dostęp 2020-08-17] [zarchiwizowane z adresu 2020-05-16].
- ↑ Память народа::Подлинные документы о Второй Мировой войне [online], pamyat-naroda.ru [dostęp 2024-02-05].
- ↑ Parafia na stronie diecezji
- ↑ Mieczysław Ożóg [online], www.90minut.pl [dostęp 2024-02-24].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Dionizy Garbacz, Jastkowice. Kościół i parafia. Janusz Ogiński, Stalowa Wola: wyd. Sztafeta, 2007, ISBN 978-83-89930-33-0, OCLC 749138631.
- Dzieje parafii Jastkowice (Diecezja sandomierska)
- Dzieje parafii Jastkowice (parafia w Jastkowicach)
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Jastkowice, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 496.
| Wsie | |
|---|---|
| Osady | |
| Integralne części wsi |
|
