Jezioro Białe Augustowskie
 Widok na jezioro | |
| Położenie | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowości nadbrzeżne | |
| Wysokość lustra |
122 m n.p.m. |
| Morfometria | |
| Powierzchnia |
4,8 km² |
| Wymiary • max długość • max szerokość |
|
| Głębokość • średnia • maksymalna |
|
| Hydrologia | |
| Rzeki zasilające | |
| Rzeki wypływające | |
| Rodzaj jeziora | |
Położenie na mapie Augustowa  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podlaskiego  | |
Położenie na mapie powiatu augustowskiego  | |
 53°51′51,8″N 23°01′56,0″E/53,864389 23,032222
| |
.jpg)
Jezioro Białe Augustowskie[1] – jezioro w Augustowie. Inne nazwy: Jezioro Białe lub Krechowieckie[2].
Jezioro ma powierzchnię 480 ha. Linia brzegowa jest dobrze rozwinięta z licznymi zatokami (Orzechówka, Tartaczna, Wierszowiec) i półwyspami (południowy brzeg – Pień, Dąbek, Lisi Ogon, północny brzeg – Ostry Róg). Brzegi są w większości wysokie i suche, porośnięte lasem sosnowym. Na jeziorze znajdują się 4 wyspy (łączna powierzchnia – 1,5 ha).
Białe zalicza się do typu jezior rynnowych. Rozciąga się równoleżnikowo. Dno urozmaicone jest przegłębieniami i wzniesieniami, biegnącymi zgodnie z rozciągłością jeziora.
Wzdłuż jeziora ciągnie się oz. Półwyspy Dąbek i Lisi Ogon stanowią jego wierzchołki. Lisi Ogon jest jedną z najlepiej wykształconych tego typu form w okolicach Augustowa[3].
W osadzie Wojciech nad jeziorem Białym Władysław Ślesicki nakręcił nagradzany na festiwalach film dokumentalny Płyną tratwy (1962) – opowieść o chłopcu, który dorastając musi porzucić życie w lesie i na jeziorach, by zostać pracownikiem tartaku[4].
Na dnie jeziora znajdują się dwa wraki drewnianych łodzi. Jedna z nich to prawdopodobnie płaskodenna barka o długości ok. 20 m. Druga mogła być barką służącą do przewozu turystów po jeziorze[5].
Położenie[edytuj | edytuj kod]
Od zachodu Białe łączy się z jeziorem Necko (przez rzeczkę Klonownica). We wschodniej części – z jeziorem Studzieniczne (przez śluzę Przewięź) oraz stawem Wojciech (przez niewielki ciek wodny o nazwie Królówka).
Jezioro znajduje się w granicach administracyjnych Augustowa od 1973 (zabudowa miejska rozciąga się na płd.-zach. od jeziora). Nad płd.-wsch. brzegiem położona jest osada Przewięź (gmina Płaska), a także dzielnice Przewięź i Wojciech – do roku 1973 samodzielne wsie, obecnie części administracyjne Augustowa[6]. Nad północno-zachodnim brzegiem leży część Augustowa Klonownica.
Jezioro Białe leży na szlaku Kanału Augustowskiego (6,7 km – od 36,7 km do 43,4 km kanału)[7]. Obok zachodniego brzegu jeziora biegnie linia kolejowa nr 40 (przystanek kolejowy Augustów Port) oraz droga krajowa nr 8. W Przewięzi, przez most drogowy na śluzie Przewięź, prowadzi droga krajowa nr 16.
Geneza nazwy[edytuj | edytuj kod]
Pierwsze wzmianki o nazwie jeziora pochodzą z XVI wieku gdy owo pustkowie penetrowali wojowie Mendoga i Giedymina. Leszek Czarny w zwycięskiej bitwie miał rozgromić Jaćwingów. Prawdopodobnie wówczas jezioro nazwano Białym z powodu niezliczonej ilości białego ptactwa wodnego osiadłego na brzegach i unoszącego się nad taflą jeziora. Pochodzenia nazwy jeziora dopatrywano się też w bardzo jasnym, niemal białym kolorze jego dna.
Turystyka[edytuj | edytuj kod]
W pobliżu jeziora Białego znajdują się w hotele, ośrodki wypoczynkowe, kwatery prywatne i pola namiotowe. Po jeziorze kursują statki wycieczkowe Żeglugi Augustowskiej[8].
Nad zachodnim brzegiem jeziora na półwyspie Pień przy zatoce Orzechówka stoi zabytkowy[9] budynek z 1935 r., w którym przed 1939 mieścił Oficerski Yacht Club.
Na półwyspie Dąbek znajduje się tablica pamiątkowa, poświęcona 500 radzieckim jeńcom zamordowanym w czasie II wojny światowej. W pobliżu stoi duży drewniany budynek, tzw. Willa Prezydenta, w dwudziestoleciu międzywojennym siedziba Yacht-Klubu Rzeczypospolitej Polskiej, w którym wypoczywał m.in. prezydent Ignacy Mościcki.
Gospodarka[edytuj | edytuj kod]
Do końca XIX w. nad jeziorem nie było większych zabudowań. Wykorzystywane było tylko w celach gospodarczych (rybołówstwo, spław drewna i towarów szlakiem kanału Augustowskiego). Według spisu jezior z 1596 r. w Białym występowały m.in. gatunki ryb: szczupak, leszcz, sielawa, okoń, węgorz, sudak[10]. W roku 1894 w lesie przylegającym do jeziora rozpoczęto budowę koszar wojsk rosyjskich, zaś w latach 1897-1898 obok jeziora poprowadzono linię kolejową. Wille letniskowe zaczęły powstawać w 1912 r. w lesie obok stacji kolejowej Augustów. Niemcy, okupujący miasto w czasie I wojny światowej, zbudowali w 1916 w dzielnicy Lipowiec duży tartak, w którym obrabiano drewno pozyskiwane z Puszczy Augustowskiej. Zatoka Tartaczna stała się magazynem drzewa spławianego tu Kanałem Augustowskim.
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Nazewnictwo geograficzne Polski. Tom 1. Hydronimy. Część 2. Wody stojące, Ewa Wolnicz-Pawłowska, Jerzy Duma, Janusz Rieger, Halina Czarnecka (oprac.), Warszawa: Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 2006 (seria Nazewnictwo Geograficzne Polski), s. 11, ISBN 83-239-9607-5.
- ↑ Nazwa nadana w 1934 r. na cześć stacjonującego w Augustowie 1 Pułku Ułanów Krechowieckich w uznaniu zasług włożonych w rozwój miasta. Obecnie nazwa nie jest używana. Zob.: Jarosław Szlaszyński, Andrzej Makowski: Augustów. Monografia historyczna. Augustów: Urząd Miejski w Augustowie, 2007, s. 534-535. ISBN 978-83-925620-0-9.
- ↑ Andrzej Ber: Pojezierze Suwalsko-Augustowskie.Przewodnik geologiczny. Warszawa: Wydawnictwo Geologiczne, 1981.
- ↑ Anatol Batura: Augustów i okolice. Białystok: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1981, s. 51-52.
- ↑ Adam Lasota: Co skrywają wody augustowskich jezior.... [dostęp 2010-11-24].
- ↑ Jarosław Szlaszyński, Andrzej Makowski: op. cit.. s. 676.
- ↑ Krajobraz kulturowy Kanału Augustowskiego. Warszawa: Ośrodek Ochrony Zabytkowego Krajobrazu, 1999, s. 12. ISBN 83-85548-73-4.
- ↑ Żegluga Augustowska - opis tras. [dostęp 2010-11-20].
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podlaskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 13 lipca 2023 [dostęp 2010-11-23].
- ↑ Jarosław Szlaszyński, Andrzej Makowski: op. cit.. s. 107.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Jarosław Szlaszyński, Andrzej Makowski: Augustów. Monografia historyczna. Augustów: Urząd Miejski w Augustowie, 2007. ISBN 978-83-925620-0-9.
- Irena Batura, Wojciech Batura: Po Ziemi Augustowskiej. Przewodnik dla turysty i wczasowicza. Suwałki: Wydawnictwo „Hańcza”, 1993. ISBN 83-900828-3-7.
- Magazyn turystyczny Lato, wyd. Inicjatywa Gospodarcza JARUN.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Archiwalne zdjęcia jeziora w bibliotece Polona