Dalmatyka
Dalmatyka – szata liturgiczna diakona w Kościele rzymskokatolickim.
Rys historyczny[edytuj | edytuj kod]
Pierwotnie dalmatyka była strojem świeckim mieszkańców Dalmacji, od której wzięła nazwę. Od II wieku była popularna w tym samym charakterze także w innych prowincjach Cesarstwa Rzymskiego. Od I poł. IV w. stała się elementem stroju liturgicznego Patriarchy Konstantynopola i papieża. Decyzją Sylwestra I dalmatyka stała się szatą właściwą dla diakonów rzymskich[1]. Strojem liturgicznym charakterystycznym dla diakona w całym Kościele łacińskim dalmatyka stała się w IX wieku[2].
Była to szata długa i szeroka, nieprzepasana, o krótkich i szerokich rękawach. Z czasem uległa skróceniu, a dla łatwiejszego jej nakładania przecięto ją z obydwu boków, łącznie z rękawami. W starożytności była koloru białego z czerwonymi, pionowymi pasami, biegnącymi od ramion do dołu, tak z przodu, jak i z tyłu. Od XVIII w. jej kolor zaczęto dostosowywać do koloru ornatu.
Kościół rzymskokatolicki[edytuj | edytuj kod]
Nadzwyczajna forma rytu rzymskiego[edytuj | edytuj kod]
W nadzwyczajnej formie rytu rzymskiego dalmatyka przysługuje diakonowi (bądź kapłanowi, który pełni funkcję diakona). We mszy pontyfikalnej dalmatyka przysługuje dodatkowo diakonom honorowym asystującym biskupowi, a także samemu biskupowi, który wkłada ją pod ornat (może ona być albo w kolorze ornatu, albo biała).
Zwyczajna forma rytu rzymskiego[edytuj | edytuj kod]
Po Soborze Watykańskim II przyjęto zasadę, że każdy ma pełnić w liturgii wyłącznie swoją własną funkcję[3]. We współczesnej, zwyczajnej formie rytu rzymskiego, przy braku diakona jego funkcję wypełnia kapłan, ale w szatach właściwych swojemu urzędowi[4]. Dalmatyka jest szatą własną diakona, tj. właściwą diakonowi. Diakon wkłada ją na albę i stułę przewieszoną przez lewe ramię i spiętą po prawej stronie. Diakon może jej nie używać, gdy dalmatyki brak, bądź liturgia jest mniej uroczysta[5].
Biskup może nosić dalmatykę pod ornatem podczas mszy wspólnotowej (missa stationalis)[6]. Zakłada ją także elekt na mszę swoich święceń biskupich[7].
Liturgia papieska, która kieruje się własnymi prawami, zachowała zwyczaj używania dalmatyki przez diakonów honorowych, asystujących papieżowi podczas mszy. Funkcję tę pełnią w liturgii papieskiej kardynałowie diakoni.
Kościoły prawosławne oraz Katolickie Kościoły wschodnie[edytuj | edytuj kod]
We wschodnich tradycjach liturgicznych diakoni nie używają dalmatyki, lecz jedynie sticharion z orarionem (odpowiedniki alby i stuły). Bizantyjskim wydaniem dalmatyki jest natomiast noszony przez biskupów sakkos[8].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Andrzejewska s. 20
- ↑ Colum Hourihane, The Grove encyclopedia of medieval art and architecture, t. I, s. 383, New York, ISBN 978-0-19-539536-5, OCLC 767974649 [dostęp 2020-03-15].
- ↑ Sobór Watykański II, Sacrosanctum concilium, art. 28.
- ↑ Ogólne wprowadzenie do mszału rzymskiego (wyd. 2002), art. 208-209.
- ↑ Ogólne wprowadzenie do mszału rzymskiego (wyd. 2002), art. 338.
- ↑ Ceremoniał liturgicznej posługi biskupów (wyd. 2013), art. 126.
- ↑ Ceremoniał liturgicznej posługi biskupów (wyd. 2013), art. 504.
- ↑ Graham Sumner, By the emperor's hand : military dress and court regalia in the later Romano-Byzantine Empire, s. 98, Barnsley, ISBN 978-1-84832-589-0, OCLC 929033004 [dostęp 2020-03-15].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Andrzejewska Ewa, 2018: Skarby z dawnej zakrystii. Muzeum Okręgowe Ziemi Kaliskiej, strony 20-22. ISBN 978-83-88042-44-7.
-
Diakon w dalmatyce rzymskiej -
Diakon w dalmatyce gotyckiej
| Obrzędy liturgiczne | |
|---|---|
| Paramenty liturgiczne | |
| Księgi liturgiczne | |
| Bielizna kielichowa | |
| Szaty liturgiczne | |
| Strój chórowy | |
| Szaty papieskie | |
| Zobacz też |
