53°10′50″N 23°48′54″E/53,180556 23,815000Kruszyniany
| Artykuł | 53°10′50″N 23°48′54″E |
| - błąd | 38 m |
| WD | 53°13'N, 23°50'E, 53°10'43.36"N, 23°48'49.14"E |
| - błąd | 20539 m |
| Odległość | 5 m |
| ||||
| ||||
 Główna ulica Kruszynian | ||||
| Państwo |  Polska
| |||
| Województwo |  podlaskie
| |||
| Powiat | sokólski | |||
| Gmina | Krynki | |||
| Wysokość | 138–157 m n.p.m. | |||
| Liczba ludności (2006) | 160 | |||
| Strefa numeracyjna | 85 | |||
| Tablice rejestracyjne | BSK | |||
| SIMC | 0032649 | |||
Położenie na mapie gminy Krynki  | ||||
Położenie na mapie Polski  | ||||
Położenie na mapie województwa podlaskiego  | ||||
Położenie na mapie powiatu sokólskiego  | ||||
| 53°10′50″N 23°48′54″E/53,180556 23,815000
| ||||
Kruszyniany (biał. Крушыняны/Krušyniany[1]) – wieś w Polsce położona w województwie podlaskim, w powiecie sokólskim, w gminie Krynki.
Wieś położona w pobliżu rzeki Nietupy na skraju znajdujących się nad nią łąk, lasów oraz wzniesień (rozciągających się w kierunku pd.-wsch. od wsi) dochodzących do 161 m n.p.m.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Wieś została założona prawdopodobnie w wieku XVII. W dniu 12 marca 1679 Jan III Sobieski nadał Tatarom m.in. Kruszyniany oraz pobliskie wsie Nietupa, Łużany, jak też część Poniatowicz. Osadzeni muzułmanie, zwani Lipkami, walczyli po stronie Polski w wojnie z Turkami. W Kruszynianach (obok ok. 45 innych rodzin) osiadł na stałe płk Samuel Murza Krzeczowski, który uratował życie królowi w bitwie pod Parkanami. W drodze na sejm do Grodna król zatrzymał się u Krzeczowskiego. Kruszyniany stanowiły duży ośrodek muzułmański. Tutaj sporządzano dzieła o treści religijno-obyczajowej tzw. kitaby. Jeden z nich powstał w 1792 dzięki kopiście Jusufowi Heliaszewiczowi.
W 1915 r. w związku z wybuchem I wojny światowej i niepowodzeniami Armii Imperium Rosyjskiego na froncie wschodnim większość ludności prawosławnej i tatarskiej Kruszynian masowo ewakuowała się w czasie bieżeństwa w głąb Rosji, gdzie przebywała na wygnaniu parę lat. Powroty do wsi rozpoczęły się po 1918 r., czyli po wybuchu rewolucji październikowej, i trwały z różną intensywnością przez następne dziesięciolecie. Znaczna część mieszkańców Kruszynian nie powróciła jednak z Rosji[2].
Według Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku, wieś Kruszyniany liczyła 54 domostwa i 364 mieszkańców. Miejscowość zamieszkiwana była wówczas przez wiernych 4 wyznań monoteistycznych. Większość mieszkańców w liczbie 170 zadeklarowało wyznanie prawosławne, 141 zadeklarowało wyznanie rzymskokatolickie, 32 wyznanie mahometańskie, a pozostałych 21 zgłosiło wyznanie mojżeszowe. Ponadto Kruszyniany zamieszkiwane były przez przedstawicieli trzech narodowości. Większość mieszkańców w liczbie 201 zgłosiło polską przynależność narodową, 142 zadeklarowało białoruską przynależność narodową, a pozostałe 21 narodowość żydowską. W owym czasie miejscowość znajdowała się w gminie Hołynka w powiecie grodzieńskim[3].
Po II wojnie światowej lokalną wspólnotę muzułmańską zasilili repatrianci muzułmańscy z terenów Białoruskiej SRR.[potrzebny przypis]
W 1980 w Kruszynianach zamieszkiwało 289 osób, z tego 33 wyznania muzułmańskiego, reszta wyznania prawosławnego (we wsi znajduje się parafia prawosławna) i rzymskokatolickiego. Mieszkańcy wsi posługiwali się dialektem języka białoruskiego zwanym przez nich językiem prostym[2]. Do dzisiaj mieszka tutaj niewielka mniejszość tatarska[4][5].
W Kruszynianach znajdowała się strażnica WOP.
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa białostockiego.
W nocy z 28/29 czerwca 2014 r. zarówno meczet w Kruszynianach jak i miejscowy cmentarz muzułmański padły ofiarą aktu wandalizmu i profanacji. Na zabytkowych ścianach świątyni oraz na blisko 30 nagrobkach wymalowano sprejem symbole polski walczącej oraz rysunki świni, zwierzęcia uważanego w islamie za nieczyste[6]. Oburzyło to mieszkańców wsi, którzy pomimo dzielących ich różnic narodowościowo-religijnych natychmiast przystąpili do odnowy zdemolowanych obiektów. W maju 2015 r. prokuratura umorzyła śledztwo w tej sprawie z powodu niewykrycia sprawców[7].
W 2019 r. władze gminy Krynki wydały pozytywną decyzję środowiskową dla budowy dwóch przemysłowych ferm drobiu z przeznaczeniem na 240 tysięcy kur, które miałyby powstać w obrębie Kruszynian. Spotkało się to z protestami lokalnej społeczności, która obawiała się poważnego zanieczyszczenia środowiska, dewastacji krajobrazu oraz degradacji tradycyjnego charakteru wsi, co w konsekwencji mogłoby doprowadzić do odpływu turystów. W obronie mieszkańców zaangażował się Rzecznik Praw Obywatelskich, który przyczynił się do zablokowania inwestycji[8][9]. Obecnie (2020 r.) sprawa budowy kurników w Kruszynianach rozpatrywana jest przez sąd administracyjny[10].
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
- Układ przestrzenny wsi, XVII, nr rej.478 z 17.12.1979
- Drewniany meczet muzułmański z końca XVIII wieku (jeden z dwóch najstarszych w Polsce), nr rej.:A-62 z 3.11.1960
- Cmentarz muzułmański – mizar (najstarsze nagrobki z końca XVIII wieku), 2 poł. XVII, nr rej.:A-63 z 31.12.1986[11].
Inne obiekty[edytuj | edytuj kod]
- Parafialna cerkiew prawosławna pod wezwaniem św. Anny – murowana, wzniesiona w latach 1984–1985 na cmentarzu prawosławnym w miejscu drewnianej cerkwi z 1829 r., która spłonęła w 1983[12]
- Cmentarz prawosławny założony w XVIII w.[13].
Atrakcje turystyczne w pobliżu wsi[edytuj | edytuj kod]
- Szlak ekumeniczny wokół zalewu Ozierany, zbudowany w 2006 roku – ma początek i koniec w Kruszynianach
- Rezerwat Nietupa, zwany potocznie „Czarny Roh” („Czarny Róg”)
- Liczne punkty widokowe, m.in. Kosmata Góra
- Na terenie wsi zlokalizowane są restauracje z regionalnym tatarskim jedzeniem
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Крушыняны, вёска. Radzima.net. [dostęp 2016-06-21].
- ↑ a b Tam zostało moje dzieciństwo. Stefan Mustafa Jasiński, imam z Malawicz Górnych. W: Co nam zostało z bieżeństwa? [on-line]. biezenstwo.pl. [dostęp 2016-07-29].
- ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych.. T. 5: Województwo białostockie. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1924, s. 42 (33).
- ↑ Województwo białostockie – KAW 1980.
- ↑ Słownik biograficzny Tatarów polskich XX wieku, „Znad Wilii”, nr 4 (68) z 2016 r., s. 77-82, 2016.
- ↑ Meczet w Kruszynianach celem ataku wandali. tvn24.pl, 2014-06-29. [dostęp 2018-07-27].
- ↑ Łukasz Wiśniewski: Zniszczony meczet i mizar w Kruszynianach. Sprawcy brak. bialystokonline.pl. [dostęp 2015-05-08].
- ↑ Uciążliwe inwestycje wokół Kruszynian na Podlasiu. Zastępca RPO spotyka się z władzami i lokalną społecznością. Rzecznik Praw Obywatelskich, 2020-05-31. [dostęp 2020-04-18].
- ↑ Sprawa ferm w Górkach i Kruszynianach. RPO przystępuje do sprawy przed NSA. Rzecznik Praw Obywatelskich, 2020-11-06. [dostęp 2020-04-18].
- ↑ Maciej Chołodowski: Zbliża się koniec tatarskich Kruszynian? Potężna ferma drobiu może jednak powstanie. Gazeta Wyborcza, 2020-01-16. [dostęp 2020-04-18].
- ↑ Narodowy Instytut Dziedzictwa: Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podlaskie. 2020-09-30.
- ↑ Tatarskim szlakiem. Kruszyniany i okolice. Przewodnik. Kruszyniany 2010, s. 11.
- ↑ Andrzej Michałowski, Alicja Sulimierska, Elżbieta Baniukiewicz: Studia i Materiały. Wykaz zabytkowych cmentarzy w Polsce. Województwo Białostockie. Warszawa: Ośrodek Ochrony Zabytkowego Krajobrazu. Narodowa Instytucja Kultury, 1996, s. 34.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Kruszyniany na atrakcjepodlasia.pl
- Tatarska wieś na końcu świata - Kruszyniany. "Tu pomaga się sąsiadom bez względu na wyznanie" na national-geographic.pl
- Meczet w Kruszynianach – 360° na kruszyniany.com.pl
| |||||||||||||||
