53°10′50″N 23°48′54″E/53,180556 23,815000Kruszyniany
| ||
 Meczet w Kruszynianach | ||
| Państwo |  Polska
| |
| Województwo | podlaskie | |
| Powiat | sokólski | |
| Gmina | Krynki | |
| Wysokość | 138-157 m n.p.m. | |
| Liczba ludności (2006) | 160 | |
| Strefa numeracyjna | (+48) 85 | |
| Tablice rejestracyjne | BSK | |
| SIMC | 0032649 | |
Położenie na mapie gminy Krynki   Kruszyniany | ||
Położenie na mapie powiatu sokólskiego  Kruszyniany | ||
Położenie na mapie województwa podlaskiego  Kruszyniany | ||
Położenie na mapie Polski  Kruszyniany | ||
| 53°10′50″N 23°48′54″E/53,180556 23,815000
| ||
Kruszyniany (biał. Крушыняны/Krušyniany[1]) – wieś w Polsce położona w województwie podlaskim, w powiecie sokólskim, w gminie Krynki.
Wieś położona w pobliżu rzeki Nietupy na skraju znajdujących się nad nią łąk, lasów oraz wzniesień (rozciągających się w kierunku pd.-wsch. od wsi) dochodzących do 161 m n.p.m.
Spis treści
Historia[edytuj | edytuj kod]
Wieś została założona prawdopodobnie w wieku XVII. W dniu 12 marca 1679 Jan III Sobieski nadał Tatarom m.in. Kruszyniany oraz pobliskie wsie Nietupa, Łużany, jak też część Poniatowicz. Osadzeni muzułmanie, zwani Lipkami, walczyli po stronie Polski w wojnie z Turkami. W Kruszynianach (obok ok. 45 innych rodzin) osiadł na stałe płk Samuel Murza Krzeczowski, który uratował życie królowi w bitwie pod Parkanami. W drodze na sejm do Grodna król zatrzymał się u Krzeczowskiego. Kruszyniany stanowiły duży ośrodek muzułmański. Tutaj sporządzano dzieła o treści religijno-obyczajowej tzw. kitaby. Jeden z nich powstał w 1792 dzięki kopiście Jusufowi Heliaszewiczowi.
W 1915 r. w związku z wybuchem I wojny światowej i niepowodzeniami Armii Imperium Rosyjskiego na froncie wschodnim większość ludności prawosławnej i tatarskiej Kruszynian masowo ewakuowała się w czasie bieżeństwa w głąb Rosji, gdzie przebywała na wygnaniu parę lat. Powroty do wsi rozpoczęły się po 1918 r., czyli po wybuchu rewolucji październikowej, i trwały z różną intensywnością przez następne dziesięciolecie. Znaczna część mieszkańców Kruszynian nie powróciła jednak z Rosji[2].
Według Pierwszego Powszechnego Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku, wieś Kruszyniany liczyła 54 domostwa i 364 mieszkańców. Miejscowość zamieszkiwana była wówczas przez wiernych 4 wyznań monoteistycznych. Większość mieszkańców w liczbie 170 zadeklarowało wyznanie prawosławne, 141 zadeklarowało wyznanie rzymskokatolickie, 32 wyznanie mahometańskie, a pozostałych 21 zgłosiło wyznanie mojżeszowe. Ponadto Kruszyniany zamieszkiwane były przez przedstawicieli trzech narodowości. Większość mieszkańców w liczbie 201 zgłosiło polską przynależność narodową, 142 zadeklarowało białoruską przynależność narodową, a pozostałe 21 narodowość żydowską. W owym czasie miejscowość znajdowała się w gminie Hołynka w powiecie grodzieńskim[3].
Po II wojnie światowej lokalną wspólnotę muzułmańską zasilili repatrianci muzułmańscy z terenów Białoruskiej SRR.
W 1980 w Kruszynianach zamieszkiwało 289 osób, z tego 33 wyznania muzułmańskiego, reszta wyznania prawosławnego (we wsi znajduje się parafia prawosławna) i rzymskokatolickiego. Mieszkańcy wsi posługiwali się dialektem języka białoruskiego zwanym przez nich językiem prostym[2]. Do dzisiaj mieszka tutaj niewielka mniejszość tatarska[4].
W Kruszynianach znajdowała się strażnica WOP.
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa białostockiego.
W nocy z 28/29 czerwca 2014 r. zarówno meczet w Kruszynianach jak i miejscowy cmentarz muzułmański padły ofiarą aktu wandalizmu i profanacji. Na zabytkowych ścianach świątyni oraz na blisko 30 nagrobkach wymalowano sprejem symbole polski walczącej oraz rysunki świni, zwierzęcia uważanego w islamie za nieczyste[5]. Oburzyło to mieszkańców wsi, którzy pomimo podziałów religijnych natychmiast przystąpili do odnowy zdemolowanych obiektów. W maju 2015 r. prokuratura umorzyła śledztwo w tej sprawie[6].
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
- Układ przestrzenny wsi, XVII, nr rej.478 z 17.12.1979
- Drewniany meczet muzułmański z końca XVIII wieku (jeden z dwóch najstarszych w Polsce), nr rej.:A-62 z 3.11.1960
- Cmentarz muzułmański – mizar (najstarsze nagrobki z końca XVIII wieku), 2 poł. XVII, nr rej.:A-63 z 31.12.1986[7].
Inne obiekty[edytuj | edytuj kod]
- Parafialna cerkiew prawosławna pod wezwaniem św. Anny – murowana, wzniesiona w latach 1984–1985 na cmentarzu prawosławnym w miejscu drewnianej cerkwi z 1829 r., która spłonęła w 1983[8]
- Cmentarz prawosławny założony w XVIII w.[9].
Atrakcje turystyczne w pobliżu wsi[edytuj | edytuj kod]
- Szlak ekumeniczny wokół zalewu Ozierany, zbudowany w 2006 roku – ma początek i koniec w Kruszynianach
- Rezerwat Nietupa, zwany potocznie „Czarny Roh” („Czarny Róg”)
- Liczne punkty widokowe, m.in. Kosmata Góra
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Крушыняны, вёска. Radzima.net. [dostęp 2016-06-21].
- ↑ a b Tam zostało moje dzieciństwo. Stefan Mustafa Jasiński, imam z Malawicz Górnych. W: Co nam zostało z bieżeństwa? [on-line]. biezenstwo.pl. [dostęp 2016-07-29].
- ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych.. T. 5: Województwo białostockie. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1924, s. 42 (33).
- ↑ Województwo białostockie – KAW 1980.
- ↑ Meczet w Kruszynianach celem ataku wandali. tvn24.pl, 2014-06-29. [dostęp 2018-07-27].
- ↑ Łukasz Wiśniewski: Zniszczony meczet i mizar w Kruszynianach. Sprawcy brak. bialystokonline.pl. [dostęp 2015-05-08].
- ↑ Narodowy Instytut Dziedzictwa: Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podlaskie. 31 grudnia 2017; 8 miesięcy temu.
- ↑ Tatarskim szlakiem. Kruszyniany i okolice. Przewodnik. Kruszyniany 2010, s. 11.
- ↑ Andrzej Michałowski, Alicja Sulimierska, Elżbieta Baniukiewicz: Studia i Materiały. Wykaz zabytkowych cmentarzy w Polsce. Województwo Białostockie. Warszawa: Ośrodek Ochrony Zabytkowego Krajobrazu. Narodowa Instytucja Kultury, 1996, s. 34.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
| ||||||||||||||||||||
