ORP Wilia
 ORP „Wilia” przy nabrzeżu portu w Gdańsku | |
| Klasa |
okręt transportowy i szkolny / frachtowiec |
|---|---|
| Historia | |
| Stocznia |
Flensburger Schiffbau-Gesellschaft, Flensburg |
| Wodowanie |
1906 |
 Cesarstwo Niemieckie
| |
| Nazwa |
„Ganelon” (1906) |
| Wejście do służby |
1906 |
 Francja
| |
| Nazwa |
„Le Bourget” (1916) |
| Wejście do służby |
1916 |
 Marynarka Wojenna (II RP)
| |
| Nazwa |
ORP „Wilja” / „Wilia” |
| Wejście do służby |
8 sierpnia 1925 |
 Polska
| |
| Nazwa |
SS „Modlin” |
| Wejście do służby |
30 lipca 1940 |
| Wycofanie ze służby |
29 lutego 1944 |
| Los okrętu |
samozatopiony 8 czerwca 1944 w Normandii |
| Dane taktyczno-techniczne | |
| Wyporność | |
| Długość |
107,9 m[2] |
| Szerokość |
14,85 m[2] |
| Zanurzenie |
5,2 – 7,6 m[1] |
| Napęd | |
| maszyna parowa o mocy 1350 KM, 1 śruba[2] | |
| Prędkość |
10 węzłów |
| Uzbrojenie | |
| 2 działa 75 mm, 2 ciężkie karabiny maszynowe (jako okręt)[1] | |
| Załoga |
56 ludzi + 96 kursantów (w 1939)[3] |
ORP Wilia (pierwotnie Wilja) – okręt transportowy i szkolny polskiej Marynarki Wojennej w okresie międzywojennym, następnie polski statek SS Modlin. Zbudowany w 1906 w Niemczech, służył początkowo w Niemczech jako frachtowiec, pod nazwami Ganelon, Hilda Horn, Tinos, następnie we Francji jako Le Bourget i Laurent Schiaffino. W 1925 roku został zakupiony przez Marynarkę Wojenną. Od 1940 roku przekazany Polskiej Marynarce Handlowej jako „Modlin”, pływał w konwojach atlantyckich. Po wycofaniu z eksploatacji, został samozatopiony 8 czerwca 1944 podczas operacji desantowej w Normandii jako część falochronu sztucznego portu inwazyjnego.
Budowa i wczesna służba
[edytuj | edytuj kod]ORP „Wilia” został zbudowany w 1906 w stoczni Flensburger Schiffbau-Gesellschaft we Flensburgu w Niemczech jako frachtowiec, pod nazwą „Ganelon” (statkiem bliźniaczym był „Haimon”)[2][a]. Wszedł do eksploatacji u armatora Roland Linie AG, z portem macierzystym Brema[2].
Statek miał kadłub stalowy o konstrukcji nitowanej, posiadał dwa pokłady ciągłe i cztery ładownie[2]. Pojemność po wybudowaniu wynosiła 3578 BRT[2]. Architektura statku była klasyczna dla tego okresu, z centralną, mało rozbudowaną wyspą nadbudówek i pojedynczym cienkim kominem na śródokręciu, odprowadzającym spaliny z siłowni znajdującej się poniżej. Dziobnica była pionowa, rufa z dużym nawisem. Napęd stanowiła 3-cylindrowa maszyna parowa potrójnego rozprężania własnej produkcji stoczni, o mocy indykowanej 1350 KM, napędzająca jedną śrubę[2]. Parę zapewniały dwa kotły[2].
W 1907 armatorem został H.C. Horn i zmieniono nazwę statku na „Hilda Horn” (port macierzysty Lubeka)[2]. W 1911 został sprzedany Deutsche Levante Linie z siedzibą w Hamburgu i pływał odtąd na linii śródziemnomorskiej jako „Tinos”[2]. Po wybuchu I wojny światowej statek został w sierpniu 1914 internowany w Pireusie[2]. We wrześniu 1916 został zarekwirowany przez wojska francuskie, które wkroczyły do Grecji, po czym przejęty jako zdobycz przez Francję. Służył następnie jako transportowiec wojenny pod nazwą „Le Bourget”[2]. Po wojnie statek został wystawiony na sprzedaż, lecz dopiero w 1922 kupił go francuski armator Charles Schiaffino (towarzystwo Societe Algerienne de Navigation pour l'Afrique du Nord)[2]. Statek otrzymał nazwę „Laurent Schiaffino”, z portem macierzystym Algier[2]. Nosił on nazwę wymalowaną dużymi literami na śródokręciu[4], a kadłub malowany był w tym okresie na kolor czerwony[5].
Służba w polskiej Marynarce Wojennej
[edytuj | edytuj kod]1925–1938
[edytuj | edytuj kod]W 1925 statek został zakupiony przez polską Marynarkę Wojenną jako transportowiec, przy udziale finansowym Departamentu Żeglugi Powietrznej, głównie na potrzeby transportu kupowanych w tym czasie dużych partii samolotów wojskowych z Francji[2]. „Laurent Schaffiano” został wybrany spośród kilku ofert przez komisję pod kierownictwem kmdra por. Mieczysława Burhardta. Po remoncie i adaptacji w stoczni Forges et Chantiers de la Gironde w Harfleur, komisja odebrała statek 26 maja 1925 roku[4]. W toku adaptacji m.in. utworzono pomieszczenia załogowe i wykładowe w międzypokładziu czwartej ładowni oraz zamontowano dwie podstawy pod uzbrojenie[4]. Uzbrojenie stanowiły dwie armaty kalibru 75 mm wz. 97, przechowywane w czasie pokoju w magazynie okrętowym, i dwa karabiny maszynowe kalibru 7,92 mm wz. 08[6][b]. Koszt zakupu wynosił 3 miliony franków, a koszt adaptacji 1,3 miliona franków[4].
Polską banderę podniesiono na okręcie 8 sierpnia 1925 w Cherbourgu we Francji z udziałem ambasadora Polski Chłapowskiego[4]. Był wówczas największą jednostką Marynarki Wojennej i w ogóle największą jednostką pływającą pod polską banderą, wliczając cywilne[5]. Pierwszym dowódcą został kmdr por. Burhardt[4]. Okręt otrzymał nazwę „Wilja” od rzeki na Litwie. Po reformie ortografii w 1936 zmieniono pisownię nazwy geograficznej na „Wilia”[7]. Pierwszy raz ORP „Wilia” przypłynęła do Wolnego Miasta Gdańska ze sprzętem wojennym dla Polski 8 października 1925[5]. W późniejszym czasie dowódcą został kmdr Czesław Petelenz[8]. 24 maja 1927 „Wilia” dostarczyła pierwszy raz transport broni do polskiej składnicy tranzytowej Westerplatte, a 21 czerwca 1927 przetransportowała do Polski trumnę z prochami Juliusza Słowackiego[9][10].
Początkowo jednostkę wykorzystywano do regularnych transportów broni i sprzętu z Francji do Polski, w tym samolotów, armat, czołgów i amunicji, z maksymalną intensywnością co dwa tygodnie, wraz z mniejszym transportowcem „Warta”[11]. W 1928 przeklasyfikowano ją na okręt szkolny[12]. Przeprowadzano na niej pływania kandydatów na podchorążych oraz praktyczne szkolenia podchorążych po drugim roku nauki, a w przypadku wydziału technicznego oraz administracyjnego Szkoły Podchorążych Marynarki Wojennej po pierwszym roku[12]. 2 lipca 1928 pod dowództwem kmdra por. Adama Mohuczego „Wilia” odbyła pierwszy zagraniczny rejs szkolny do Bergen[12]. W 1932 odbyła rejs szkolny do Cherbourga, lecz w drodze powrotnej uszkodziła lekko dno na mieliźnie[13]. W związku z konfliktem w stosunkach z Wolnym Miastem Gdańsk, 6 marca 1933 „Wilia” dostarczyła 120 żołnierzy (dwie kompanie), jako demonstrację czasowo wzmacniającą załogę Westerplatte[13]. Od 17 marca względnie od 1 kwietnia 1933 do 15 lipca 1935 dowódcą jednostki był kpt. następnie kmdr ppor. Aleksander Hulewicz[14]. W końcu września 1935 ORP „Wilia” przywiozła ze Szwecji do Gdyni cztery armaty kalibru 152,4 mm, zakupione w firmie Bofors dla najcięższej polskiej baterii budowanej w Helu, zwanej później baterią im. Heliodora Laskowskiego. Od 1936 „Wilia” przewoziła także polskie materiały dla budowanych za granicą okrętów („Błyskawica” i „Gryf”)[15]. W kwietniu i maju 1937 dwukrotnie ewakuowała uchodźców politycznych z polskiej ambasady w Walencji, z ogarniętej wojną domową Hiszpanii[15].
1939 i II wojna światowa
[edytuj | edytuj kod]Tuż przed wybuchem II wojny światowej, 6 lipca 1939 „Wilia” wypłynęła w rejs szkolny z podchorążymi na Atlantyk (planowany na Morze Śródziemne), pod dowództwem komandora Wojciecha Franckiego[3]. W związku z awariami cieknących kotłów, 30 lipca okręt zawinął do portu w Casablance w Maroku, będącym francuskim protektoratem. Dołączył tam również żaglowiec szkolny ORP „Iskra”. Tam też „Wilię” zastał wybuch wojny 1 września[3]. 13 września „Wilia” została lekko uszkodzona na skutek pożaru po wybuchu w porcie stawiacza min „Pluton”; rannych przy tym zostało kilku polskich marynarzy, którzy także brali udział w akcji ratunkowej[16]. Wkrótce potem na okręcie zainstalowano etatowe uzbrojenie w postaci dwóch dział kalibru 75 mm[16]. W październiku 1939 na polecenie francuskie okręt przeprowadzono wspólnie z „Iskrą” do Port Lyautey w górnym biegu rzeki Sebou w Maroku, gdzie 18 października opuszczono na okrętach bandery, a członkowie załogi i podchorążowie zostali ewakuowani do Francji. Na okrętach pozostawiono tylko trzyosobowe załogi szkieletowe[16]. W czasie postoju „Wilia” osiadła na mieliźnie, z której została zdjęta 1 lipca z pomocą francuskich holowników[17].
Polska Marynarka Wojenna nie potrzebowała w tym okresie transportowca, w przeciwieństwie do Polskiej Marynarki Handlowej, która nie mogła uzyskać nowych statków, więc 22 maja 1940 Kierownictwo Marynarki Wojennej odstąpiło transportowiec spółce akcyjnej Żegluga Polska (w dzierżawę za symboliczne 1 zł)[16]. Mimo podpisania przez Francję zawieszenia broni z Niemcami, udało się uzyskać zgodę francuskich władz kolonialnych na wyjście obu okrętów do 3 lipca 1940 i „Wilia”, pod dowództwem kapitana żeglugi wielkiej Mikołaja Deppisza, z prowizorycznie skompletowaną załogą, dotarła 5 lipca wraz z „Iskrą” do Gibraltaru[17]. Przy tym, ewakuowano z Maroka ok. 200 polskich pasażerów, głównie lotników, którzy znaleźli się tam po klęsce Francji[17]. Pomiędzy 7 a 17 lipca „Wilia” z 262 osobami załogi i pasażerów na pokładzie, z małą prędkością z uwagi na awarie cieknących kotłów (uszczelnianych prowizorycznie mąką ziemniaczaną), przez większość drogi samotnie, ryzykując napotkanie okrętów podwodnych, przeszła do Liverpoolu w Anglii[18].
Służba w Polskiej Marynarce Handlowej
[edytuj | edytuj kod]30 lipca 1940 jednostkę przekazano armatorowi – Żegludze Polskiej, i otrzymała ona nazwę „Modlin”. 19 sierpnia dowództwo przejął kapitan ż.w. Bohdan Gawęcki[18]. Statek został skierowany do remontu w Manchesterze, który ukończono dopiero 1 lipca 1941, po czym „Modlin” wszedł w czarter brytyjskiego Ministerstwa Transportu Wojennego (Ministry of War Transport)[18].
Z uwagi na wiek i zużycie, pomimo remontu „Modlin” sprawiał duże problemy eksploatacyjne i większość rejsów kończył pobytem w stoczni. Jego własności żeglugowe także nie były najlepsze na zimowe atlantyckie sztormy; statek ciężko pracował na falach i doznawał uszkodzeń od fal, zalewane też były pomieszczenia załogowe[19]. 16 lipca 1941 wyszedł w pierwszy rejs w konwoju do Kanady. Po remoncie maszyny w St. John's, we wrześniu statek przybył do Anglii z ładunkiem 4500 ton rudy[18]. 30 października ponownie wyruszył do Kanady i dopiero w styczniu 1942 powrócił z ładunkiem celulozy[19]. Następnie pływał w konwojach przybrzeżnych na wodach brytyjskich. W czerwcu-lipcu i sierpniu-październiku odbył kolejne dwa rejsy w konwojach do Kanady i z powrotem[20]. 4 sierpnia 1942 kapitanem statku został kapitan ż.w. Bolesław Mikszta, którego 20 listopada ponownie zamienił Bohdan Gawęcki[19]. Od listopada do kwietnia 1943 statek przebywał na dłuższym remoncie w Newport. 19 kwietnia 1943 „Modlin” wyszedł z konwojem, lecz musiał zawrócić w celu napraw. Odbył w końcu jeszcze jeden konwój atlantycki do Kanady i z powrotem (w międzyczasie został w Kanadzie uszkodzony w kolizji z holownikiem „George A. Wallace”)[19]. Po ostatnim konwoju przybrzeżnym z Grimsby do Loch Tyne w październiku 1943, zakończonym awarią, w listopadzie wyłączono statek z eksploatacji i odstawiono na redzie Inveraray[19].
Z uwagi na nieprzydatność do służby, „Modlin” został w ramach porozumienia międzyalianckiego wytypowany przez polskie władze do zatopienia u brzegów Normandii jako element falochronu sztucznego portu inwazyjnego Mulberry B (Goosberry 3) przy plaży Gold w Arromanches, wśród 25 statków amerykańskich i 31 statków oraz 4 okrętów brytyjskich i innych flot sojuszniczych[21]. 29 lutego 1944 roku przekazano statek w tym celu brytyjskiemu Biuru Transportu Morskiego (Sea Transport Office). Usunięto z niego wyposażenie i część konstrukcji wewnętrznej[21]. Dowództwo znowu objął kpt. Gawęcki. 7 czerwca 1944 roku „Modlin” zakotwiczył u brzegów Normandii, gdzie 8 czerwca został samozatopiony w wyznaczonym miejscu, osiadając na dnie, bez zalania pokładu[21]. Mimo że statek formalnie był już własnością brytyjską, zdecydowano pozostawić na wraku polską banderę[21]. W 1946 roku wrak został podniesiony i następnie pocięty na złom w Anglii[21].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ „Haimon” przemianowany był następnie na „Horncap”, później „Pyrgos”, a po I wojnie światowej na belgijski „Roumanie”. Zatopiony 24 września 1942 przez U-617. Guðmundur Helgason: Roumanie [dostęp 15-4-2017]
- ↑ Według Pertek 1976 ↓, s. 600, uzbrojenie oprócz dwóch armat 75 mm i dwóch ckm-ów stanowiły cztery armaty 47 mm, co budzi wątpliwości – natomiast na s. 261 ten sam autor podaje jako uzbrojenie jedynie cztery działka 37 mm, sprzecznie z innymi źródłami
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Pertek 1976 ↓, s. 600
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Miciński, Huras i Twardowski 1999 ↓, s. 235.
- ↑ a b c Miciński, Huras i Twardowski 1999 ↓, s. 248-250.
- ↑ a b c d e f Miciński, Huras i Twardowski 1999 ↓, s. 236.
- ↑ a b c Miciński, Huras i Twardowski 1999 ↓, s. 237.
- ↑ Stanisław M. Piaskowski: Okręty Rzeczypospolitej Polskiej 1920–1946. Warszawa: 1996, s. 27. ISBN 83-900217-2-3.
- ↑ Miciński, Huras i Twardowski 1999 ↓, s. 246.
- ↑ Czesław Petelenz. Akademia Marynarki Wojennej. [dostęp 2015-04-09].
- ↑ Daniel Duda. Okręt Rzeczypospolitej Polskiej „Wilia”. „Nautologia”, s. 84, Nr 149 z 2012. Polskie Towarzystwo Nautologiczne.
- ↑ Miciński, Huras i Twardowski 1999 ↓, s. 238.
- ↑ Miciński, Huras i Twardowski 1999 ↓, s. 237, 242-243.
- ↑ a b c Miciński, Huras i Twardowski 1999 ↓, s. 242.
- ↑ a b Miciński, Huras i Twardowski 1999 ↓, s. 245-246.
- ↑ Kadry 2011 ↓, s. 315, 453.
- ↑ a b Miciński, Huras i Twardowski 1999 ↓, s. 247-248.
- ↑ a b c d Miciński, Huras i Twardowski 1999 ↓, s. 252-253.
- ↑ a b c Miciński, Huras i Twardowski 1999 ↓, s. 254-255.
- ↑ a b c d Miciński, Huras i Twardowski 1999 ↓, s. 256-258.
- ↑ a b c d e Miciński, Huras i Twardowski 1999 ↓, s. 259-260.
- ↑ CONVOY SC 137.. www.warsailors.com. [dostęp 2023-04-21]. (ang.).
- ↑ a b c d e Miciński, Huras i Twardowski 1999 ↓, s. 261-265.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Maciej Neumann: Flota II Rzeczypospolitej i jej okręty. Łomianki: LTW, 2013. ISBN 978-83-7565-309-0.
- Jerzy Miciński, Bohdan Huras, Marek Twardowski: Księga statków polskich 1918–1945. Tom 3. Gdańsk: Polnord Wydawnictwo Oskar, 1999. ISBN 83-86181-45-1.
- Jerzy Pertek: Wielkie dni małej floty. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1976.
- Polska Marynarka Wojenna. Dokumentacja organizacyjna i kadrowa oficerów, podoficerów i marynarzy (1918–1947). W: Jan Kazimierz Sawicki: Kadry morskie Rzeczypospolitej. T. V. Gdynia: 2011. ISBN 978-83-932722-0-4.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Daniel Duda. Okręt Rzeczypospolitej Polskiej „Wilia”. „Nautologia”, s. 80-85, Nr 149 z 2012. Polskie Towarzystwo Nautologiczne.