Order Świętego Jana (Prusy)

Królewski Pruski Order św. Jana
	; Awers oznaki orderu
	; Gwiazda orderu
	; Baretka
Ustanowiono	23 maja 1812
Wycofano	1852 (przekszt. w zakon)
Kruszec	złoto, srebro, brąz
Wydano	2950
Powyżej	Order Hohenzollernów
Poniżej	Order Luizy
Powiązane	brytyjski Order Świętego Jana Jerozolimskiego
	Multimedia w Wikimedia Commons

Królewski Pruski Order Świętego Jana (niem. Königlich Preußischer St. Johanniter-Orden) – jednoklasowy order zasługi Królestwa Prus, nadawany w latach 1810–1852 jako samodzielne odznaczenie, później jako wieloklasowy order-oznaka protestanckiego Baliwatu Brandenburskiego.

Historia

Baliwat Brandenburski Zakonu Świętego Jana to protestancka (luterańska) gałąź katolickiego Zakonu Świętego Jana Jerozolimskiego (zw. joannitami lub kawalerami maltańskimi), która oddzielona została w XVI wieku podczas reformacji. Przetrwała do 30 października 1810 kiedy to król Fryderyk Wilhelm III Pruski postanowił sekularyzować dobra zakonne po zawarcia pokoju w Tylży w 1807 z Napoleonem Bonaparte, celem zapłaty Francuzom olbrzymiej kontrybucji.

23 maja 1812 ustanowiony został Królewski Pruski Order św. Jana jako oddzielne odznaczenie. Król rezerwował dla władców Prus tytuł „Protektora”, a „Mistrzem” (niem. Herrenmeister) byli odtąd zawsze książęta z królewskiego rodu Hohenzollernów^[a].

Baliwat Brandenburski został odrestaurowany w 1852 przez króla Fryderyka Wilhelma IV pod nazwą Baliwat Brandenburski Rycerskiego Zakonu Szpitalników św. Jana Jerozolimskiego (niem. Balley Brandenburg des Ritterlichen Ordens St. Johannis vom Spital zu Jerusalem). Odznaczeni orderem Kawalerowie otrzymali tytuł Kawalerów Honorowych^[b], a baliwat stał się ekskluzywnym stowarzyszeniem pruskich junkrów^[c].

Otto von Bismarck z honorowymi insygniami komandorskimi orderu w 1858

Do 1918 order/oznaka zakonna była siódmym odznaczeniem według starszeństwa pruskich odznaczeń, za domowym Orderem Hohenzollernów, a przed kobiecym Orderem Luizy. Po upadku pruskiej monarchii odznaka wraz z innymi insygniami zakonnymi była wciąż nadawana rycerzom zakonnym, ale nie była traktowana jako odznaczenie państwowe^[d].

Mistrzowie

August Ferdynand Hohenzollern (1812-1813)
Henryk Hohenzollern (1813-1846)
wakat (1846-1853), od 1852 jako zakon
Karol Hohenzollern (1853–1883)
Albert Hohenzollern (1883–1906)
Eitel Fryderyk Hohenzollern (1907–1926)
Oskar Karol Hohenzollern (1927–1958)
Wilhelm Karol Hohenzollern (1958–1999)
Oskar Michał Hohenzollern (od 1999)

Odznaczeni

Z tym tematem związana jest kategoria: Odznaczeni Orderem Świętego Jana (Prusy).

Uwagi

↑ Byli nimi w latach 1610–1625, a od 1693 są nimi do dzisiaj (patrz: mistrzowie joannitów w Brandenburgii i Der Johanniterorden. ordensmuseum.de. [dostęp 2016-06-09].).
↑
Odznaczeni w latach 1812–1852, którzy nie byli członkami zakonu, otrzymali tytuł „Kawalera Honorowego” (później również „Komandora Honorowego”). Dawni (sprzed 1810) i nowi (po 1852) członkowie zakonu otrzymywali tytuł „Kawalera z Prawa” (później również „Komandora z Prawa”). Listy Komandorów w przykładowych latach wymieniały imiennie:
- w 1852 – 3 Komandorów,
- w 1854 – 3 Komandorów,
- w 1865 – 9 Komandorów i 6 Komandorów Honorowych,
- w 1868 – 12 Komandorów i 8 Komandorów Honorowych,
- w 1873 – 13 Komandorów i 7 Komandorów Honorowych,
- w 1874 – 12 Komandorów z Prawa, 7 Komandorów Honorowych (dodatkowo określiła liczbę 505 Kawalerów z Prawa i 1470 Kawalerów Honorowych, z których 223 oznaczono do 1852)
- w 1875 – 11 Komandorów z Prawa, 7 Komandorów Honorowych
- w 1905 – 15 Komandorów z Prawa i 4 Komandorów Honorowych,
- w 1908 – 16 Komandorów z Prawa i 7 Komandorów Honorowych,
- w 1911 – 15 Komandorów z Prawa i 6 Komandorów Honorowych
(patrz: Handbuch über den Königlich Preussischen Hof und Staat).
↑
Od 1874 do wydania nowych statutów zakonu w 1957, podzielony był na dwa oddziały, a każdy z nich na dwie klasy:
- 1. oddział – Rechtsritter (Rycerz z Prawa, odznaka wieńczona koroną, ze złotymi orłami pomiędzy ramionami):
  - I klasa – Komandor
  - II klasa – Kawaler
- 2. oddział – Ehrenritter (Rycerz Honorowy, odznaka bez korony, z czarnymi orłami pomiędzy ramionami krzyża):
  - I klasa – Komandor
  - II klasa – Kawaler
(patrz: Ordery i odznaczenia krajowe i zagraniczne..., s. 84 oraz Der Johanniterorden, [w:] ordensmuseum.de).
↑ Konstytucja weimarska z 11 sierpnia 1919 w artykule 109 pkt 4 i 5 znosiła możliwość nadawania orderów i odznaczeń przez państwo niemieckie, a jednocześnie zabraniała obywatelom Niemiec przyjmowania jakichkolwiek tytułów i orderów obcych rządów (patrz: Die Verfassung des Deutschen Reichs („Weimarer Reichsverfassung”) vom 11. August 1919).

Przypisy

↑ ^a ^b Königliche Preußische Johanniter Orden. [dostęp 2022-01-07].

Bibliografia

Handbuch über den Königlich Preussischen Hof und Staat. Berlin: 1818, s. 46.
Handbuch über den Königlich Preussischen Hof und Staat. Berlin: 1852, s. CXVII, 56.
Handbuch über den Königlich Preussischen Hof und Staat. Berlin: 1954, s. LXXVIII, 62.
Handbuch über den Königlich Preussischen Hof und Staat. Berlin: 1865, s. 72–73.
Handbuch über den Königlich Preussischen Hof und Staat. Berlin: 1868, s. 74–75.
Handbuch über den Königlich Preussischen Hof und Staat. Berlin: 1873, s. 66–67.
Handbuch über den Königlich Preussischen Hof und Staat. Berlin: 1874, s. 65–66.
Handbuch über den Königlich Preussischen Hof und Staat. Berlin: 1875, s. 65–66.
Handbuch über den Königlich Preussischen Hof und Staat. Berlin: 1878, s. 56–57.
Handbuch über den Königlich Preussischen Hof und Staat. Berlin: 1880, s. 58–59.
Handbuch über den Königlich Preussischen Hof und Staat. Berlin: 1881, s. 43–44.
Handbuch über den Königlich Preussischen Hof und Staat. Berlin: 1882, s. 43–44.
Handbuch über den Königlich Preussischen Hof und Staat. Berlin: 1883, s. 41–42.
Handbuch über den Königlich Preussischen Hof und Staat. Berlin: 1884, s. 42–43.
Handbuch über den Königlich Preussischen Hof und Staat. Berlin: 1885, s. 41–42.
Handbuch über den Königlich Preussischen Hof und Staat. Berlin: 1886, s. 41–42.
Handbuch über den Königlich Preussischen Hof und Staat. Berlin: 1888, s. 44–45.
Handbuch über den Königlich Preussischen Hof und Staat. Berlin: 1889, s. 46–47.
Handbuch über den Königlich Preussischen Hof und Staat. Berlin: 1890, s. 45–46.
Handbuch über den Königlich Preussischen Hof und Staat. Berlin: 1899, s. 45–46.
Handbuch über den Königlich Preussischen Hof und Staat. Berlin: 1905, s. 44–45.
Handbuch über den Königlich Preussischen Hof und Staat. Berlin: 1908, s. 46–47.
Handbuch über den Königlich Preussischen Hof und Staat. Berlin: 1911, s. 44–45.
Stanisław Łoza, Stanisław Bieńkowski: Ordery i odznaczenia krajowe i zagraniczne. Co wiedziec o nich należy. Warszawa: 1928, s. 84
Tadeusz Wojciech Lange: Szpitalnicy, joannici, kawalerowie maltańscy. Wyd. 1. Poznań: 1994, s. 17.
Tadeusz Wojciech Lange: Zakon Maltański w Drugiej Rzeczypospolitej 1919-1939. Poznań: 2000, s. 10–13.
Robert M. Clark: The Evangelical Knights of St. John. A History of the Bailwick of Brandenburg. Dallas: 2003

[2] Byli nimi w latach 1610–1625, a od 1693 są nimi do dzisiaj (patrz: mistrzowie joannitów w Brandenburgii i Der Johanniterorden. ordensmuseum.de. [dostęp 2016-06-09].).

[3] Odznaczeni w latach 1812–1852, którzy nie byli członkami zakonu, otrzymali tytuł „Kawalera Honorowego” (później również „Komandora Honorowego”). Dawni (sprzed 1810) i nowi (po 1852) członkowie zakonu otrzymywali tytuł „Kawalera z Prawa” (później również „Komandora z Prawa”). Listy Komandorów w przykładowych latach wymieniały imiennie:
w 1852 – 3 Komandorów,

w 1854 – 3 Komandorów,

w 1865 – 9 Komandorów i 6 Komandorów Honorowych,

w 1868 – 12 Komandorów i 8 Komandorów Honorowych,

w 1873 – 13 Komandorów i 7 Komandorów Honorowych,

w 1874 – 12 Komandorów z Prawa, 7 Komandorów Honorowych (dodatkowo określiła liczbę 505 Kawalerów z Prawa i 1470 Kawalerów Honorowych, z których 223 oznaczono do 1852)

w 1875 – 11 Komandorów z Prawa, 7 Komandorów Honorowych

w 1905 – 15 Komandorów z Prawa i 4 Komandorów Honorowych,

w 1908 – 16 Komandorów z Prawa i 7 Komandorów Honorowych,

w 1911 – 15 Komandorów z Prawa i 6 Komandorów Honorowych
(patrz: Handbuch über den Königlich Preussischen Hof und Staat).

[3] w 1852 – 3 Komandorów,

[4] w 1854 – 3 Komandorów,

[5] w 1865 – 9 Komandorów i 6 Komandorów Honorowych,

[6] w 1868 – 12 Komandorów i 8 Komandorów Honorowych,

[7] w 1873 – 13 Komandorów i 7 Komandorów Honorowych,

[8] w 1874 – 12 Komandorów z Prawa, 7 Komandorów Honorowych (dodatkowo określiła liczbę 505 Kawalerów z Prawa i 1470 Kawalerów Honorowych, z których 223 oznaczono do 1852)

[9] w 1875 – 11 Komandorów z Prawa, 7 Komandorów Honorowych

[10] w 1905 – 15 Komandorów z Prawa i 4 Komandorów Honorowych,

[11] w 1908 – 16 Komandorów z Prawa i 7 Komandorów Honorowych,

[12] w 1911 – 15 Komandorów z Prawa i 6 Komandorów Honorowych

[4] Od 1874 do wydania nowych statutów zakonu w 1957, podzielony był na dwa oddziały, a każdy z nich na dwie klasy:
1. oddział – Rechtsritter (Rycerz z Prawa, odznaka wieńczona koroną, ze złotymi orłami pomiędzy ramionami):
I klasa – Komandor

II klasa – Kawaler

2. oddział – Ehrenritter (Rycerz Honorowy, odznaka bez korony, z czarnymi orłami pomiędzy ramionami krzyża):
I klasa – Komandor

II klasa – Kawaler
(patrz: Ordery i odznaczenia krajowe i zagraniczne..., s. 84 oraz Der Johanniterorden, [w:] ordensmuseum.de).

[14] 1. oddział – Rechtsritter (Rycerz z Prawa, odznaka wieńczona koroną, ze złotymi orłami pomiędzy ramionami):
I klasa – Komandor

II klasa – Kawaler

[15] I klasa – Komandor

[16] II klasa – Kawaler

[17] 2. oddział – Ehrenritter (Rycerz Honorowy, odznaka bez korony, z czarnymi orłami pomiędzy ramionami krzyża):
I klasa – Komandor

II klasa – Kawaler

[18] I klasa – Komandor

[19] II klasa – Kawaler

[5] Konstytucja weimarska z 11 sierpnia 1919 w artykule 109 pkt 4 i 5 znosiła możliwość nadawania orderów i odznaczeń przez państwo niemieckie, a jednocześnie zabraniała obywatelom Niemiec przyjmowania jakichkolwiek tytułów i orderów obcych rządów (patrz: Die Verfassung des Deutschen Reichs („Weimarer Reichsverfassung”) vom 11. August 1919).

[antique-1] Königliche Preußische Johanniter Orden. [dostęp 2022-01-07].

[1]

[a]

[b]

[c]

[d]

Ks. Anhalt	Order Alberta Niedźwiedzia Krzyż Fryderyka
Wlk. Ks. Badenii	Order Wierności Order Lwa Zeryngeńskiego Krzyż Zasługi Orderu Lwa Zeryngeńskiego Order Zasługi Wojskowej Karola Fryderyka Order Bertholda I Krzyż Zasługi Wojennej
Królestwo Bawarii/ /Palatynat Reński	Order św. Huberta Order św. Jerzego Order Wojskowy Maksymiliana Józefa Order Zasługi Korony Bawarskiej Order Zasługi św. Michała Order Maksymiliana Order Zasługi Wojskowej Order Ludwika Order św. Elżbiety Order Teresy Order Lwa Palatyńskiego
Brema/Hamburg/Lubeka	Krzyż Hanzeatycki Krzyż Wybitnej Służby Odznaka za Służbę (Brema) Odznaka za Służbę (Hamburg) Odznaka za Służbę (Lubeka)
Ks. Brunszwiku	Order Henryka Lwa Krzyż Zasługi Wojennej Krzyż Wybitnej Służby Medal Waterloo
Królestwo Hanoweru	Order św. Jerzego Order Gwelfów Order Ernesta Augusta Medal Waterloo
Wlk. Ks. Hesji (-Darmstadt)	Order Ludwika Order Lwa Złotego Order Zasługi Filipa Wspaniałomyślnego Order Gwiazdy Brabancji Krzyż Zasługi Wojskowej Medal Waleczności Krzyż Wojskowy Sanitarny Odznaka Honorowa Powszechna
Elektorat Hesji (-Kassel)	Order Wilhelma Order Hełmu Żelaznego Order Lwa Złotego Order Zasługi Wojskowej
Ks. Hohenlohe	Order Feniksa
Ks. Hohenzollern	Order Książęcy Hohenzollernów
Ks. Detmold-Lippe	Order Lippeński Order Leopolda Krzyż Zasługi Wojennej Order Berty Order Róży Lippeńskiej Krzyż Pamiątkowy 1849
Ks. Schaumburg-Lippe	Order Schaumburg-Lippeński Krzyż za Wierną Służbę Medal Zasługi Wojskowej Medal Zasługi Cywilnej Medal Zasługi
Wlk. Ks. Meklemburgii-Schwerinu	Order Korony Wendyjskiej Order Gryfa Krzyż Zasługi Wojskowej
Wlk. Ks. Meklemburgii-Strelitzu	Order Korony Wendyjskiej Order Gryfa Krzyż Zasługi za Odznaczenie się Podczas Wojny
Wlk. Ks. Oldenburga	Order Zasługi Krzyż Fryderyka Augusta Odznaka za Zasługi dla Czerwonego Krzyża
Królestwo Prus	Order Orła Czarnego Pour le Mérite (Order Szlachetności) Order Wilhelma Order Zasługi Korony Pruskiej Order Orła Czerwonego (Order Szczerości) Order Królewski Korony Order Hohenzollernów Order św. Jana Order Luizy Krzyż Zasługi dla Kobiet Krzyż Żelazny Krzyż Zasługi dla Kobiet i Dziewcząt Odznaka Honorowa Wojskowa Medal za Ratowanie Ginących Medal Czerwonego Krzyża Medal Waterloo Medal Koronacyjny (1862) Krzyż Szturmowy Duppelski Krzyż Alsen Medal Pamiątkowy Wojenny za 1864 Krzyż Pamiątkowy za 1866 Medal Pamiątkowy Wojenny za 1870/71 Medal Wilhelma I Medal Pamiątkowy Chin Medal Pamiątkowy Jubileuszowy Hanowerski Odznaka za Służbę Odznaka za Służbę dla Obrony Krajowej Krzyż Kulmski Order Łabędzia
Ks. Reuss-Greiz i Reuss-Gera	Krzyż Honorowy Reusski Krzyż Zasługi Krzyż Zasługi Wojennej Odznaka za Służbę
Królestwo Saksonii	Order Korony Rucianej Order św. Henryka Order Zasługi Cywilnej Medal Orderu Zasługi Cywilnej Order Alberta Order Sidonii Order Marii Anny
Wlk. Ks. Saksonii-Weimaru	Order Sokoła Białego (Order Czujności) Krzyż Wojenny Wilhelma Ernesta Krzyż Honorowy Wojenny
Ks. Saksonii-Altenburga- -Koburg-Gota-Meiningen	Order Ernestyński Order Trupiej Głowy Order św. Joachima Medal Waterloo
Ks. Schwarzburg-Rudolstadt	Krzyż Honorowy Książęco-Schwarzburgski Medal Zasługi Wojennej
Ks. Waldeck-Pyrmont	Order Zasługi Krzyż Zasługi dla Osób Cywilnych i Wojskowych Odznaka za Służbę
Królestwo Westfalii	Order Korony Westfalii
Królestwo Wirtembergii	Order Korony / Order Orła Złotego (Order Myśliwski) Order Zasługi Wojskowej Order Fryderyka Order Olgi Krzyż Wilhelma Krzyż Karoliny Order Zasługi Cywilnej Medal Zasługi Cywilnej

Rodzaj odznaczenia	order krzyż medal gwiazda odznaka dystynktorium
Elementy insygniów	godło łańcuch orderowy gwiazda orderowa rozetka galonik okucie wstęga orderowa
Formy zredukowane	cywilna: miniaturka orderowa mundurowa: baretka
Lista odznaczeń w	Afryce Ameryce Południowej Ameryce Północnej i Środkowej Australii i Oceanii Azji Europie
Lista baretek w	Afryce Ameryce Południowej Ameryce Północnej i Środkowej Australii i Oceanii Azji Europie organizacjach międzynarodowych
Prawo	kapituła orderu odznaczenie państwowe order domowy order kobiecy
System odznaczeń w Polsce	Komisja Heraldyczna polski system orderowo-odznaczeniowy (lista) polskie odznaczenia resortowe polskie odznaczenia samorządowe