Ryszard Białous

Ryszard Białous

Jerzy

kapitan
Data i miejsce urodzenia	4 kwietnia 1914 Warszawa, Królestwo Polskie
Data i miejsce śmierci	24 marca 1992 Neuquén, Argentyna
Przebieg służby
Lata służby	1937–1945
Siły zbrojne	Wojsko Polskie Armia Krajowa
Jednostki	batalion „Zośka”
Stanowiska	dowódca batalionu
Główne wojny i bitwy	powstanie warszawskie
Odznaczenia

Grób Ryszarda Białousa na Powązkach

Ryszard Mieczysław Białous, ps. „Jerzy”, „Zygmunt”, „Taran”, (ur. 4 kwietnia 1914 w Warszawie, zm. 24 marca 1992 w Neuquén, w Argentynie) – instruktor harcerski Szarych Szeregów, harcmistrz, oficer Armii Krajowej, uczestnik powstania warszawskiego, dowódca harcerskiego batalionu „Zośka”.

Życiorys

Był synem Stanisława, pracownika kolei i Marcjanny z d. Dobrskiej. Mieszkał z rodzicami przy ul. Dzielnej 58 m. 6.

Rozpoczął naukę w prywatnej szkole Marii Grzegorzewskiej przy ul. Chłodnej. Od 1924 roku uczył się w Gimnazjum im. św. Stanisława Kostki w Warszawie. Od 10 roku życia działał w Związku Harcerstwa Polskiego – był drużynowym 6. Warszawskiej Drużyny Harcerzy im. gen. Henryka Dąbrowskiego, później hufcowym Hufca Powiśle. W 1932 roku zdał maturę i rozpoczął studia na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniwersytetu Warszawskiego. W 1932 roku otrzymał stopień podharcmistrza. W 1933 roku przeniósł się na Wydział Architektury Politechniki Warszawskiej. Do wybuchu wojny zaliczył osiem semestrów na Politechnice i uzyskał absolutorium. Był współtwórcą zrzeszenia Wigierczyków (za co został zawieszony w prawach instruktora w ZHP). W marcu 1935 roku znalazł się w grupie 95 harcmistrzów i podharcmistrzów Chorągwi Warszawskiej, którzy na znak protestu przeciwko postawie władz naczelnych ZHP złożyli stopnie i wystąpili z organizacji.

Ukończył kurs Szkoły Podchorążych Rezerwy Saperów w Modlinie z drugą lokatą (wrzesień 1937 – wrzesień 1938). Podczas zajmowania przez Polskę Zaolzia w 1938 roku pełnił funkcję zastępcy dowódcy plutonu I batalionu „Zaolzie”. W marcu 1939 roku został zmobilizowany do 8 batalionu saperów w Modlinie i wyznaczony na stanowisko adiutanta batalionu.

W kampanii wrześniowej walczył w obronie Warszawy. Jako sierżant podchorąży był dowódcą plutonu w 8 batalionie saperów. Został ciężko ranny w obie nogi i przez cztery miesiące leczył się w szpitalu wojskowym w budynku Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego, później ewakuowanym do podziemi kościoła św. Krzyża. Od listopada 1939 roku działał w konspiracji. Współtworzył program Szarych Szeregów, a w Głównej Kwaterze („Pasieka”) prowadził sprawy wojskowe. Do marca 1943 roku był kierownikiem organizacyjnym akcji N pod pseudonimem Zygmunt.

Wskutek porozumienia między Naczelnikiem Szarych Szeregów Florianem Marciniakiem a komendantem Kedywu Komendy Głównej AK Janem Kiwerskim „Dyrektorem” Ryszard Białous został dowódcą wojskowym warszawskich Grup Szturmowych, a Tadeusz Zawadzki „Zośka” – jego zastępcą.

Nazwany od pseudonimu Białousa Oddział Specjalny „Jerzy” został 1 września 1943 roku (krótko po śmierci Tadeusza Zawadzkiego) przekształcony w baon „Zośka” Kedywu Komendy Głównej AK. Batalion wchodził w skład oddziału dyspozycyjnego „Sztuka 90".

W powstaniu warszawskim nadal dowodził batalionem „Zośka” i był zarazem zastępcą dowódcy, a po śmierci Jana Kajusa Andrzejewskiego (ps. „Jan”), 31 sierpnia, został dowódcą Brygady Dywersji „Broda 53" w Zgrupowaniu „Radosław”. Ze swoim batalionem przeszedł cały jego powstańczy szlak bojowy: od Woli przez Stare Miasto do Powiśla Czerniakowskiego. Między innymi dowodził zwycięskim szturmem na obóz koncentracyjny KL Warschau przy ul. Gęsiej („Gęsiówka”), w którego wyniku uwolniono 348 żydowskich więźniów.

Ryszard Białous trzykrotnie awansował: styczeń 1941 – podporucznik rezerwy, maj 1943 – porucznik i wrzesień 1944 – kapitan. Wszystkie awanse zostały potwierdzone przez Główną Komisję Weryfikacyjną AK w Londynie 15 kwietnia 1946 roku. Trzykrotnie otrzymał Krzyż Walecznych, podczas powstania został odznaczony Orderem Virtuti Militari V klasy.

Po upadku powstania był w niewoli niemieckiej w Bergen-Belsen, Oflagu II D Gross-Born i Stalagu X B Sandbostel. Uwolniony w kwietniu 1945 roku przez oddziały brytyjskie. Po wyzwoleniu z oflagu przydzielony do 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej. Po wojnie kontynuował działalność w ruchu harcerskim, wszedł w skład Rady Starszyzny Związku Harcerstwa Polskiego w Niemczech, był komendantem harcerstwa męskiego w Niemczech. Działał w Harcerskich Oddziałach Wojskowej Służby Wewnętrznej, pomagając byłym więźniom obozów. Od marca 1947 do lutego 1948 roku był Naczelnikiem ZHP poza granicami kraju.

W lipcu 1948 roku wyemigrował do Argentyny i zamieszkał w Neuquén, niedaleko granicy z Chile. Nadzorował budowę lotniska w Quillen, był dyrektorem uzdrowiska cieplicowego w Caviahue, następnie ministrem ds. planowania i rozwoju w rządzie prowincji Neuquén, a także dyrektorem generalnym zarządu dróg i energii elektrycznej w Patagonii. Założył pierwszy w Argentynie klub biathlonowy, był aktywnym narciarzem i alpinistą. Stał się wybitnym znawcą cywilizacji Araukanów. Działał w Związku Polaków w Argentynie.

W 30. rocznicę powstania warszawskiego w sierpniu 1974 roku przyjechał do Warszawy. Było to jego ostatnie spotkanie z Warszawą. Swoje wspomnienia umieścił w książce Walka w pożodze.

Zmarł 24 marca 1992 roku w Neuquén w Argentynie i tam został pochowany. W czerwcu 2019 roku jego prochy sprowadzono do Polski i tymczasowo złożono w krypcie katedry polowej Wojska Polskiego. 31 lipca pochowano je w kwaterze batalionu „Zośka” na cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera 20A-3-12a). Tego samego dnia został pośmiertnie awansowany na stopień pułkownika. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej odznaczył go Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski i w czasie uroczystości pogrzebowej powiedział:

Dla pana pułkownika Ryszarda Białousa, dla „Jerzego”, to marzenie o tym, aby Polska była niepodległa, była w pełni suwerenna, była wolna, była kwitnąca i żeby być w niej ... dzisiaj właśnie się realizuje. Po 75 latach od dnia, w którym był gotów stanąć do Powstania Warszawskiego

prezydent RP Andrzej Duda

Decyzją Przewodniczącego ZHP, harcmistrza Dariusza Supła został pośmiertnie odznaczony Złotym Krzyżem za Zasługi dla ZHP.

Życie prywatne

29 czerwca 1939 wziął ślub z koleżanką ze studiów, Krystyną Błońską. Miał troje dzieci: córkę Zofię, nauczycielkę, oraz synów: Jana, architekta, i Jerzego, topografa. Jerzy Białous (Jorge) był obecny na uroczystościach pogrzebowych na Powązkach i powiedział, że jego ojciec „marzył zawsze o tym, żeby wrócić do kraju i być pochowanym z żołnierzami «Zośki»”.

Spuścizna archiwalna

Spuścizna po Ryszardzie Białousie ps. „Jerzy” została 15 maja 2007 roku przekazana przez MSZ do zasobu Archiwum Akt Nowych. Zawiera ona dokumenty z lat 1933–1987, znajdują się w niej dokumenty osobiste, dokumentacja Polskiego Państwa Podziemnego z lat 1939–1945, korespondencja, dokumentacja środowisk kombatanckich i harcerskich, opracowania, relacje, wycinki prasowe, mapy, fotografie, rysunki oraz dokumenty osób innych. Składają się na nie rękopisy, maszynopisy, a także druki.

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari nr 11677
• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (31 lipca 2019)
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (3 maja 1966, za zasługi położone na polu pracy niepodległościowej i społecznej)
• Krzyż Walecznych – trzykrotnie
• Złoty Krzyż za Zasługi dla ZHP (18 lipca 2019)

Linki zewnętrzne

• Bartosz Nowożycki, Ryszard Białous ps. „Jerzy”, „Histmag.org”, 26 kwietnia 2009, dostęp 10 maja 2009.
• Muzeum Powstania Warszawskiego. Powstańcze biogramy – Ryszard Białous