Sali Berisha
| |
| Data i miejsce urodzenia | 15 października 1944 Tropoja |
|---|---|
| Premier Albanii | |
| Okres | od 11 września 2005 do 15 września 2013 |
| Przynależność polityczna | Demokratyczna Partia Albanii |
| Poprzednik | Fatos Nano |
| Następca | Edi Rama |
| Prezydent Albanii | |
| Okres | od 9 kwietnia 1992 do 24 lipca 1997 |
| Poprzednik | Ramiz Alia |
| Następca | Rexhep Meidani |
Sali Ram Berisha (ur. 15 października 1944 w m. Tropoja[1]) – albański polityk, lekarz i nauczyciel akademicki, długoletni deputowany, współzałożyciel i lider Demokratycznej Partii Albanii, w latach 1992–1997 prezydent Albanii, w latach 2005–2013 premier Albanii.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Działalność do 1992[edytuj | edytuj kod]
W 1967 ukończył studia medyczne na Uniwersytecie Tirańskim. Specjalizował się w kardiologii, pracował na macierzystej uczelni, na której doszedł do stanowiska profesora. Podjął również praktykę zawodową w szpitalu centralnym w Tiranie. Wstąpił do komunistycznej Albańskiej Partii Pracy, co umożliwiło mu zagraniczne wyjazdy naukowe. Uzyskał stypendium przyznane przez UNESCO, dzięki któremu odbył staż badawczy w Paryżu. Prowadził badania z zakresu hemodynamiki, nawiązał współpracę z europejskimi czasopismami naukowymi[2].
Pod koniec 1989, gdy w państwach bloku wschodniego następował rozpad rządów komunistycznych, Sali Berisha dołączył do środowisk domagających się przeprowadzenia reform w Albanii. Zażądał od reżimu zniesienia monopolu partyjnego i wprowadzenia gospodarki rynkowej. Stał się jedną z głównych postaci formalnie nielegalnej, ale tolerowanej albańskiej opozycji. W sierpniu 1990 na spotkaniu intelektualistów zwołanym przez Ramiza Alię zgłosił m.in. postulaty demokratyzacji zgodnej ze standardami Rady Europy czy usunięcia pomników Józefa Stalina[2]. We wrześniu w artykule opublikowanym przez gazetę „Bashkimi” skrytykował wprowadzane reformy, które określił mianem kosmetycznych[3]. W tym samym roku opuścił partię komunistyczną, współtworząc w grudniu 1990 Demokratyczną Partię Albanii[2][4], na czele której stanął w 1991[5].
W ramach przemian politycznych w marcu tegoż roku doszło do wyborów wielopartyjnych, w których komuniści zapewnili sobie większość w 250-osobowym parlamencie. Sali Berisha uzyskał wówczas jeden z 75 mandatów, które przypadły pozostającym w opozycji demokratom. W maju został przyjęty przez grupę amerykańskich kongresmenów, do których zaapelował o zaangażowanie USA w pomoc gospodarczą dla Albanii. W czerwcu wprowadził Demokratyczną Partię Albanii do rządu jedności narodowej, na czele którego stanął komunista Ylli Bufi[2]. Zaczął wkrótce stawiać kolejne żądania, m.in. przeprowadzenia postępowań karnych wobec podejrzewanych o korupcję działaczy komunistycznych. Po ich odrzuceniu w grudniu doprowadził do zerwania koalicji. Kryzys polityczny i gospodarczy doprowadził do kolejnych wyborów w marcu 1992 – demokraci odnieśli w nich zdecydowane zwycięstwo (zdobywając 92 miejsca w 140-osobowym Zgromadzeniu Albanii)[2]. Sali Berisha został ponownie wybrany na posła.
Działalność w latach 1992–1997[edytuj | edytuj kod]
9 kwietnia 1992 parlament większością 96 głosów powołał go na nowego prezydenta Albanii, pierwszego niekomunistycznego od 1944. Nowym premierem został archeolog Aleksandër Meksi, a przywództwo w partii przekazano adwokatowi Eduardowi Selamiemu[2]. Albania w tym czasie była najbiedniejszym i najsłabiej rozwiniętym krajem w Europie. W 1992 PKB spadł o 9%, inflacja wyniosła 250%, a stopa bezrobocia 40%. Dochodziło do braków zaopatrzenia w podstawowe produkty i przerw w dostawach energii. Istotnym źródłem przychodów wielu rodzin były przekazy pieniężne przesyłane przez imigrantów zarobkowych pracujących głównie w Grecji i Włoszech[2]. W okresie prezydentury Salego Berishy przeprowadzono szereg reform gospodarczych celem transformacji gospodarki w wolnorynkową. Doszło do uwolnienia cen, liberalizacji handlu, ograniczenia wydatków państwowych, dekolektywizacji gruntów rolnych i prywatyzacji. Skutkowało to wzrostem gospodarczym i w pierwszych latach znaczącym ograniczeniem inflacji[2].
Z inicjatywy prezydenta przeprowadzono też szereg inicjatyw w kierunku dekomunizacji, uderzających w dużej mierze w liderów postkomunistycznej Socjalistycznej Partii Albanii. Przewodniczący tego ugrupowania, były premier Fatos Nano, został oskarżony o korupcję oraz nadużycia władzy i skazany w kontrowersyjnym procesie na karę 12 lat pozbawienia wolności[2]. W listopadzie 1994 prezydent poniósł porażkę, gdy w referendum odrzucono promowany przez niego projekt zwiększającej uprawnienia głowy państwa nowej konstytucji[4]. W polityce zagranicznej opowiadał się za bliską współpracą ze Stanami Zjednoczonymi i członkostwem Albanii w NATO. Działał na rzecz ochrony i wspierania praw ludności albańskiej w Kosowie czy Macedonii. W 1995 Albania pod jego przywództwem została przyjęta do Rady Europy[2].
Wybory parlamentarne z 1996, częściowo zbojkotowane przez socjalistów i krytykowane przez OBWE z uwagi na różne nieprawidłowości, przyniosły ponowne zwycięstwo demokratom[2]. W styczniu 1997 doszło do kryzysu, który wywołała fala bankructw piramid finansowych, skutkująca stratami rzędu miliarda dolarów (około 1/3 ówczesnego PKB Albanii). W rezultacie doszło do szeregu niepokojów społecznych, których nie uspokoiły deklaracje władz o odszkodowaniach czy liczne aresztowania osób powiązanych z systemem piramid finansowych. Gwałtowne i narastające demonstracje doprowadziły na początku marca 1997 do wprowadzenia stanu wyjątkowego. W tymże miesiącu parlament ponownie wybrał Salego Berishę na prezydenta. Dalsze masowe protesty, łączące się z grabieżami, podpaleniami oraz napadami na placówki wojskowe i policyjne, wymusiły zmianę rządu – nowym premierem został socjalista Bashkim Fino. Przedterminowe wybory parlamentarne przyniosły postkomunistom zdecydowane zwycięstwo. W lipcu 1997 odmawiający współpracy z socjalistami Sali Berisha złożył rezygnację z urzędu prezydenta[2].
Działalność od 1997[edytuj | edytuj kod]
Jeszcze w 1997 powrócił na funkcję przewodniczącego Demokratycznej Partii Albanii[5][6], stając się liderem opozycji. Objął też ponownie mandat deputowanego, uzyskując reelekcję w kolejnych wyborach. Był przywódcą protestów, które wybuchły w 1998 po zamordowaniu demokratycznego posła Azema Hajdariego, a które wymusiły dymisję premiera Fatosa Nano[2] (który rozważał wcześniej doprowadzenie do aresztowania byłego prezydenta pod zarzutem zdrady w związku z wywołanymi zamieszkami[7]). Jego ugrupowanie również w 2001 przegrało wybory, które sam uznał za sfałszowane[2][6]. Jako lider opozycji prowadził przez długi czas politykę wiecową, w swoich przemówieniach ostro atakując rządzących socjalistów[2][4].
W 2005 sojusz ugrupowań centroprawicowych wygrał wybory, we wrześniu tegoż roku przewodniczący demokratów objął stanowisko premiera Albanii. W 2009 utrzymał tę funkcję na kolejną kadencję dzięki porozumieniu z lewicową formacją Ilira Mety. Urząd premiera sprawował do września 2013, odchodząc po przegranej w następnych wyborach parlamentarnych[4][6]. W tym samym roku na funkcji przewodniczącego partii zastąpił go Lulzim Basha[5].
Sali Berisha pozostał aktywny w albańskiej polityce. W 2017[8] i 2021[9] wybierany ponownie do Zgromadzenia Albanii. W 2021 Lulzim Basha zdecydował o jego wykluczeniu z frakcji poselskiej demokratów[10].
Życie prywatne[edytuj | edytuj kod]
Żonaty z Liri Berishą (pediatrą), ma córkę i syna[3].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Berisha Sali, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2021-09-17].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Sali Berisha (hiszp.). cidob.org. [dostęp 2021-09-17].
- ↑ a b Prof Dr. Sali Berisha (alb.). keshilliministrave.al. [dostęp 2021-09-17].
- ↑ a b c d Berisha, Sali (Ram) (ang.). rulers.org. [dostęp 2021-09-17].
- ↑ a b c Leaders of Albania (ang.). zarate.eu. [dostęp 2021-09-17].
- ↑ a b c Berisha, Sali (alb.). parlament.al. [dostęp 2021-09-17].
- ↑ Fatos Nano (hiszp.). cidob.org. [dostęp 2021-09-17].
- ↑ Zgjedhjet parlamentare 2017 (alb.). cec.org.al. [dostęp 2021-09-17].
- ↑ Zgjedhjet për Kuvend 25 prill 2021 (alb.). kqz.gov.al. [dostęp 2021-09-17].
- ↑ New Albanian Parliament Sworn In amid Pointed Words and Shredded Ballots (ang.). exit.al, 11 września 2021. [dostęp 2021-09-17].