Sali Berisha

Sali Berisha

Data i miejsce urodzenia	15 października 1944 Tropoja
Premier Albanii
Okres	od 11 września 2005 do 15 września 2013
Przynależność polityczna	Demokratyczna Partia Albanii
Poprzednik	Fatos Nano
Następca	Edi Rama
Prezydent Albanii
Okres	od 9 kwietnia 1992 do 24 lipca 1997
Poprzednik	Ramiz Alia
Następca	Rexhep Meidani

Sali Ram Berisha (ur. 15 października 1944 w Tropoi) – albański polityk, lekarz i nauczyciel akademicki, długoletni deputowany, współzałożyciel i lider Demokratycznej Partii Albanii, w latach 1992–1997 prezydent Albanii, w latach 2005–2013 premier Albanii.

Życiorys

Działalność do 1992

W 1967 ukończył studia medyczne na Uniwersytecie Tirańskim. Specjalizował się w kardiologii, pracował na macierzystej uczelni, na której doszedł do stanowiska profesora. Podjął również praktykę zawodową w szpitalu centralnym w Tiranie. Wstąpił do komunistycznej Albańskiej Partii Pracy, co umożliwiło mu zagraniczne wyjazdy naukowe. Uzyskał stypendium przyznane przez UNESCO, dzięki któremu odbył staż badawczy w Paryżu. Prowadził badania z zakresu hemodynamiki, nawiązał współpracę z europejskimi czasopismami naukowymi.

Pod koniec 1989, gdy w państwach bloku wschodniego następował rozpad rządów komunistycznych, Sali Berisha dołączył do środowisk domagających się przeprowadzenia reform w Albanii. Zażądał od reżimu zniesienia monopolu partyjnego i wprowadzenia gospodarki rynkowej. Stał się jedną z głównych postaci formalnie nielegalnej, ale tolerowanej albańskiej opozycji. W sierpniu 1990 na spotkaniu intelektualistów zwołanym przez Ramiza Alię zgłosił m.in. postulaty demokratyzacji zgodnej ze standardami Rady Europy czy usunięcia pomników Józefa Stalina. We wrześniu w artykule opublikowanym przez gazetę „Bashkimi” skrytykował wprowadzane reformy, które określił mianem kosmetycznych. W tym samym roku opuścił partię komunistyczną, współtworząc w grudniu 1990 Demokratyczną Partię Albanii, na czele której stanął w 1991.

W ramach przemian politycznych w marcu tegoż roku doszło do wyborów wielopartyjnych, w których komuniści zapewnili sobie większość w 250-osobowym parlamencie. Sali Berisha uzyskał wówczas jeden z 75 mandatów, które przypadły pozostającym w opozycji demokratom. W maju został przyjęty przez grupę amerykańskich kongresmenów, do których zaapelował o zaangażowanie USA w pomoc gospodarczą dla Albanii. W czerwcu wprowadził Demokratyczną Partię Albanii do rządu jedności narodowej, na czele którego stanął komunista Ylli Bufi. Zaczął wkrótce stawiać kolejne żądania, m.in. przeprowadzenia postępowań karnych wobec podejrzewanych o korupcję działaczy komunistycznych. Po ich odrzuceniu w grudniu doprowadził do zerwania koalicji. Kryzys polityczny i gospodarczy doprowadził do kolejnych wyborów w marcu 1992 – demokraci odnieśli w nich zdecydowane zwycięstwo (zdobywając 92 miejsca w 140-osobowym Zgromadzeniu Albanii). Sali Berisha został ponownie wybrany na posła.

Działalność w latach 1992–1997

9 kwietnia 1992 parlament większością 96 głosów powołał go na nowego prezydenta Albanii, pierwszego niekomunistycznego od 1944. Nowym premierem został archeolog Aleksandër Meksi, a przywództwo w partii przekazano adwokatowi Eduardowi Selamiemu. Albania w tym czasie była najbiedniejszym i najsłabiej rozwiniętym krajem w Europie. W 1992 PKB spadł o 9%, inflacja wyniosła 250%, a stopa bezrobocia 40%. Dochodziło do braków zaopatrzenia w podstawowe produkty i przerw w dostawach energii. Istotnym źródłem przychodów wielu rodzin były przekazy pieniężne przesyłane przez imigrantów zarobkowych pracujących głównie w Grecji i Włoszech. W okresie prezydentury Salego Berishy przeprowadzono szereg reform gospodarczych celem transformacji gospodarki w wolnorynkową. Doszło do uwolnienia cen, liberalizacji handlu, ograniczenia wydatków państwowych, dekolektywizacji gruntów rolnych i prywatyzacji. Skutkowało to wzrostem gospodarczym i w pierwszych latach znaczącym ograniczeniem inflacji.

Z inicjatywy prezydenta przeprowadzono też szereg inicjatyw w kierunku dekomunizacji, uderzających w dużej mierze w liderów postkomunistycznej Socjalistycznej Partii Albanii. Przewodniczący tego ugrupowania, były premier Fatos Nano, został oskarżony o korupcję oraz nadużycia władzy i skazany w kontrowersyjnym procesie na karę 12 lat pozbawienia wolności. W listopadzie 1994 prezydent poniósł porażkę, gdy w referendum odrzucono promowany przez niego projekt zwiększającej uprawnienia głowy państwa nowej konstytucji. W polityce zagranicznej opowiadał się za bliską współpracą ze Stanami Zjednoczonymi i członkostwem Albanii w NATO. Działał na rzecz ochrony i wspierania praw ludności albańskiej w Kosowie czy Macedonii. W 1995 Albania pod jego przywództwem została przyjęta do Rady Europy.

Wybory parlamentarne z 1996, częściowo zbojkotowane przez socjalistów i krytykowane przez OBWE z uwagi na różne nieprawidłowości, przyniosły ponowne zwycięstwo demokratom. W styczniu 1997 doszło do kryzysu, który wywołała fala bankructw piramid finansowych, skutkująca stratami rzędu miliarda dolarów (około 1/3 ówczesnego PKB Albanii). W rezultacie doszło do szeregu niepokojów społecznych, których nie uspokoiły deklaracje władz o odszkodowaniach czy liczne aresztowania osób powiązanych z systemem piramid finansowych. Gwałtowne i narastające demonstracje doprowadziły na początku marca 1997 do wprowadzenia stanu wyjątkowego. W tymże miesiącu parlament ponownie wybrał Salego Berishę na prezydenta. Dalsze masowe protesty, łączące się z grabieżami, podpaleniami oraz napadami na placówki wojskowe i policyjne, wymusiły zmianę rządu – nowym premierem został socjalista Bashkim Fino. Przedterminowe wybory parlamentarne przyniosły postkomunistom zdecydowane zwycięstwo. W lipcu 1997 odmawiający współpracy z socjalistami Sali Berisha złożył rezygnację z urzędu prezydenta.

Działalność od 1997

Jeszcze w 1997 powrócił na funkcję przewodniczącego Demokratycznej Partii Albanii, stając się liderem opozycji. Objął też ponownie mandat deputowanego, uzyskując reelekcję w kolejnych wyborach. Był przywódcą protestów, które wybuchły w 1998 po zamordowaniu demokratycznego posła Azema Hajdariego, a które wymusiły dymisję premiera Fatosa Nano (który rozważał wcześniej doprowadzenie do aresztowania byłego prezydenta pod zarzutem zdrady w związku z wywołanymi zamieszkami). Jego ugrupowanie również w 2001 przegrało wybory, które sam uznał za sfałszowane. Jako lider opozycji prowadził przez długi czas politykę wiecową, w swoich przemówieniach ostro atakując rządzących socjalistów.

W 2005 sojusz ugrupowań centroprawicowych wygrał wybory, we wrześniu tegoż roku przewodniczący demokratów objął stanowisko premiera Albanii. W 2009 utrzymał tę funkcję na kolejną kadencję dzięki porozumieniu z lewicową formacją Ilira Mety. Urząd premiera sprawował do września 2013, odchodząc po przegranej w następnych wyborach parlamentarnych. W tym samym roku na funkcji przewodniczącego partii zastąpił go Lulzim Basha.

Sali Berisha pozostał aktywny w albańskiej polityce. W 2017 i 2021 wybierany ponownie do Zgromadzenia Albanii. W 2021 Lulzim Basha zdecydował o jego wykluczeniu z frakcji poselskiej demokratów. Konflikt między politykami i słabe wyniki wyborcze demokratów w 2022 doprowadziły do rezygnacji Lulzima Bashy z kierowania partią. W maju tegoż roku Sali Berisha wygrał wybory na nowego przewodniczącego ugrupowania (czego nie uznała część działaczy związana z poprzednim kierownictwem).

Życie prywatne

Żonaty z Liri Berishą (pediatrą), ma córkę i syna.