Podkoziołek
| Dzień |
zapustny wtorek |
|---|---|
| w 2023 |
21 lutego |
| w 2024 |
13 lutego |
| w 2025 |
4 marca |
| Podobne święta |
Podkoziołek – ludowa zabawa karnawałowa znana w zachodniej Wielkopolsce i na Kujawach.
Opis[edytuj | edytuj kod]
Zabawa odbywała się w zapustny wtorek, a brały w niej udział dziewczęta, które podczas mijającego karnawału nie wyszły za mąż[1].
W Wielkopolsce nazwa Podkoziołek i sam obyczaj występuje tylko w Poznańskiem i na Zaprośniu i nie jest znany w Kaliskiem, na wschód od linii Koło–Konin–Kalisz–Wieruszów–Kępno[2]. Nazwa podkoziołek wywodzi się od kozła, zwierzęcia symbolizującego witalność i seksualność[3], także wskazuje się na taniec o tej samej nazwie[4]
Przed chatami panien zatrzymywali się kawalerowie, obwożący po wsi koziołka, tj. kukłę z koźlimi rogami, przymocowaną do koła (Czarnków) lub przystrojone drzewko na wózku (okolice Radomska[5]) i wyciągali panny z domów na tańce[5].
W dniu tym panny i kawalerowie spotykali się również na tańcach w karczmie[6]; podczas tańców panny składały pieniężne ofiary podkoziołkowi – figurce stojącej przed muzykantami, wyobrażającej popiersie kozła albo jego głowę. W niektórych regionach, miejsce koziołka zajmowała wystrugana z ziemniaków lub brukwi figurka chłopca[7][4].
Współcześnie zwyczaj jest realizowany przez lokalne grupy folklorystyczne, domy i ośrodki kultury, miejscowe wspólnoty mieszkańców i mieszkanek[8][9][10].
Regionalne obchody[edytuj | edytuj kod]
W Sulmierzycach przez ostatnie trzy dni zapustów trwała zabawa, lecz w ostatni dzień (ostatni wtorek przed popielcem) stawiano w gościńcu pustą beczkę obok skrzypka. Górne dno beczki nakrywano białym płótnem lub obrusem oraz stawiano na nim talerzyk i tak ustrojoną beczkę nazywano podkoziołkiem[11].
W Orchowie (dawny powiat mogileński) uroczystość odbywała się w karczmie na cześć młodych mężatek. Na podkoziołku we wtorek śpiewano krótkie śpiewki, gdy młode dziewczęta płaciły za taniec, a zachęcali je do tego chłopcy[11].
W Sieroszewicach w ostatni wtorek chłopcy przebierali jednego spośród siebie za niedźwiedzia i prowadzili go do dworu, przy czym posiadali cztery koszyki: jeden na chleb, drugi na ser, trzeci na masło, a czwarty na jaja. Drugi, mniejszy chłopiec był przebrany za małpę. Towarzyszyły im skrzypki. Po przybyciu na miejsce niedźwiedź ryczał na cały głos, po czym się kłaniał, a małpa robiła fikołki. Po wystąpieniu chłopcy mogli się cieszyć wypełnionymi koszykami oraz skarbonką[12].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Marta Jarmuszczak, Piotr Kulka, Podkoziołek 2024: Ostatnia zabawa przed rozpoczęciem Wielkiego Postu., „Głos Wielkopolski”, 13 lutego 2024.
- ↑ Andrzej Brencz: Wielkopolska jako region etnograficzny. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, 1996, s. 162. ISBN 83-232-0717-8.
- ↑ Jarosław Kolczyński, Trójnożna koza. Uwagi o symbolice trójnożności, „Etnografia Polska”, XL (z. 1-2), 1996, s. 81-107, ISSN 0071-1861.
- ↑ a b Na koziołka trzeba dać! [online], blog.lednicamuzeum.pl [dostęp 2024-05-07] (pol.).
- ↑ a b Od Wielunia, Radomska 1853, [w:] Oskar Kolberg, Lud. Jego zwyczaje..., t. 23, 1890, s. 73.
- ↑ Bożena Stelmachowska, "Podkoziołek" w obrzędowości zapustnej Polski zachodniej, Instytut Zachodnio-Słowiański, 1933, s. 14.
- ↑ Podkoziołek – wielkopolska tradycja zapustna - Gmina Chodzież - Portal gov.pl [online], Gmina Chodzież [dostęp 2024-05-07] (pol.).
- ↑ Podkoziołek w Koziegłowach [online], czerwonak.pl, 2024 [dostęp 2024-05-07] (pol.).
- ↑ Podkoziołek w Gorzycach Wielkich! - Aktualności - Oficjalny serwis internetowy Urzędu Gminy w Ostrowie Wielkopolskim [online], www.ostrowwielkopolski.pl [dostęp 2024-05-07] (pol.).
- ↑ MOK zaprasza na tradycyjny “Podkoziołek”! – MOK Gniezno [online], mok.gniezno.pl [dostęp 2024-05-07].
- ↑ a b Kolberg, W. KS. Poznańskie II Dzieła wszystkie (10).
- ↑ Kolberg, W. KS. Poznańskie IV (12).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Czesław Witkowski, Doroczne polskie obrzędy i zwyczaje ludowe, Kraków 1965.
- Kolberg, W. KS. Poznańskie IV (12)
- W.KS. Poznańskie II Dzieła wszystkie (10)
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Informacje z UM w Krotoszynie
- Zdjęcia z Podkoziołka we Włocławku w 2013 cześć I. andrzejklodkowski.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].
- Zdjęcia z Podkoziołka we Włocławku w 2013 część II. andrzejklodkowski.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].