Przejdź do zawartości

Rotunda Najświętszej Marii Panny na Wawelu: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Konarski (dyskusja | edycje)
11 504 edycje
Nie podano opisu zmian
Konarski (dyskusja | edycje)
11 504 edycje
→‎Historia: drobne merytoryczne, źródła/przypisy
Linia 23: Linia 23:
|data dekretu =
|data dekretu =
|dekret wydał =
|dekret wydał =
|data rozpoczęcia budowy = koniec X lub początek XI wieku
|data rozpoczęcia budowy = między końcem X wieku a około 1030 rokiem
|data zakończenia budowy =
|data zakończenia budowy =
|data konsekracji =
|data konsekracji =
Linia 71: Linia 71:


== Historia ==
== Historia ==
[[Rotunda]] stanowi najlepiej zachowany kościół [[Sztuka przedromańska|przedromański]] na [[Wawel]]u. Ma formę [[Budowla centralna|tetrakonchosu]] (kolistej [[Nawa|nawy]] otoczonej z czterech stron [[Apsyda (architektura)|apsydami]]). Według rekonstrukcji [[Klementyna Żurowska|Klementyny Żurowskiej]] i Tomasza Węcławowicza rotunda była pierwotnie dwukondygnacyjna, a kondygnacja górna miała [[Empora|emporę]]. Od południa przylegał do rotundy aneks z klatką schodową, a po zachodniej stronie odkryto mury interpretowane jako relikty [[palatium]], masywu zachodniego z wieżą lub aneksu grobowego. Została zbudowana na skale, bez fundamentu, z płytkowo łamanego piaskowca oraz wapienia. Pierwotne mury o grubości nieprzekraczającej 1 m zachowały się do wysokości ok. 3 m, jedynie w rejonie apsydy południowo-wschodniej do wysokości ok. 7 m{{Odn|Pianowski|1994|s=108–109}}. Promień nawy wynosi ok. 2,4 m, a apsyd ok. 1,4 m. W odkrytych murach zachowały się dwa rozglifione otwory okienne, a w powierzchni skały odkryto zagłębienie{{Odn|Pianowski|1984|s=51–52}}.
[[Rotunda]] stanowi najlepiej zachowany kościół [[Sztuka przedromańska|przedromański]] na [[Wawel]]u. Ma formę [[Budowla centralna|tetrakonchosu]] (kolistej [[Nawa|nawy]] otoczonej z czterech stron [[Apsyda (architektura)|apsydami]]). Według rekonstrukcji [[Klementyna Żurowska|Klementyny Żurowskiej]] i Tomasza Węcławowicza rotunda była pierwotnie dwukondygnacyjna, a kondygnacja górna miała [[Empora|emporę]]. Od południa przylegał do rotundy aneks z klatką schodową, a po zachodniej stronie odkryto mury interpretowane jako relikty [[palatium]], masywu zachodniego z wieżą lub aneksu grobowego. Została zbudowana na skale, bez fundamentu, z płytkowo łamanego piaskowca oraz wapienia. Pierwotne mury o grubości nieprzekraczającej 1 m zachowały się do wysokości ok. 3 m, jedynie w rejonie apsydy południowo-wschodniej do wysokości ok. 7 m{{Odn|Pianowski|1994|s=108–109}}. Średnica części centralnej wynosi ok. 4,8 m, a średnice apsyd po około 2,8 m. W odkrytych murach zachowały się dwa rozglifione otwory okienne, a w powierzchni skały odkryto zagłębienie{{Odn|Pianowski|1984|s=51–52}}.


Data powstania świątyni jest niepewna. Na podstawie kryteriów architektonicznych przyjmuje się, że zbudowano ją w końcu X lub na początku XI w.{{Odn|Labuda|1986|s=17}}, jednak w toku badań pojawiały się koncepcje począwszy od VII/VIII w. do XII w.{{Odn|Pianowski|1984|s=57–58}}{{Odn|Pianowski|1994|s=108–109}}. Z prowadzonych na początku XXI w. badań metodą [[Datowanie radiowęglowe|datowania radiowęglowego]] uzyskano wyniki wskazujące rok 970, czyli najprawdopodobniej w okresie panowania czeskiego w [[Małopolska|Małopolsce]]{{Odn|Świechowski|2011|s=105–106}}. Najczęściej przyjmuje się, że kościół pełnił funkcję [[kaplica|kaplicy]] pałacowej, pojawiały się także teorie przypisujące mu funkcję baptysterium, mauzoleum, a nawet pierwszej katedry wawelskiej{{Odn|Pianowski|1984|s=57–58}}. [[Zbigniew Pianowski]], biorąc pod uwagę rozbudowaną formę architektoniczną i odnalezione zagłębienie w skale wysnuł teorię, iż mogła to być kaplica [[Relikwie|relikwiarzowa]]{{Odn|Pianowski|1994|s=114}}{{Odn|Pianowski|1984|s=52}}.
Data powstania świątyni jest niepewna. Na podstawie kryteriów architektonicznych przyjmuje się, że zbudowano ją w końcu X lub na początku XI w.{{Odn|Labuda|1986|s=17}}, jednak w toku badań pojawiały się koncepcje począwszy od VII/VIII w. do XII w.{{Odn|Pianowski|1984|s=57–58}}{{Odn|Pianowski|1994|s=108–109}}. Z prowadzonych na początku XXI w. badań metodą [[Datowanie radiowęglowe|datowania radiowęglowego]] uzyskano wyniki wskazujące rok 970, czyli najprawdopodobniej w okresie panowania czeskiego w [[Małopolska|Małopolsce]]{{Odn|Świechowski|2011|s=105–106}}. Najczęściej przyjmuje się, że kościół pełnił funkcję [[kaplica|kaplicy]] pałacowej, pojawiały się także teorie przypisujące mu funkcję baptysterium, mauzoleum, a nawet pierwszej katedry wawelskiej{{Odn|Pianowski|1984|s=57–58}}. [[Zbigniew Pianowski]], biorąc pod uwagę rozbudowaną formę architektoniczną i odnalezione zagłębienie w skale wysnuł teorię, iż mogła to być kaplica [[Relikwie|relikwiarzowa]]{{Odn|Pianowski|1994|s=114}}{{Odn|Pianowski|1984|s=52}}. Zdaniem K. Żurowskiej przy kaplicy mogło znajdować się palatium książęce<ref>K. Żurowska, ''Studia nad architekturą wczesnopiastowską'', Kraków 1983, s. 7-54</ref>.


Nie ma także stuprocentowej pewności co do pierwotnego wezwania rotundy. Większość badaczy łączy ją w ślad za jej odkrywcą [[Adolf Szyszko-Bohusz|Adolfem Szyszko-Bohuszem]] ze znanym ze źródeł pisemnych wezwaniem Najświętszej Marii Panny, jednak część wiązała to wezwanie z odnalezioną później [[Kościół B na Wawelu|rotundą „B”]] (m.in. Gerard Labuda). Główną przesłanką dotyczącą tego wezwania jest wzmianka [[Jan Długosz|Jana Długosza]] o budowie linii fortyfikacyjnej na Wawelu przez [[Konrad I Mazowiecki|Konrada Mazowieckiego]] w 1241, sięgającej okrągłego kościoła Najświętszej Marii Panny. Z pewnością natomiast rotunda nosiła wezwanie św.św. Feliksa i Adaukta – jest ono pewne od XIV w., ale być może funkcjonowało wcześniej, np. równolegle z wezwaniem Najświętszej Marii Panny z uwagi na dwupoziomowość rotundy{{Odn|Pianowski|1994|s=115–116}}{{Odn|Pianowski|1994|s=106–107}}.
Nie ma także stuprocentowej pewności co do pierwotnego wezwania rotundy. Większość badaczy łączy ją w ślad za jej odkrywcą [[Adolf Szyszko-Bohusz|Adolfem Szyszko-Bohuszem]] ze znanym ze źródeł pisemnych wezwaniem Najświętszej Marii Panny, jednak część wiązała to wezwanie z odnalezioną później [[Kościół B na Wawelu|rotundą „B”]] (m.in. Gerard Labuda). Główną przesłanką dotyczącą tego wezwania jest wzmianka [[Jan Długosz|Jana Długosza]] o budowie linii fortyfikacyjnej na Wawelu przez [[Konrad I Mazowiecki|Konrada Mazowieckiego]] w 1241, sięgającej okrągłego kościoła Najświętszej Marii Panny. Z pewnością natomiast rotunda nosiła wezwanie św.św. Feliksa i Adaukta – jest ono pewne od XIV w., ale być może funkcjonowało wcześniej, np. równolegle z wezwaniem Najświętszej Marii Panny z uwagi na dwupoziomowość rotundy{{Odn|Pianowski|1994|s=115–116}}{{Odn|Pianowski|1994|s=106–107}}.


Rotunda po akcji Konrada Mazowieckiego została prawdopodobnie opuszczona. Odnowił ją [[Kazimierz III Wielki|Kazimierz Wielki]] w 1340 – podniesiono wówczas poziom posadzki, przebito nowe wejście i dobudowano [[oratorium]]. Pełniła odtąd funkcję kaplicy pałacowej{{Odn|Pianowski|1984|s=54–55, 135–136}}. W 1517, podczas budowy [[Kuchnie Królewskie na Wawelu|kuchni zamkowych]] straciła swój sakralny charakter: podzielono ją na dwie kondygnacje o funkcjach mieszkalnych. Większość murów dawnej świątyni rozebrali w 1806 Austriacy przy przebudowie budynku kuchni na szpital wojskowy{{Odn|Pianowski|1984|s=55–56}}.
Rotunda po akcji Konrada Mazowieckiego została prawdopodobnie opuszczona. Odnowił ją [[Kazimierz III Wielki|Kazimierz Wielki]] w 1340, gdy podniesiono wówczas poziom posadzki, przebito nowe wejście i dobudowano [[oratorium]]. Pełniła odtąd funkcję kaplicy pałacowej{{Odn|Pianowski|1984|s=54–55, 135–136}}. W roku 1517, podczas budowy [[Kuchnie Królewskie na Wawelu|kuchni zamkowych]], rotunda straciła swój sakralny charakter - podzielono ją na dwie kondygnacje o funkcjach mieszkalnych. Większość murów dawnej świątyni rozebrali w 1806 roku Austriacy przy przebudowie budynku kuchni na szpital wojskowy{{Odn|Pianowski|1984|s=55–56}}.


Ponownego odkrycia budowli dokonano na początku XX w. Podczas badań odzyskanego z rąk austriackich zamku wawelskiego w 1911 odkryto jej mury pod podłogami parteru kuchni zamkowych, a w 1917 Adolf Szyszko-Bohusz rozpoczął szczegółowe ich badania, podczas których zidentyfikował je jako pozostałości rotundy św.św. Feliksa i Adaukta. Dokonał rekonstrukcji jej górnej części i w 1918 udostępnił ją zwiedzającym{{Odn|Pianowski|1984|s=44–45}}. Od 1975 rotunda stanowi główny element rezerwatu archeologicznego objętego wystawą [[Wawel Zaginiony]]{{Odn|Rożek|2006|s=343}}.
Ponownego odkrycia budowli dokonano na początku XX w. Podczas badań odzyskanego z rąk austriackich zamku wawelskiego w 1911 odkryto jej mury pod podłogami parteru kuchni zamkowych, a w 1917 Adolf Szyszko-Bohusz rozpoczął szczegółowe ich badania, podczas których zidentyfikował je jako pozostałości rotundy św.św. Feliksa i Adaukta. Dokonał rekonstrukcji jej górnej części i w 1918 udostępnił ją zwiedzającym{{Odn|Pianowski|1984|s=44–45}}. Od 1975 rotunda stanowi główny element rezerwatu archeologicznego objętego wystawą [[Wawel Zaginiony]]{{Odn|Rożek|2006|s=343}}.
Linia 89: Linia 89:
* {{Cytuj książkę| odn = {{odn/id|Pianowski|1994}}| tytuł = Chrystianizacja Polski południowej. Materiały sesji naukowej odbytej 29 czerwca 1993 roku| miejsce = Kraków| rok = 1994| strony = 99–119| rozdział = Najstarsze kościoły na Wawelu| nazwisko r = Pianowski| imię r = Zbigniew| autor r link = Zbigniew Pianowski| seria = Rola Krakowa w Dziejach Narodu| id = 13| isbn =}}
* {{Cytuj książkę| odn = {{odn/id|Pianowski|1994}}| tytuł = Chrystianizacja Polski południowej. Materiały sesji naukowej odbytej 29 czerwca 1993 roku| miejsce = Kraków| rok = 1994| strony = 99–119| rozdział = Najstarsze kościoły na Wawelu| nazwisko r = Pianowski| imię r = Zbigniew| autor r link = Zbigniew Pianowski| seria = Rola Krakowa w Dziejach Narodu| id = 13| isbn =}}
* {{Cytuj pismo| odn = {{odn/id|Labuda|1986}}| nazwisko = Labuda| imię = Gerard| autor link = Gerard Labuda| tytuł = Jak i kiedy Kraków został stolicą Polski piastowskiej| czasopismo = Rocznik Krakowski| wolumin = 52| strony = 5–18| rok = 1986| issn = }}
* {{Cytuj pismo| odn = {{odn/id|Labuda|1986}}| nazwisko = Labuda| imię = Gerard| autor link = Gerard Labuda| tytuł = Jak i kiedy Kraków został stolicą Polski piastowskiej| czasopismo = Rocznik Krakowski| wolumin = 52| strony = 5–18| rok = 1986| issn = }}
* Zbigniew Pianowski, ''Początki zespołu architektury sakralnej na Wawelu. Stan i interpretacji do roku 2000'', [w:] Dzieje Podkarpacia, t. 5, s. 72 nn.
* {{Cytuj książkę| odn = {{odn/id|Pianowski|1984}}| nazwisko = Pianowski| imię = Zbigniew| tytuł = Z dziejów średniowiecznego Wawelu| miejsce = Kraków – Wrocław| rok = 1984| isbn =}}
*S. Kozieł, ''Rotunda NPMarii na Wawelu w świetle odkryć archeologicznych'', Sprawozdania z Posiedzeń Komisji Naukowych PAN w Krakowie, 1977 cz. 1, s. 78;
*K. Żurowska, ''Rotunda wawelska. Studium nad centralną architekturą epoki wczesnopiastowskiej'', Studia do Dziejów Wawelu, 3(1968), s. 1-121;
*K. Żurowska, ''Nowe problemy rotundy Panny Marii na Wawelu po odkryciach w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX wieku'', [w:] tejże, Studia nad architekturą wczesnopiastowską, Kraków 1983, s. 7-54


== Linki zewnętrzne ==
== Linki zewnętrzne ==

Wersja z 12:06, 17 sie 2018

Rotunda Najświętszej Marii Panny (św.św. Feliksa i Adaukta)
A-07 z 24.03.1933[1]
Ilustracja
Fragment rotundy
Państwo

 Polska

Miejscowość

Kraków

Wyznanie

katolickie

Kościół

rzymskokatolicki

Wezwanie

Najświętszej Marii Panny, potem św.św. Feliksa i św. Adaukta

Położenie na mapie Starego Miasta w Krakowie
Mapa konturowa Starego Miasta w Krakowie, na dole znajduje się punkt z opisem „Rotunda Najświętszej Marii Panny (św.św. Feliksa i Adaukta)”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Rotunda Najświętszej Marii Panny (św.św. Feliksa i Adaukta)”
Położenie na mapie województwa małopolskiego
Mapa konturowa województwa małopolskiego, blisko centrum na lewo u góry znajduje się punkt z opisem „Rotunda Najświętszej Marii Panny (św.św. Feliksa i Adaukta)”
Położenie na mapie Krakowa
Mapa konturowa Krakowa, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Rotunda Najświętszej Marii Panny (św.św. Feliksa i Adaukta)”
Ziemia50°03′15,4″N 19°56′11,0″E/50,054278 19,936389
Multimedia w Wikimedia Commons
Fragment rotundy

Rotunda Najświętszej Marii Panny (także św.św. Feliksa i Adaukta) – przedromańska rotunda znajdująca się na wzgórzu wawelskim w Krakowie; zbudowana w końcu X lub na początku XI w., zlikwidowana na początku XVI w., odnaleziona i zrekonstruowana na początku XX w., stanowiąca część rezerwatu archeologicznego Wawel Zaginiony; być może najstarszy kościół na Wawelu.

Historia

Rotunda stanowi najlepiej zachowany kościół przedromański na Wawelu. Ma formę tetrakonchosu (kolistej nawy otoczonej z czterech stron apsydami). Według rekonstrukcji Klementyny Żurowskiej i Tomasza Węcławowicza rotunda była pierwotnie dwukondygnacyjna, a kondygnacja górna miała emporę. Od południa przylegał do rotundy aneks z klatką schodową, a po zachodniej stronie odkryto mury interpretowane jako relikty palatium, masywu zachodniego z wieżą lub aneksu grobowego. Została zbudowana na skale, bez fundamentu, z płytkowo łamanego piaskowca oraz wapienia. Pierwotne mury o grubości nieprzekraczającej 1 m zachowały się do wysokości ok. 3 m, jedynie w rejonie apsydy południowo-wschodniej do wysokości ok. 7 m[2]. Średnica części centralnej wynosi ok. 4,8 m, a średnice apsyd po około 2,8 m. W odkrytych murach zachowały się dwa rozglifione otwory okienne, a w powierzchni skały odkryto zagłębienie[3].

Data powstania świątyni jest niepewna. Na podstawie kryteriów architektonicznych przyjmuje się, że zbudowano ją w końcu X lub na początku XI w.[4], jednak w toku badań pojawiały się koncepcje począwszy od VII/VIII w. do XII w.[5][2]. Z prowadzonych na początku XXI w. badań metodą datowania radiowęglowego uzyskano wyniki wskazujące rok 970, czyli najprawdopodobniej w okresie panowania czeskiego w Małopolsce[6]. Najczęściej przyjmuje się, że kościół pełnił funkcję kaplicy pałacowej, pojawiały się także teorie przypisujące mu funkcję baptysterium, mauzoleum, a nawet pierwszej katedry wawelskiej[5]. Zbigniew Pianowski, biorąc pod uwagę rozbudowaną formę architektoniczną i odnalezione zagłębienie w skale wysnuł teorię, iż mogła to być kaplica relikwiarzowa[7][8]. Zdaniem K. Żurowskiej przy kaplicy mogło znajdować się palatium książęce[9].

Nie ma także stuprocentowej pewności co do pierwotnego wezwania rotundy. Większość badaczy łączy ją w ślad za jej odkrywcą Adolfem Szyszko-Bohuszem ze znanym ze źródeł pisemnych wezwaniem Najświętszej Marii Panny, jednak część wiązała to wezwanie z odnalezioną później rotundą „B” (m.in. Gerard Labuda). Główną przesłanką dotyczącą tego wezwania jest wzmianka Jana Długosza o budowie linii fortyfikacyjnej na Wawelu przez Konrada Mazowieckiego w 1241, sięgającej okrągłego kościoła Najświętszej Marii Panny. Z pewnością natomiast rotunda nosiła wezwanie św.św. Feliksa i Adaukta – jest ono pewne od XIV w., ale być może funkcjonowało wcześniej, np. równolegle z wezwaniem Najświętszej Marii Panny z uwagi na dwupoziomowość rotundy[10][11].

Rotunda po akcji Konrada Mazowieckiego została prawdopodobnie opuszczona. Odnowił ją Kazimierz Wielki w 1340, gdy podniesiono wówczas poziom posadzki, przebito nowe wejście i dobudowano oratorium. Pełniła odtąd funkcję kaplicy pałacowej[12]. W roku 1517, podczas budowy kuchni zamkowych, rotunda straciła swój sakralny charakter - podzielono ją na dwie kondygnacje o funkcjach mieszkalnych. Większość murów dawnej świątyni rozebrali w 1806 roku Austriacy przy przebudowie budynku kuchni na szpital wojskowy[13].

Ponownego odkrycia budowli dokonano na początku XX w. Podczas badań odzyskanego z rąk austriackich zamku wawelskiego w 1911 odkryto jej mury pod podłogami parteru kuchni zamkowych, a w 1917 Adolf Szyszko-Bohusz rozpoczął szczegółowe ich badania, podczas których zidentyfikował je jako pozostałości rotundy św.św. Feliksa i Adaukta. Dokonał rekonstrukcji jej górnej części i w 1918 udostępnił ją zwiedzającym[14]. Od 1975 rotunda stanowi główny element rezerwatu archeologicznego objętego wystawą Wawel Zaginiony[15].

Przypisy

  1. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo małopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 23 lipca 2024 [dostęp 2018-01-04].
  2. ↑ a b Pianowski 1994 ↓, s. 108–109.
  3. ↑ Pianowski 1984 ↓, s. 51–52.
  4. ↑ Labuda 1986 ↓, s. 17.
  5. ↑ a b Pianowski 1984 ↓, s. 57–58.
  6. ↑ Świechowski 2011 ↓, s. 105–106.
  7. ↑ Pianowski 1994 ↓, s. 114.
  8. ↑ Pianowski 1984 ↓, s. 52.
  9. ↑ K. Żurowska, Studia nad architekturą wczesnopiastowską, Kraków 1983, s. 7-54
  10. ↑ Pianowski 1994 ↓, s. 115–116.
  11. ↑ Pianowski 1994 ↓, s. 106–107.
  12. ↑ Pianowski 1984 ↓, s. 54–55, 135–136.
  13. ↑ Pianowski 1984 ↓, s. 55–56.
  14. ↑ Pianowski 1984 ↓, s. 44–45.
  15. ↑ Rożek 2006 ↓, s. 343.

Bibliografia

  • Zygmunt Świechowski. Stan wiedzy na temat chronologii wczesnej architektury monumentalnej w Polsce po pięcioletnich badaniach przy zastosowaniu metody 14C. „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”. t. LVI, z. 3, s. 104–112, 2011. 
  • Michał Rożek: Urbs celeberrima. Przewodnik po zabytkach Krakowa. Kraków: 2006.
  • Zbigniew Pianowski: Najstarsze kościoły na Wawelu. W: Chrystianizacja Polski południowej. Materiały sesji naukowej odbytej 29 czerwca 1993 roku. Kraków: 1994, s. 99–119, seria: Rola Krakowa w Dziejach Narodu. 13.
  • Gerard Labuda. Jak i kiedy Kraków został stolicą Polski piastowskiej. „Rocznik Krakowski”. 52, s. 5–18, 1986. 
  • Zbigniew Pianowski, Początki zespołu architektury sakralnej na Wawelu. Stan i interpretacji do roku 2000, [w:] Dzieje Podkarpacia, t. 5, s. 72 nn.
  • S. Kozieł, Rotunda NPMarii na Wawelu w świetle odkryć archeologicznych, Sprawozdania z Posiedzeń Komisji Naukowych PAN w Krakowie, 1977 cz. 1, s. 78;
  • K. Żurowska, Rotunda wawelska. Studium nad centralną architekturą epoki wczesnopiastowskiej, Studia do Dziejów Wawelu, 3(1968), s. 1-121;
  • K. Żurowska, Nowe problemy rotundy Panny Marii na Wawelu po odkryciach w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX wieku, [w:] tejże, Studia nad architekturą wczesnopiastowską, Kraków 1983, s. 7-54

Linki zewnętrzne

Wawel
Architektura
Zamek
Wyższy
Zamek
Niższy
Fortyfikacje
Założenia
Pomniki
Instytucje
istniejące
nieistniejące
Pozostałe
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Rotunda_Najświętszej_Marii_Panny_na_Wawelu&oldid=54268164”