Użhorod: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
→Zabytki: Drobne redakcyjne Znaczniki: Z urządzenia mobilnego Z wersji mobilnej (przeglądarkowej) |
→Zabytki: drobne merytoryczne |
||
Linia 85: | Linia 85: | ||
* rotunda Horiańska pod wezwaniem św. Anny, z XII w. znajduje się w Horianach ([[język ukraiński|ukr.]] Гoряни), w południowo-wschodniej części miasta, sześciokątna z elementami datowanymi przez niektórych badaczy wiek X-XI; [[sztuka romańska|romańska]], słynąca z unikatowych [[fresk]]ów; niegdyś rzymskokatolicka, następnie prawosławna, muzeum, a w 1991 r. przekazana eparchii greckokatolickiej<ref>Informacje o rotundzie św.Anny w [http://zakarpattya.net.ua/News/83881-Horianska-rotonda-ie-odniieiu-z-naitaiemnychishykh-sviatyn-Sribnoi-Zemli-Zakarpattya.net].</ref>. |
* rotunda Horiańska pod wezwaniem św. Anny, z XII w. znajduje się w Horianach ([[język ukraiński|ukr.]] Гoряни), w południowo-wschodniej części miasta, sześciokątna z elementami datowanymi przez niektórych badaczy wiek X-XI; [[sztuka romańska|romańska]], słynąca z unikatowych [[fresk]]ów; niegdyś rzymskokatolicka, następnie prawosławna, muzeum, a w 1991 r. przekazana eparchii greckokatolickiej<ref>Informacje o rotundzie św.Anny w [http://zakarpattya.net.ua/News/83881-Horianska-rotonda-ie-odniieiu-z-naitaiemnychishykh-sviatyn-Sribnoi-Zemli-Zakarpattya.net].</ref>. |
||
* synagoga |
* synagoga |
||
*[[Zamek Newycki]] w odległości 12 km od miasta |
|||
== Nauka i kultura == |
== Nauka i kultura == |
Wersja z 12:16, 25 lut 2019
Zamek w Użhorodzie | |||||
| |||||
Państwo | |||||
---|---|---|---|---|---|
Obwód | |||||
Burmistrz |
Bohdan Andrijiw | ||||
Powierzchnia |
40 km² | ||||
Populacja (2009) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
Nr kierunkowy |
+380 312 | ||||
Kod pocztowy |
88000 | ||||
Położenie na mapie obwodu zakarpackiego | |||||
Położenie na mapie Ukrainy | |||||
48°37′31″N 22°18′00″E/48,625278 22,300000 | |||||
Strona internetowa |
Użhorod (ukr. Ужгород – Użhorod, rus. Уґоград - Ugohrad, ros. Ужгород – Użgorod, węg. Ungvár, niem. Ungwar, na starych mapach Galicji również Wuhmar; jidysz אונגװיר, Ungwir) – miasto w zachodniej części Ukrainy, nad Użem, przy granicy ze Słowacją. 111 tys. mieszkańców (2004). Stolica obwodu zakarpackiego, a także historyczna stolica Rusi Zakarpackiej.
Historia
Osadnictwo sięga w tych okolicach młodszej epoki kamiennej. Wysoką kulturę materialną potwierdza znalezisko skarbu, datowanego na XII wiek p.n.e.[1] Mieszkali tu m.in. Celtowie, Awarowie, Dakowie, Sarmaci, Burgundowie, a w VIII w. powstał gród słowiański. Gród wiąże się z państwami wielkomorawskim i ruskim, a od X w. z węgierskim. W 1241-1242 przeszedł tędy najazd mongolski, jednak już w 1248 r. zapisano informację o „nowym zamku”. Kolejne, ciężkie fortyfikacje, zachowane do dziś, powstały w roku 1598, z udoskonaleniami XVII-wiecznymi.
W latach 70. XIX wieku uruchomiono połączenie kolejowe Użhorodu z Nyíregyháza, a w 1905 r. z Samborem.
Od roku 1919, miasto trafiło w skład Czechosłowacji, co potwierdzał traktat w Trianon (1920). W okresie 1938-1944, na krótko, powróciło jeszcze do Węgier.
27 października 1944 Użhorod zajęła Armia Czerwona[2]. Włączenie do ZSRR poskutkowało masową emigracją i deportacjami, zwłaszcza Węgrów, zastępowanych przesiedleńcami z obszaru rosyjskojęzycznego.
W roku 1991 miasto weszło w skład odrodzonego państwa ukraińskiego. Zaznaczyła się już ukrainizacja młodego pokolenia, urodzonego tu z rodzin rosyjskojęzycznych.
Miasto objęte było do niedawna małym ruchem granicznym z Węgrami, ale bez podobnej umowy ze Słowacją. 11 czerwca 2017, z udziałem dwóch prezydentów państw, inicjowano tu ruch bezwizowy UE z Ukrainą[3]
Drugim, odległym o 40 km i historycznie równie istotnym centrum regionu jest Mukaczewo.
Ludność
Główne narodowości, deklarowane[b] w spisach powszechnych: Ukraińcy i Rusini (77,8%), Rosjanie (9,6%), Węgrzy (6,9%), Słowacy (2,2%), Romowie (1,5%), Żydzi, Niemcy. W ciągu ostatnich dwóch dziesięcioleci, faktyczna liczba mieszkańców szybko spada, głównie w wyniku emigracji do państw UE i do Izraela.
Klimat, położenie i ukształtowanie terenu
Miasto położone jest na wysokości ok. 120 m n.p.m. na przedgórzu Karpat, nad rzeką Uż, w bezpośrednim sąsiedztwie Bieszczadów. Powierzchnia miasta to ok. 40 km². Najwyższym punktem w mieście jest góra Wielka Dajbowecka – 224 m n.p.m. Powierzchnia terenów zielonych wynosi 1574 ha – oprócz tego Użhorod ze wszystkich stron otoczony jest lasami. Długość miasta z północy na południe – 7 km, ze wschodu na zachód – 5 km. Trochę większą część powierzchni zajmuje prawobrzeżne Stare Miasto. Brzegi rzeki Uż łączy 7 mostów: 6 pieszo-samochodowych i 1 kolejowy. Klimat – umiarkowany kontynentalny[4].
Niedaleko od miasta rozciągają się ukraiński Użański Park Narodowy i słowacki Park Narodowy Połoniny, oba graniczące z polskim Bieszczadzkim Parkiem Narodowym, wchodząc z nimi w skład Międzynarodowego Rezerwatu Biosfery „Karpaty Wschodnie”.
Gospodarka
Ośrodek przemysłu maszynowego, drzewnego, lekkiego i spożywczego[5], m.in. fabryka polskiej firmy Inter Groclin Auto, wytwarzająca elementy tapicerki pojazdów[6]. W mieście swój zakład zlokalizowała amerykańska firma Jabil Circuit.
Transport
Podróż pociągiem do Lwowa trwa ok. 7 godzin, do Kijowa ponad 16 godzin, do Odessy 19,5 godziny. Brak bezpośrednich, kolejowych połączeń zagranicznych. Z Kijowem komunikuje pasażerów także międzynarodowy port lotniczy. Użhorod leży tuż przy granicy ze Słowacją. Funkcjonują dwa przejścia graniczne ze Słowacją – samochodowe Użhorod-Vyšné Nemecké i kolejowe dla ruchu towarowego Pawłowe-Matovske Vojkovce. Planowane jest otwarcie przejścia drogowego Storożnyca-Zahor. Działa bezpośredni publiczny transport samochodowy na Słowację. Przez Użhorod wiedzie europejska trasa samochodowa E50.
Zabytki
- zamek nominalnie uważany jest za XV-wieczny[7], niemniej widoczne dziś fortyfikacje powstały w 1598 roku[8] z późniejszymi zmianami. Mieści się tu Zakarpackie Muzeum Krajoznawcze, z 14 tysiącami eksponatów i o silnie zaznaczonym charakterze muzeum historycznego.
- Zakarpacie Muzeum Architektury Ludowej – skansen zlokalizowany w bezpośrednim sąsiedztwie zamku z kilkunastoma obiektami drewnianej architektury zakarpackiej.
- rotunda Horiańska pod wezwaniem św. Anny, z XII w. znajduje się w Horianach (ukr. Гoряни), w południowo-wschodniej części miasta, sześciokątna z elementami datowanymi przez niektórych badaczy wiek X-XI; romańska, słynąca z unikatowych fresków; niegdyś rzymskokatolicka, następnie prawosławna, muzeum, a w 1991 r. przekazana eparchii greckokatolickiej[9].
- synagoga
- Zamek Newycki w odległości 12 km od miasta
Nauka i kultura
Działa uniwersytet, greckokatolicka uczelnia teologiczna i kilka mniejszych państwowych wyższych uczelni zawodowych. Renomą cieszą się w regionie instytuty muzyczny i sztuk pięknych, przedstawiające się jako szkolnictwo wyższe, wszakże kształcące już 16-latków[10]. Działają Filharmonia Zakarpacka, Zakarpacki Teatr Muzyczno-Dramatyczny, państwowy Teatr Lalek. Jesienią rokrocznie odbywają się Dni Miasta połączone z ludowym festynem i prezentacjami kultur karpackiej, średniowiecznej, renesansu, baroku, na zamku znów goszczą wtedy Biała Dama, rycerze, grajkowie i tancerze. Silnie zaznacza się atmosfera tolerancji, toteż miasto znaczą liczne i eleganckie pomniki i tablice, dedykowane wybitnym przedstawicielom kultury i myśli społecznej ukraińskiej, rusińskiej, węgierskiej, czesko-słowackiej i rosyjskiej.
Społeczeństwo
Użhorodzianie zwykle uważają się za oczywistą część Europy Środkowej i jednocześnie Zachodniej Ukrainy, ze Lwowem, jako metropolią. Różnicę stanowi niepopularność idei nacjonalistycznych.
Większość mieszkańców opowiada się za autonomią Zakarpacia, w ramach wspólnego państwa ukraińskiego[11]. Istnieją podejrzenia mieszania się państw trzecich[12].
20 lutego 2014 mieszczące się w Użhorodzie władze obwodu zakarpackiego, przy współudziale użhorodzkich jednostek wojska i policji, pierwsze na Ukrainie, zadeklarowały nieważność dalszego sprawowania władzy przez ekipę prezydenta Wiktora Janukowycza[13].
Słynni mieszkańcy
W Użhorodzie urodził się radziecki piłkarz i trener węgierskiego pochodzenia Jożef Sabo, radziecko-węgierski malarz pochodzenia żydowskiego Szandor Zicherman i rusiński pisarz Mychajło Tomczanij, rusiński działacz państwowy i kulturalny, prezydent Karpato-Ukrainy Augustyn Wołoszyn.
Miasta partnerskie
Uwagi
- ↑ Derżawna Obłastna Filarmonia.
- ↑ Pośród mniejszościowych grup etnicznych, w okresach przynależności państwowej kolejno do Austro-Węgier, Słowacji, Węgier, ZSRR i Ukrainy, część ankietowanych zawsze najchętniej deklarowała główną narodowość kraju aktualnie panującego.
- ↑ Użhorodzka Muzyczna Szkoła, Użhorodzke Derżawne Muzyczne Ucziliszcze im. Dezyderia Zadora.
- ↑ Pamiątka po popularnym w dawnym Użhorodzie przełożonym latarników imieniem Kola[1]. Był także prekursorem wprowadzenia oświetlenia elektrycznego.
Przypisy
- ↑ Por. [2] dotyczącą zamku część ekspozycji muzealnej.
- ↑ ВОВ-60 – Сводки.
- ↑ Poroshenko and the President of Slovakia opened a symbolic door in the EU
- ↑ Por. [3] World Weather Online.
- ↑ Por. PWN.
- ↑ Por. strona firmy Inter Groclin Auto.
- ↑ porównaj informację konserwatora zabytków.
- ↑ Por. Internet Encyclopedia of Ukraine.
- ↑ Informacje o rotundzie św.Anny w [4].
- ↑ lista uczelni i wybranych, niektórych szkół średnich Użgorodu.
- ↑ W referendum wypowiedziało się tak 78% głosujących, przy frekwencji 89% uprawnionych do głosowania, według niewziętego w tej części pod uwagę przez Kijów wyniku referendum z roku 1991[5], [6].
- ↑ Patrz: informacja prasowa Постоянный адрес новости: www.regnum.ru/news/1082147.html 04:53 12.11.2008 o rewizji w katedrze Patriarchatu Moskiewskiego, związanej ze śledztwem wokół ruchu autonomistów rusińskich.
- ↑ Obwód zakarpacki już „wolny”. Wypowiedział posłuszeństwo „reżimowi Janukowycza”. tvn24.pl, 2014-02-20. [dostęp 2014-02-20]. (pol.).
Linki zewnętrzne
- Strona z Użhorod
- Mapa topograficzna 1:100 000
- Otwarty Przewodnik Krajoznawczy Dzieje Twierdzy nad Rzeką Uż
- Eikonon Schole – użhorodzkie kursy szkolne pisania ikon, współorganizowane przez wspólnotę greckokatolicką i Zakarpacki Instytut Sztuki, kształcące studentów także z Polski.
- Ungvar, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 800 .
- strona Uniwersytetu Narodowego w Uzhorodzie
- portal Zakarpackiego Muzeum Krajoznawczego, otwarty na stronie z filmem i historią zamku
- Użhorod, w cyklu „Piękna Ukraina”