Bieszczady: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja nieprzejrzana] |
grafika |
infobox |
||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
{{DisambigR|gór|[[SY Bieszczady]]}} |
{{DisambigR|gór|[[SY Bieszczady]]}} |
||
{{region infobox |
|||
|nazwa=Bieszczady<br>(c1 na mapie regionu) |
|||
|obrazek=Divisions of the Carpathians.png |
|||
| ⚫ | |||
|megaregion=[[Region Karpacki]] |
|||
|prowincja=[[Karpaty Wschodnie]] |
|||
|podprowincja=[[Zewnętrzne Karpaty Wschodnie]] |
|||
|makroregion=[[Beskidy Wschodnie]] |
|||
|mezoregion=[[Beskidy Lesiste]] |
|||
|mikroregion=[[Bieszczady Wschodnie]]<br> [[Bieszczady Zachodnie]] |
|||
|jednostki='''[[Polska]]'''<br>[[Słowacja]]<br>[[Ukraina]]:<br> – [[województwo podkarpackie]]<br>[[obwód lwowski]]<br>[[obwód zakarpacki]]<br>[[kraj preszowski]] |
|||
}} |
|||
| ⚫ | |||
[[Image:Połonina Wetlińska.jpg|right|250px|thumb|Połonina Caryńska]] |
[[Image:Połonina Wetlińska.jpg|right|250px|thumb|Połonina Caryńska]] |
||
[[grafika:Bieszczady1.jpg|right|250px|thumb|Bieszczady. Widok z [[Połonina Caryńska|Połoniny Caryńskiej]] w kierunku [[Ustrzyki Górne|Ustrzyk Górnych]] i [[Tarnica|Tarnicy]]]] |
[[grafika:Bieszczady1.jpg|right|250px|thumb|Bieszczady. Widok z [[Połonina Caryńska|Połoniny Caryńskiej]] w kierunku [[Ustrzyki Górne|Ustrzyk Górnych]] i [[Tarnica|Tarnicy]]]] |
||
Wersja z 21:31, 16 lip 2008
 ]]Bieszczady=c1; w partii Beskidów Wschodnich, które są częścią Zewnętrznych Karpat Wschodnich]] | |
| Megaregion | |
|---|---|
| Prowincja | |
| Podprowincja | |
| Makroregion | |
| Mezoregion | |
| Mikroregion(y) | |
| Zajmowane jednostki administracyjne |
Polska |
Bieszczady (522.12 i 522.13; słow. i czech. Bukovské vrchy, ukr. Верхови́нський Вододі́льний хребет, węg. Keleti Beszkidek, ros. Бещады, serb. Бјешчади) – zachodnia część Beskidów Wschodnich, między Przełęczą Łupkowską (640 m n.p.m.) a Przełęczą Wyszkowską (933 m n.p.m.). Najwyższy szczyt Bieszczadów to Pikuj (1405 m n.p.m, na Ukrainie) zaś na terytorium Polski – Tarnica (1346 m n.p.m.). Dzielą się na:
- Bieszczady Zachodnie (na terenie Polski, Słowacji i Ukrainy)
- Bieszczady Wschodnie (na terenie Ukrainy)
Nazwy Bieszczady używa się zwykle w Polsce jako synonimu polskich Bieszczadów (które są jedynie częścią Bieszczadów Zachodnich). 'Bieszczad' i 'Beskid' były od wieków określeniem gór oddzielających Polskę i Ruś od Węgier. Etymologia wyrazów 'Bieszczad' i 'Beskid' jest niejasna, czasem wywodzi się te słowa od trackiego ludu Bessów, których obecność na północ od Karpat odnotował Ptolemeusz. Karol Dobrowolski w 1938 objaśnił toponimię 'Beskidu' i 'Bieszczadu' na tle nazewnictwa bałkańskiego łącząc ją z albańską nazwą terenową bjeska, bjeske oznaczającą halę górską, łąkę lub pastwisko. Za etymologią germańską Jan Michał Rozwadowski w 1914 wywiódł wyraz 'Bieszczad' z gwar środkowo-dolno-niemieckich od beshêt, beskēt - geograficzny "przedział lub rozdział wód".
Bieszczady należą do Beskidów Wschodnich, które są częścią Zewnętrznych Karpat Wschodnich. Mimo iż szczytowe partie zajmują połoniny, to Bieszczady zaliczane są do pasma Beskidów Lesistych, a nie Połonińskich.
Fauna i flora Bieszczad
W Bieszczadach występują rośliny i zwierzęta niespotykane w innych częściach naszego kraju, zwłaszcza takie, które lubią ciepło, np. największy europejski wąż Eskulapa. Dobrze zachowane pierwotne lasy bukowe stanowią prawdziwy raj dla zwierząt. Żyją w nich m.in. niedźwiedzie, wilki, rysie i żbiki.
Osadnictwo w Bieszczadach
Pierwsze ślady osadnictwa w Bieszczadach pochodzą z epoki neolitu (2500-1700 l.p.n.e.) i związane są z wpływami kulturowymi z Niziny Węgierskiej. Z epoki brązu (1700-700 l. p.n.e) pochodzą znalezione w okolicach Leska, Stefkowej i Olszanicy różne przedmioty np. groty strzał i bransolety nawiązujące do tradycji kulturowych ludności zamieszkującej wówczas południowe stoki Karpat (Kultura Otomani). Kulturę łużycką reprezentują np. stanowiska archeologiczne w Rajskiem oraz pojedyncze zabytki odnajdywane w miejscowościach w dolinie Sanu. Osadnictwo celtyckie rozwinęło się głównie w dorzeczu środkowego Sanu (Kultura puchowska). Początek osadnictwo we wczesnym średniowieczu widoczny jest w materiale archeologicznym z miejscowości Manasterzec, Hoczew, Myczkowce i Zwierzyń. Zasadnicza ekspansja osadnicza przypada na schyłek panowania króla Kazimierza Wielkiego oraz królowej Jadwigi. W roku 1361 król nadał rozległe dobra rycerskiemu klanowi rycerzy przybyłych z Węgier - Piotrowi i Pawłowi Balom, którzy założyli kilkadziesiąt miejscowości wzdłuż żyznej doliny Hoczewki. W środkowym dorzeczu Sanu ziemię bieszczadzką kolonizowali śląscy Kmitowie i morawscy Herburtowie. W XIV wieku pojawiają się w Bieszczadach wołoscy koczownicy. W XVII i XVIII wieku Bieszczady przeżywają stopniowy upadek gospodarczy. W górskim trudno dostępnym terenie znajdują schronienie ludzie wyjęci spod prawa tzw. "beskidnicy" tołhaje (od węg. tolvaj) trudniący się napadami na dwory, kupców i wsie. Zbójnicy ci znajdowali protekcję wśród szlachty węgierskiej m.in. Drugethów, Aspermontów, Nagytuczych, Peteylich, Rakoczych, Wesselenych i Rekelych mających swoje dobra w Użgorodzie, Munkaczu, Trenczynie i Chyrowie. W zamian za opiekę zbójnicy ci oddawali swoim protektorom część łupów. Na okres zaboru austriackiego przypada dalszy gospodarczy upadek Bieszczadów. Dopiero w II poł. XIX wieku powstają pierwsze na świecie kopalnie ropy naftowej, budowane są również linie kolejowe łączące Węgry z Galicją.
W czasie II wojny światowej polskie Bieszczady były areną walk między wojskami niemieckimi, oddziałami słowackimi, Armią Czerwoną oraz UPA a polskim podziemiem niepodległościowym (AK – NSZ), a po wojnie pomiędzy UPA a Wojskami Ochrony Pogranicza, funkcjonariuszami Urzędu Bezpieczeństwa i innymi organami władzy państwowej polskimi i radzieckimi.
Działały tu m.in. oddziały partyzanckie Adama Winogrodzkiego, Józefa Pawłusiewicza, Mikołaja Kunickiego i Antoniego Żubryda. Od wiosny 1943 roku nasiliły się pierwsze walki polskiego podziemia (AK oraz partyzantki polsko-radzieckiej) ze zbrojnym ramieniem Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów – UPA, która dopuszczała się wówczas mordów na ludności cywilnej, grabienia i palania wsi, porywania mieszkańców.
W okresie do roku 1947 w konsekwencji powojennych repatriacji, wysiedleń oraz akcji Wisła Bieszczady opuściło ponad 50 tys. dawnych mieszkańców tych ziem tj. Łemków, Bojków, Niemców i Rusinów karpackich. Migracje ludności zapoczątkowane po wojnie zakończyły się dopiero na przełomie lat 50. i 60. ubiegłego wieku. Obecni mieszkańcy Bieszczadów są w większości potomkami osadników z Pogórza Strzyżowskigo, Sokalszczyzny, Pogórza Dynowskiego, Pogórza Bukowskiego oraz Beskidu Sądeckiego i Cieszyńskiego.