Ulica św. Idziego we Wrocławiu
| Plac Grunwaldzki | |||||||||||||
.jpg)
| |||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||||||||||
| Miejscowość | |||||||||||||
| Długość |
112 m | ||||||||||||
| Przebieg | |||||||||||||
| |||||||||||||
Położenie na mapie Wrocławia  | |||||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||||
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |||||||||||||
| 51°06′53,117″N 17°02′43,350″E/51,114755 17,045375 | |||||||||||||
_PL.jpg)
Świętego Idziego (Kleine Domstrasse[1][2]) – ulica położona we Wrocławiu na Ostrowie Tumskim, osiedlu Plac Grunwaldzki, w dawnej dzielnicy Śródmieście[1][3]. Łączy plac Kościelny oraz kolegiatę Świętego Krzyża z ulicą Kapitulną[1][3][4].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Historia obszaru, przez który przebiega ulica Kanonia, nierozerwalnie związana jest z historią katedry wrocławskiej, oraz towarzyszącej jej zabudowie, której geneza sięga 1000 roku, a która położona była we wschodnim krańcu grodu na Ostrowie Tumskim, a za nią przy ramieniu rzeki przebiegały fortyfikacje okalające gród[5][6].
Sama ulica powstała już w średniowieczu. Po jej południowej stronie znajdowały się oficyny rezydencji prałatów i kanoników katedralnych[1]. Domy frontowe zlokalizowane były na działkach od strony ulicy Katedralnej, w jej północnej pierzei[1][7], która to ulica stanowiła główną oś komunikacyjną i ceremonialną Ostrowa Tumskiego[7]. Natomiast pierzeję północą ulicy stanowiły odpowiednio od strony zachodniej w kierunku wschodnim: budynek notariatu biskupiego, tzw. "wielka karczma" kapituły katedralnej i domy niższego duchowieństwa katedralnego. Ówczesną, wymienioną zabudowę stanowiły głównie domy o konstrukcji wykonanej jako budynki szkieletowe. Pod koniec średniowiecza rozpoczął się jednak proces, trwający do XIX wieku, stopniowej wymiany zabudowy na budynki murowane[1].
Przekształcenia zabudowy przy ulicy Świętego Idziego następowały sukcesywnie. W latach 1539-1543 w południowo-wschodnim narożniku wybudowano pałac stanowiący część dziekanii katedralnej. Kolejne istotne zmiany w tym zakresie wymusił pożar, który zniszczył znaczną część Ostrowa Tumskiego, w tym całą zabudowę ulicy. Powstały tu po północnej stronie budynki Związku Magna Area, dom muzykantów i wikariuszy katedralnych. Odbudowywana zabudowa padła ofiarą kolejnego pożaru w 1791 roku. Układ zabudowy po jej obudowie w zasadzie została zachowany dla terenu położonego na południe od ulicy z wyjątkiem budowy po 1759 roku domu wicekustosza i zakrystianów katedralnych na działce wydzielonej z posesji dziekanii[1].
W przeciwieństwie do terenów południowych północna zabudowa ulicy uległa istotnym zmianom. Jedynym odbudowanym budynkiem był notariat biskupi. Na pozostałym obszarze urządzono nowe zagospodarowanie. Obejmowało ono założenie ogrodu w miejscu "wielkiej karczmy" oraz budowę w latach 1792-1793 budynku dla beneficjantów katedralnych w miejsce wyżej wymienionych trzech budynków pierzei północnej. Powstała tu zabudowa przeszła kolejne istotne przeobrażenia na przełomie XIX i XX wieku. Po 1898 roku wzniesiono monumentalny gmach Instytutu Fizyki. Był to budynek trzyskrzydłowy, zajmujący całą zachodnią część kwartału, stanowiąc po stronie zachodniej Ulicy Świętego Idziego północną jej pierzeję (w miejscu notariatu katedralnego), wschodnią pierzeję placu Kościelnego i południową pierzeję ulicy Kanonia. Z kolei w latach 1898 i 1910-1911 przebudowano dom beneficjantów katedralnych[1].
Po zniszczeniach wojennych, jakie nastąpiły podczas oblężenia Wrocławia w 1945, odbudowa lub rozbiórka zniszczonych obiektów w tym rejonie prowadzona była etapami[1][8]. Rozebrano tu budynek Instytutu Fizyki, w latach 1977-1979 odbudowano dom beneficjantów, a w latach 1974-1981 odtworzono w uproszczonej formie zabudowę pierzei południowej wg projektu E. Michałowicza[1]. Natomiast w miejscu, gdzie istniał Instytut Fizyki, w latach 2000–2002, po stronie północno-wschodniej, zbudowano budynek pensjonatu Jana Pawła II[a][9][10][11][12].
Nazwa[edytuj | edytuj kod]
W swojej historii ulica nosiła następujące nazwy własne:
- bezimienna, do 1824 roku[1]
- Kleine Domstrasse, od 1824 r. do 1900 r.[1][13]
- Świętego Idziego, od 1945 r.[1][13].
Wcześniejsza nazwa Kleine Domstrasse nawiązywała do znajdującej się w pobliżu katedry, podobnie jak nazwa połączonego z ulicą placem Katedralnym, pop. Domplatz[14][15], oraz ulica Katedralna, pop. Domstrasse[14][7][16], a wcześnie także całego Ostrowa Tumskiego - Dominsel[17] i położonego w ciągu ulicy Katedralnej Mostu Tumskiego - Dombrücke[18]. Ówcześnie była to wspólna nazwa także dla współczesnej ulicy Kanonia i Kapitulnej, do 1900 r.[1][2][8][10]. Nazwa ta została po tej dacie zachowana dla ulicy Świętego Idziego[1].
Natomiast późniejsza, obecna nazwa nawiązuje do Świętego Idziego, który jest także patronem pobliskiego, zabytkowego kościoła św. Idziego położonego przy placu Katedralnym[1][19][20][21]. Została ona nadana tej ulicy przez Zarząd Miejski Wrocławia w 1945 r. (okólnik nr 94 z 20.12.1945 r. w sprawie podania do wiadomości dalszych zmian nazw ulic na terenie miasta Wrocławia)[3].
Układ drogowy[edytuj | edytuj kod]
Do ulicy przypisana jest droga gminna o długości 112 m[3].
Ulice i place łączące się z ulicą Świętego Idziego:
Współcześnie samą ulicę, jak i ulice powiązane, przeznaczono dla ruchu pieszego, z dopuszczeniem dojazdu do obiektów wyłącznie dla ich użytkowników, pojazdów specjalnych i dostawczych[24].
Zabudowa i zagospodarowanie[edytuj | edytuj kod]
Początek ulicy znajduje się na skrzyżowaniu z placem Kościelnym. Oś widokową ulicy zamyka kolegiata Świętego Krzyża i św. Bartłomieja. W tym obszarze pierzeję północą stanowi pensjonat Jana Pawła II[a][9][10][11][12], pierzeję południową budynki pod numerami 1-9 powstałe w ramach odbudowy z lat 1974-1981 wraz z murem okalającym posesje położone przy ulicy Katedralnej[1][4]. Północną pierzeję za pensjonatem stanowi odbudowany budynek dawnego domu beneficjantów pod numerami 4-6[1][4][25] i otoczona murem posesja przy ulicy Kapitulnej 4, na której w głębi od ulicy Świętego Idziego stoi zabytkowy budynek stanowiący Dom Generalny Zgromadzenia Sióstr Bożego Serca Jezusa[1][4][8]. Oś widokową ulicy w kierunku wschodnim zamyka zabytkowy budynek stanowiący obecnie siedzibę wicekustosza kapituły katedralnej i kuratora Ostrowia Tumskiego położony przy placu Katedralnym 18[4][8][14].
Ochrona i zabytki[edytuj | edytuj kod]
Obszar, na którym położona jest ulica Świętego Idziego, podlega ochronie w ramach zespołu urbanistycznego Ostrowia Tumskiego i wysp: Piaskowej, Bielarskiej, Słodowej i Tumskiej, wpisanego do rejestru zabytków pod nr rej.: 195 z 15.02.1962 r. oraz A/678/213 z 12.05.1967 r.[26][27]. Inną formą ochrony tych obszarów jest ustanowienie historycznego centrum miasta, w nieco szerszym obszarowo zakresie niż wyżej wskazany zespół urbanistyczny, jako pomnik historii[28][29]. Również miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego umieszcza ten obszar w strefie ścisłej ochrony konserwatorskiej[30] i określa jako obszar o najwyższych wartościach krajobrazowych[31]. Samo miasto włączyło ten obszar jako cenny i wymagający ochrony do Parku Kulturowego "Stare Miasto", który zakłada ochronę krajobrazu kulturowego oraz uporządkowanie, zachowanie i właściwe kształtowanie krajobrazu kulturowego i historycznego charakteru najstarszej części miasta[32]. Ograniczeniom podlega również kształtowanie nawierzchni drogowych, gdyż w całym obszarze ulicy obowiązuje wykonywanie nawierzchni z kostki kamiennej lub klinkierowej w nawiązaniu do historycznych nawierzchni zabytkowych[33].
Przy ulicy i w najbliższym sąsiedztwie znajdują się następujące zabytki:
| nr[b] | obiekt | powstanie | nr rej.[c] | foto |
|---|---|---|---|---|
| pl. Kościelny | ||||
| 1 | Kolegiata św. Krzyża, obecnie kościół św. Krzyża (górny) i św. Bartłomieja (dolny) zamykający oś widokową w kierunku zachodnim |
1288, ok. 1320 – ok. 1385, 1484 (hełm wieży), XVII, I poł. XVIII, 1809, XIX i l. 20. XX (wnętrza); odbudowa l. 1946-1950, l. 1956-1957[4] (XII-XIV w.[19]) | 7 z 26.11.1947 oraz A/5256/44 z dn. 25.01.1962[4][34][19] | 
|
| ul. Świętego Idziego | ||||
| 4-6 | Dom beneficjantów kaplicy elektorskiej i muzykantów katedralnych, ob. budynek mieszkalny pierzeja północna |
ok. 1880 r.[4] | mpzp, ewidencja gminna[4][25] | |
| ul. Kapitulna | ||||
| 4 | kanonia, dziekania katedralna, ob. Dom Generalny Zgromadzenia Sióstr Bożego Serca Jezusa pierzeja północna |
XVIII w., ok. 1880 r., 1945 r. zniszczony, 1948 r. rozebrany (pozostały mury obwodowe), l. 1974-1981 odbudowa[4] (XVIII wiek[35]) | A/2689/292 z 30.12.1970[4][36][35][37] | 
|
| pl. Katedralny | ||||
| 18 | Probostwo katedry św. Jana Chrzciciela i mieszkania wikariuszy, ob. siedziba wicekustosza kapituły katedralnej i kuratora Ostrowia Tumskiego zamykający oś widokową w kierunku wschodnim |
XVIII w., pocz. XIX w., odb. l. 1949-1956, XX/XXI w.[4] (pocz. XIX[38]) | A/2900/58 z 25.01.1962 r.[4][38] | 
|
Oprócz wyżej wymienionej ochrony wskazuje się także konieczność zachowania ogrodu ozdobno-warzywnego położonego za murem posesji klasztoru przy ulicy Kapitulnej 4, stanowiącym pierzeję północną ulicy Świętego Idziego, wraz z układem i detalami architektonicznymi oraz postuluje się objąć wpisem do ewidencji zabytków znajdujących się na posesji reliktów zabudowy oraz piwnicy pod podwórzem[37].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Adres administracyjny budynku pensjonatu Jana Pawła II – ulica Świętego Idziego 2 we Wrocławiu, hotel czterogwiazdkowy[12].
- ↑ "Nr" w tabeli zabytków oznacza numer budynku w rejestrze budynków, odpowiadający także pocztowemu numerowi adresowemu.
- ↑ "Nr rej." w tabeli zabytków oznacza numer i datę wpisu w rejestrze zabytków.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s Harasimowicz 2006 ↓, s. 886-887 (św. Idziego).
- ↑ a b Wratislavia.net n-p 2012 ↓, s. 77 (Kapitelweg).
- ↑ a b c d e f ZDiUM ulice 2018 ↓, poz. 4828.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m SIP 2018 ↓, GEZ.
- ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 358-359 (Katedra św. J.Ch.).
- ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 252-253 (Gród na O.T.).
- ↑ a b c Harasimowicz 2006 ↓, s. 359 (Katedralna).
- ↑ a b c d Harasimowicz 2006 ↓, s. 345-346 (Kapitulna).
- ↑ a b Harasimowicz 2006 ↓, s. 886–887 (Św. Idziego).
- ↑ a b c Harasimowicz 2006 ↓, s. 344 (Kanonia).
- ↑ a b Harasimowicz 2006 ↓, s. 408–409 (Kościelny).
- ↑ a b c Harasimowicz 2006 ↓, s. 663–664 (Pensjonat JP II).
- ↑ a b Wratislavia.net n-p 2012 ↓, s. 82 (Kleine Domstr.).
- ↑ a b c Harasimowicz 2006 ↓, s. 359 (Katedralny).
- ↑ Wratislavia.net n-p 2012 ↓, s. 35 (Domplatz).
- ↑ Wratislavia.net n-p 2012 ↓, s. 35 (Domstr.).
- ↑ Wratislavia.net n-p 2012 ↓, s. 35 (Dominsel).
- ↑ Wratislavia.net n-p 2012 ↓, s. 35 (Dombrücke).
- ↑ a b c NID 2017 ↓, s. 207.
- ↑ SIP 2018 ↓.
- ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 424 (Kościół św. Idziego).
- ↑ ZDiUM ulice 2018 ↓, poz. 2005.
- ↑ ZDiUM ulice 2018 ↓, poz. 1641.
- ↑ Uchwała RMWr 1999 ↓, §14 ust. 21.
- ↑ a b GEZ 2018 ↓, poz. 2247.
- ↑ NID 2017 ↓, s. 206.
- ↑ Uchwała RMWr 1999 ↓, §11 ust. 5.
- ↑ NID 2013 ↓.
- ↑ MP 1994 ↓.
- ↑ Uchwała RMWr 1999 ↓, §5-6, 9, 11.
- ↑ Uchwała RMWr 1999 ↓, §12 ust. 2 pkt 1.
- ↑ wroclaw.pl 2018 ↓.
- ↑ Uchwała RMWr 1999 ↓, §14 ust. 2.
- ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 3573.
- ↑ a b NID 2013 ↓, s. 219.
- ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 2740.
- ↑ a b Uchwała RMWr 1999 ↓, §25 ust. 19-20.
- ↑ a b NID 2017 ↓, s. 220.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Gminna Ewidencja Zabytków, Urząd Miejski Wrocławia, kwiecień 2018 [dostęp 2018-05-07] (pol.).
- Gminna Ewidencja Zabytków - System Informacji Przestrzennej, Wrocław: Dział Systemu Informacji Przestrzennej Biura Rozwoju Wrocławia, 2018 [dostęp 2018-03-23] (pol.).
- Jan Harasimowicz (red.), Encyklopedia Wrocławia, wyd. III poprawione i uzupełnione, Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006, ISBN 83-7384-561-5, ISBN 978-83-7384-561-9 (pol.).
- M.P. z 1994 r. nr 50, poz. 425 Zarządzenie Prezydenta RP z 8 września 1994 roku, 1994 [dostęp 2016-11-30] (pol.).
- Niemiecko-polski słownik nazw ulic, Wratislavia.net, 2012 [dostęp 2018-05-04] (pol.).
- Park kulturowy we Wrocławiu, Oficjalny serwis Wrocławia, 2018 [dostęp 2018-04-18] (pol.).
- Uchwała XIII/442/99 RADY MIEJSKIEJ WROCŁAWIA z dnia 21 października 1999 roku w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego obszaru - OSTRÓW TUMSKI - WYSPY - OGRÓD BOTANICZNY we Wrocławiu., „uchwały RMWr.”, Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Miejskiego Wrocławia / Akty Prawne; Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego z 26 stycznia 2000 r. Nr 3, poz.24.; Biuletyn Urzędowy RMW z 30 października 1999 r. Nr 9, poz.401., Wrocław, 21 października 1999 [dostęp 2018-04-16] (pol.).
- Wrocław – zespół historycznego centrum, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 18 kwietnia 2013 [dostęp 2016-11-30] (pol.).
- Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków, Województwo dolnośląskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 31 grudnia 2017 [dostęp 2018-05-04] (pol.).
- Wykaz dróg przebiegających przez miasto Wrocław, „ZDiUM/Infrastruktura/Ulice”, Ewa Iwanska, sporządziła Jolanta Gac /NOXE/, Zarząd Dróg i Utrzymania Miasta, Wrocław, 16 lutego 2018 [dostęp 2018-03-23] (pol.).
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Ulica Idziego, św., [w:] Wrocław, Ostrów Tumski [online], fotopolska.eu [dostęp 2018-05-10] (pol.).
- ul. Idziego, św., [w:] Wrocław, Ostrów Tumski [online], dolny-slask.org.pl (Wratislaviae Amici) [dostęp 2018-05-10] (pol.).
- Ulica Kapitulna, wikimapia.org [dostęp 2018-05-10] (pol.).