Uraz (województwo dolnośląskie)

Uraz
	wieś
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Powiat	trzebnicki
Gmina	Oborniki Śląskie
Liczba ludności (III 2011)	949
Strefa numeracyjna	71
Kod pocztowy	55-120
Tablice rejestracyjne	DTR
SIMC	0878820
	Położenie na mapie Polski Uraz
	Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Uraz
	Położenie na mapie powiatu trzebnickiego Uraz
	Położenie na mapie gminy Oborniki Śląskie Uraz
	51°14′46″N 16°51′10″E/51,246111 16,852778
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa

Uraz (niem. Auras^[4]) – wieś w Polsce, położona w województwie dolnośląskim, w powiecie trzebnickim, w gminie Oborniki Śląskie. Dawniej miasto; uzyskał lokację miejską przed 1288 rokiem, zdegradowany w 1945 roku^[5]. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa wrocławskiego.

W Urazie znajdują się m.in. szkoła podstawowa, przedszkole oraz remiza OSP. Od 2007 r. w Urazie rozwija się marina turystyczna Port Uraz, będąca miejscem koncertów szantowych, wypożyczalnią sprzętu wodniackiego i żeglarskiego oraz pierwszym przystankiem na Odrze za Wrocławiem. Miejscowość zamieszkuje 949 osób (2011-03)^[2].

Do uraskiej parafii pw. św. Michała Archanioła należą również miejscowości Lubnów, Raków, Niziny^[6].

Uraz, będąc przez niemal 500 lat miastem, posiada swój herb – byka na zielonym polu, kroczącego (heraldycznie) w prawo.

Położenie

Miejscowość położona jest na prawym brzegu rzeki Odry, w odległości 7 km na południowy zachód od Obornik Śląskich i około 25 km na północny zachód od Wrocławia. Przez miejscowość przebiega droga wojewódzka nr 341.

Dzięki dogodnemu położeniu miejscowości – osiedla się w niej coraz więcej wrocławian.

Toponimia

Z lat 1203–1218 pochodzi wzmianka, w której Henryk I Brodaty zapisał dochód ze swojej karczmy na klasztor w Trzebnicy i przekazał kilku poddanych z Uraz, Urac klasztorowi^[7]. W 1218 roku wymieniono kościół w Vraz. Nazwa miejscowości w zlatynizowanej formie Uras wymieniona jest w łacińskim dokumencie z 1312 roku wydanym w Głogowie we fragmencie Uras civitatem et castrum^[8]. W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił miejscowość w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia podając jej łacińską nazwę: Aurasium^[9]. 12 listopada 1946 r. nadano miejscowości polską nazwę Uraz^[4].

Historia

Średniowiecze

Pierwsza wzmianka o grodzie i osiedlu wokół niego pochodzi z 1203^[10]. W połowie XIII w. w Urazie znajdował się książęcy gród, zarządzany przez kasztelana, np. w 1291 r. został nim rycerz Bogusz Wezenborg^[11]. Około 1319 r. rycerz Andreas Radak zbudował w miejscowości zamek. Uraz należał do książąt wrocławskich, później głogowskich, a potem ponownie wrocławskich. Po śmierci Henryka VI Dobrego przeszedł na własność korony czeskiej. Burgrabią zamku w 1344 r. był Hancko von Auras, w latach 1428–1443 właścicielem zamku był ród Czirnów, a w 1466 r. Jerzy z Podiebradów podarował uraskie dobra rycerzowi Christophowi von Skoppowi. W tym samym czasie Uraz uzyskał prawa miejskie. Jeden z kolejnych właścicieli – oleśnicki książę Konrad X Biały – ponownie przebudował zamek, a po jego śmierci (1492 rok) miasto kupił Christoph von Jörger. W następnych latach właściciele uraskich dóbr, jak i zamku, zmieniali się wielokrotnie.

II wojna światowa

W 1945 r. miasto zostało zdobyte przez wojska radzieckie, ulegając ciężkim zniszczeniom. Niemal całkowitemu zniszczeniu uległa pierzeja północna rynku. Uraz przekazano administracji polskiej, która dokonała wysiedlenia ówczesnej ludności do Niemiec i zastąpiła ją polskimi przesiedleńcami – głównie z dawnych Kresów Wschodnich. Ze względu na skalę zniszczeń, niewielka miejscowość została zakwalifikowana przez nowe władze do rzędu wsi. Odbudowy Urazu nie podjęto, zaś relikty jego miejskiego charakteru widoczne są we fragmentarycznie zachowanej, zwartej zabudowie rynku (obecnie pl. Wolności) z nieczynnym ratuszem. Do dnia dzisiejszego przy wjeździe od strony Pęgowa, nieopodal cmentarza znajduje się obelisk, ze zdemontowanymi już tablicami, niegdyś upamiętniający poległych żołnierzy Armii Czerwonej.

Zabytki

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są^[12]:

miasto, na uwagę zasługują zachowany układ miasta
kościół parafialny pw. św. Michała Archanioła – wzmiankowany był już w 1218 r.; obecną formę i neogotyckie wykończenie nadały mu: gruntowna przebudowa w latach 1770–1789 oraz powojenne renowacje zakończone na przełomie roku 1951/1952. W kościele znajdują się rzeźby przywiezione przez repatriantów z Nawarii koło Lwowa^[13]
zespół zamkowy, XIII-XVIII w.:
- park
- zamek, uległ ruinie w latach 50. XX wieku
dom, pl. Wolności 1, z końca XVIII w. budynek dawnej fabryki skóry powstały na przełomie XVII/XVIII wieku, z piwnicą o posadzce kamiennej i kolebkowych sklepieniach^[13].
dom, pl. Wolności 2, z przełomu XVIII/XIX w.
dom, pl. Wolności 10, z przełomu XVII/XVIII w., z wykuszem

Inne zabytki

zabytkowe budynki w centrum o konstrukcji szachulcowej z początku XVIII i XIX w.

Szlaki turystyczne

Historyczny herb Urazu
Kościół śś. Michała i Walentego
Kościół śś. Michała i Walentego
Dawna fabryka skór
Obelisk
Zamek w Urazie

Przypisy

↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 143058
↑ ^a ^b GUS: Ludność – struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1315 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
↑ ^a ^b Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262).
↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 80–81.
↑ Dekanat Brzeg Dolny rzymskokatolicka parafia pw. św. Michała Archanioła. Archidiecezja wrocławska. [dostęp 2020-07-30].
↑ Dominik Nowakowski, Zamki i dwory księstwa wrocławskiego od XIII do XVI wieku, Wrocław 2023, s.153
↑ Codex Diplomaticus Maioris Poloniae, tomus II, Biblioteka Kórnicka, Poznań 1878, s. 294–295.
↑ Detlef Haberland: Die „Silesiographia” und „Breslo-Graphia” von Nicolaus Henel von Hennenfeld. Arkadiusz Cencora, Diana Codogni-Łańcucka. Wrocław: Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu, 2011, s. 174. ISBN 978-83-910595-2-4.
↑ JanuszJ. Czerwiński JanuszJ., RyszardR. Chanas RyszardR., Dolny Śląsk - przewodnik, Warszawa: Wyd. Sport i Turystyka, 1977, s. 412 .
↑ Franciszek Kusiak: Rycerze średniowiecznej Europy łacińskiej. Warszawa: PIW, 2002, s. 235. ISBN 83-06-02890-2.
↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 174–175. [dostęp 2013-07-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-03-27)].
↑ ^a ^b „Dolnośląskie Ścieżki” nr 19/2010, wyd. Dolnośląskie Centrum Doskonalenia Nauczycieli i Informacji Pedagogicznej we Wrocławiu.
↑ Wokół Wrocławia. Grzegorz Zwoliński (red.). Wrocław: Studio Plan, 2012. ISBN 978-83-62645-47-3.

Linki zewnętrzne

uraz.net, czyli Uraz i okolica w sieci. uraz.net. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-04-28)].
Uraz w serwisie dolny-slask.org.pl
Uraz, niem. Auras, miasto, powiat wołowski, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 815 .

[prng-1] Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 143058

[GUS-2] GUS: Ludność – struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.

[poczta-3] Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1315 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .

[MP-4] Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262).

[5] Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 80–81.

[archidiecezja-6] Dekanat Brzeg Dolny rzymskokatolicka parafia pw. św. Michała Archanioła. Archidiecezja wrocławska. [dostęp 2020-07-30].

[7] Dominik Nowakowski, Zamki i dwory księstwa wrocławskiego od XIII do XVI wieku, Wrocław 2023, s.153

[8] Codex Diplomaticus Maioris Poloniae, tomus II, Biblioteka Kórnicka, Poznań 1878, s. 294–295.

[9] Detlef Haberland: Die „Silesiographia” und „Breslo-Graphia” von Nicolaus Henel von Hennenfeld. Arkadiusz Cencora, Diana Codogni-Łańcucka. Wrocław: Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu, 2011, s. 174. ISBN 978-83-910595-2-4.

[dolnyslask-10] JanuszJ. Czerwiński JanuszJ., RyszardR. Chanas RyszardR., Dolny Śląsk - przewodnik, Warszawa: Wyd. Sport i Turystyka, 1977, s. 412 .

[Kusiak-11] Franciszek Kusiak: Rycerze średniowiecznej Europy łacińskiej. Warszawa: PIW, 2002, s. 235. ISBN 83-06-02890-2.

[NID-12] Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 174–175. [dostęp 2013-07-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-03-27)].

[DŚ-13] „Dolnośląskie Ścieżki” nr 19/2010, wyd. Dolnośląskie Centrum Doskonalenia Nauczycieli i Informacji Pedagogicznej we Wrocławiu.

[MAPA1-14] Wokół Wrocławia. Grzegorz Zwoliński (red.). Wrocław: Studio Plan, 2012. ISBN 978-83-62645-47-3.

[2]

[3]

[1]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

Miasta	Oborniki Śląskie
Wsie	Bagno Borkowice Golędzinów Jary (do 1974 Jajków) Kotowice Kowale Kuraszków Lubnów Morzęcin Mały Morzęcin Wielki Niziny Nowosielce Osola Osolin Paniowice Pęgów Piekary Przecławice Raków Rościsławice Siemianice Uraz Wielka Lipa Wilczyn Zajączków
Integralne części wsi	Brzezno Małe Kierz Kokotów Pęgówek Podgóra Swaratowice

Przynależność wojewódzka	woj. wrocławskie
Miasta (1945-75)	Brzeg Dolny (do 1945 i od 1954) Chobienia (do 1945) Ścinawa (do 1972 →) Uraz (do 1945) Wińsko (do 1945) Wołów
Gminy wiejskie (1945-54 i 1973-75)	Brzeg Dolny Chobienia (do 1954) Krzelów Lubiąż (od 1973) Mojęcice (do 1954) Ścinawa (do 1954) Wińsko Wołów
Gromady (1954-72)	Brzeg Dolny (1954) Brzeg Dolny (1960-72) Chobienia (1954-72) Głębowice (1954-72) Górzyn (1954-59) Gryżyce (1954-59) Jodłowice (1954-59) Kębłów (1954-71) Krzelów (1954-72) Krzydlina Wielka (1954-61) Lubiąż (1954-72) Małowice (1954-71) Moczydlnica Klasztorna (1954-59) Mojęcice (1954-61) Pełczyn (1961-71) Piskorzyna (1954-59) Pogalewo Wielkie (1954-61) Radecz (1954-59) Rudawa (1954-61) Stary Wołów (1954-61) Stęszów (1954-61) Ścinawa (1954-72) Tymowa (1954-72) Uraz (1954 →) Wińsko (1954-72) Wołów (1954-72) Zaborów (1954-72)