Wiedźmin (opowiadanie)

Wiedźmin

Autor	Andrzej Sapkowski
Typ utworu	opowiadanie
Wydanie oryginalne
Miejsce wydania	Polska
Język	polski
Data wydania	1986
Wydawca	Fantastyka

Wiedźmin – pierwsze opowiadanie o wiedźminie Geralcie autorstwa Andrzeja Sapkowskiego. Opublikowane zostało w grudniowym numerze miesięcznika „Fantastyka” z 1986 roku. Wznowione zostało w zbiorze Wiedźmin (Reporter, 1990) oraz Ostatnie życzenie (SuperNOWA pierwsze wydanie 1993). Geralt z Rivii podejmuje się zadania odczarowania księżniczki zamienionej w strzygę.

Publikacja i odbiór opowiadania

Opowiadanie Wiedźmin zostało napisane przez Andrzeja Sapkowskiego, na konkurs ogłoszony przez miesięcznik „Fantastyka", gdzie zajęło III miejsce. Zwycięzcą konkursu został Marek S. Huberath z opowiadaniem Wrocieeś Sneogg, wiedziaam…. Opowiadanie spotkało się z potężnym odzewem. Postać wiedźmina szybko stała się popularna, a Geralt został bohaterem kolejnych opowiadań i pięciotomowej sagi oraz wielu adaptacji na ich podstawie.

Fabuła

Tytułowy bohater opowiadania – Wiedźmin, zawodowy zabójca potworów przybywa do Wyzimy, stolicy Temerii i zatrzymuje się na noc w karczmie „Pod Lisem”. Po jego akcencie daje się poznać jako Riv. Kilku klientów karczmy atakuje wiedźmina (Rivowie byli powszechnie nielubiani), jednak on ich zabija. Straż go aresztuje i zabiera do grododzierżcy Wyzimy, Velerada.

Wiedźmin przedstawia się jako Geralt z Rivii i wyjawia, że przyjechał wypełnić zlecenie wydane przez króla Temerii, Foltesta. Velerad mu tego odradza i wyjaśnia sprawę: Foltest dopuścił się kazirodztwa ze swoją siostrą, Addą, a z tego związku narodziła mu się córka. Zarówno Adda, jak i córka umarły zaraz po porodzie i zostały pochowane. Po kilku latach córka wyszła z grobu jako strzyga i zaczęła terroryzować miasto. Foltest jednak wierzy, że demona da się odczarować. Velerad proponuje Geraltowi, aby strzygę po prostu zabił.

Geralt spotyka się z Foltestem, Veleradem i dwoma wielmożami: Ostritem i Segelinem. Foltest odchodzi, a reszta opowiada wiedźminowi o wyglądzie i zachowaniu strzygi. Przyprowadzają też poranionego przez nią świadka.

Foltest odwiedza Geralta incognito i pyta, czy można strzygę odczarować. Geralt potwierdza i daje królowi ostateczne rady i ostrzeżenia. Foltest chce wybrać się do krypty z wiedźminem, jednak on na to nie pozwala.

Geralt przygotowuje się do obrony przed strzygą; pije wiedźmińskie eliksiry i zabiera swój miecz. Po drodze spotyka Ostrita, który usiłuje mu wmówić, aby uciekł, ale wiedźmin odmawia i pozbawia wielmożę przytomności.

Ostrit budzi się i dowiaduje się, że Geralt chce go wykorzystać jako przynętę dla strzygi. Przed wypuszczeniem go wielmoża wyznaje miłość Addzie i mówi, że w złości to on przeklął jej córkę oraz że planował zamach stanu. Następnie Geralt go uwalnia, a on ginie z rąk strzygi.

Następnie wiedźmin podjął walkę z strzygą, używając broni z srebra i znaków wiedźmińskich. Ostatecznie kieruje on nienawiść demona przeciwko niej samej, przez co ona uciekła. Udał się potem do krypty i położył się w grobowcu, blokując ją Znakiem (aby strzygę odczarować, należało zmusić ją do spędzenia nocy poza grobowcem) i za pomocą eliksiru zapadł w letarg.

Po obudzeniu się Geralt odkrył, że strzyga została odczarowana. W ostatnim akcie desperacji chlasnęła ona jednak wiedźmina po szyi paznokciami, raniąc go mocno. Geralt stracił przytomność.

Dwa dni później wiedźmin obudził się. Pilnujący go Velerad powiadomił go, że strzyga została odczarowana, a on został obandażowany i otrzymał nagrodę. Geralt znowu zasnął.

Świat przedstawiony

Fabuła Wiedźmina umiejscowiona jest w fikcyjnym świecie. Akcja opowiadania dzieje się w Wyzimie, która jest stolicą Temerii. Kolejne opowiadania ukazywały się niechronologicznie, co stanowi kłopot w odszyfrowywaniu czasu wydarzeń.

Można umiejscowić Wiedźmina po opowiadaniu Kwestia ceny, a przed opowiadaniem Głos rozsądku.

Są to czasy panowania Foltesta, króla Temerii, Pontaru i Mahakamu. Inne fikcyjne krainy wymienione w opowiadaniu to Novigrad (stolica Redanii), którego władcą jest Vizimir i z którym w kontakty polityczne wchodzi Foltest oraz Rivia, z której pochodzi Geralt (a przynajmniej tak twierdzi, zostało to podważone m.in. w opowiadaniu Coś więcej).

W świecie Geralta występują stworzenia fantastyczne takie jak bazyliszki, smoki, utopce, bobołaki, upiory, wilkołaki, wampiry, lesze, rusałki i oczywiście strzygi. Jest on przesycony magią, a istoty fantastyczne znajdują się w nim na porządku dziennym. Są nieprzyjemnym, ale niezbyt uciążliwym elementem przyrody. Są też sygnałem przemiany, zmian zachodzących w świecie opowiadania. Verlerad, podczas rozmowy z Geraltem, wspomina, że jeszcze dwadzieścia lat temu świat był inny i nie roiło się w nim od przerażających stworzeń, a wiedźmińska profesja nie była potrzebna.

Forma utworu

Opowiadanie liczy ponad 8000 słów. Napisane jest w narracji trzecioosobowej, w czasie przeszłym. Narrator relacjonuje wydarzenia z perspektywy historycznej. Ujawnia się w pierwszym akapicie opowiadania „Później mówiono, że człowiek ten nadszedł od północy…”, sytuując się tym samym wewnątrz świata przedstawionego, jako człowiek, który miał styczność z opowieściami i plotkami na temat wiedźmina. Pomimo tego narrator ma jednak dostęp do myśli i uczuć głównego bohatera.

Styl narratora i bohaterów jest wielostylowy, z bogatym słownictwem. Występuje tam wiele archaizmów: „dworzyszcze”, „grododzierżca”, „wielmoża”, ale także neologizmów: „nadbękart”, „oreny”. Obok języka potocznego: „łeb”, „nażre” występuje słownictwo fachowe: „wizyta nieoficjalna”, „etyka zawodowa”. Wyrażenia z dwóch różnych styli stawiane są obok siebie na zasadzie kontrastu, np. oszczędny, profesjonalny styl wiedźmina z potocznymi, nierzadko wulgarnymi wypowiedziami mieszkańców Wyzimy, czy też język króla Foltesta, który odbiega znacząco od oczekiwanego oficjalnego stylu: „Nie bawimy się w dyplomację”.

Pierwowzór

Andrzej Sapkowski w swoich opowiadaniach często wykorzystuje mity, baśnie i opowiadania ludowe jako źródło inspiracji, równie często odwracając narracje by uwydatnić mroczniejszą, mniej oczywistą stronę historii.

Swoje opowiadanie Wiedźmin oparł na opowiadaniu Strzyga Romana Zmorskiego wydanego w 1852 w zbiorze Podania i baśni ludu.

Fabuła Strzygi wydaje się na pierwszy rzut oka, poza drobnymi szczegółami, identyczna z opowiadaniem Sapkowskiego.

Młody sierota, Marcin, przybywa do miasta w towarzystwie wcześniej spotkanego starca, gdzie dowiaduje się o ogłoszeniu króla. Poszukuje on śmiałka, który wybawiłby zaklętą w strzygę królewnę, jego córkę. W zamian śmiałek ten otrzymałby wszelkie zaszczyty i hojną nagrodę. Strzyga ma być, według opowieści karczmarza, karą za kazirodczy związek króla ze swoją siostrą. Marcin postanawia odczarować królewnę poprzez pozostanie trzy noce w krypcie.

Sapkowski postanowił dokonać kilku fundamentalnych zmian, z których największą jest zmiana głównego bohatera. Jak sam mówi w jednym wywiadzie:

To było moje założenie artystyczne – złamać topos baśni i zrobić z niej fantasy. Miałem nadzieję, że ten żart, iż potwora gromi nie szewczyk, a zawodowy wiedźmin, będzie dla odbiorcy czytelny.

Marcin jest dzieckiem, który poza odwagą, wiarą i dobrymi chęciami, nie ma zbyt wiele do zaoferowania w sprawie strzygi. Cała jego wiedza pochodzi od mentora, mądrego starca, którego na początku opowiadania uratował od złoczyńców. Geralt odbiega od baśniowych stereotypów; jest przede wszystkim profesjonalistą. Nie pojawia się w Wyzimie przez przypadek ani przez magiczne sprzężenie wypadków. Przybywa do królestwa w określonym celu – zarobkowym. Ze względu na jego kompetencje zbędny jest mu mentor, a nawet czasem sam przyjmuje rolę mentora (np. udzielając Foltestowi porad w sprawie opieki nad odczarowaną królewną).

Główną osią fabuły opowiadania Zmorskiego i jednocześnie najobszerniejszą jej częścią jest walka Marcina ze strzygą - próba jego wiary. Zwycięstwo w tej próbie powoduje jego przemianę z sieroty w królewicza (poprzez małżeństwo z odczarowaną królewną). U Sapkowskiego sama walka nie zajmuje aż tak wielkiej części tekstu. Fabuła służy raczej kreacji głównego bohatera. Scena walki zyskuje na wartości dlatego, że stoją za nią intryga pałacowa - plan Ostrita by doprowadzić królestwo do ruiny i zrzucić Foltesta z tronu, sympatia Geralta do Foltesta, oraz cierpienie króla i jego miłość do córki.

Strzyga w opowiadaniu Zmorskiego pełni jedynie funkcję elementu grozy. Jest reprezentacją zła, które zwalcza dobro, przeszkodą, której pokonanie ma zagwarantować bohaterowi przemianę. Mówi jak człowiek, daje bohaterom rady, zapowiada, że codziennie będzie kogoś zjadać. U Sapkowskiego strzyga budzi litość u czytelnika; to ofiara uwięziona w potwornej postaci przez gniew Ostrita. Pozbawiona człowieczeństwa, nie mówi. Jej częstotliwość ataków jest też mniejsza (1 osoba na miesiąc, o ile ktoś sam nie przyjdzie do jej krypty) co nadaje jej cech zwierzęcych i odbiera jej działaniom celową złośliwość. Zabija bo jest głodna, a nie dlatego że jest okrutna. Po odczarowaniu jest nadal psychicznie okaleczona.

Wykreowana przez Sapkowskiego historia jest parodią, autor łamie wszelkie koncepcje baśniowe.

Adaptacje

• Serial polski - Wiedźmin. Na podstawie opowiadania powstał 8. odcinek serialu zatytułowany Rozdroże;
• Serial amerykański produkcji Netflixa. Elementy opowiadania pojawiają się w 3. odcinku zatytułowanym Zdradziecki Księżyc;
• Intro do gry komputerowej Wiedźmin stworzone przez Tomasza Bagińskiego przedstawia scenę walki Geralta ze strzygą;
• Komiks Geralt autorstwa Andrzeja Sapkowskiego, Macieja Parowskiego, Bogusława Polcha.

Bibliografia

• AndrzejA. Sapkowski AndrzejA., Ostatnie życzenie, SuperNOWA, 2014, ISBN 978-83-7578-063-5, ISBN 83-7578-063-4, OCLC 1134610381  (pol.).