Wikipedia:Artykuły na medal/Wrzesień 2009

zajawka

Tyranozaur – rodzaj teropoda z rodziny tyranozaurów. Jedynym gatunkiem z tego rodzaju, którego istnienie zostało potwierdzone i który jest zarazem jednym z najbardziej znanych dinozaurów na świecie, jest Tyrannosaurus rex. Tyranozaur był dwunożnym mięsożercą z masywną czaszką utrzymywaną w równowadze przez długi ogon. Obecnie znane są teropody dorównujące, a nawet przewyższające wielkością tyranozaura. Jednak mierząc niemal 13 metrów długości i ważąc około 6 ton, nadal pozostaje największym znanym tyranozauroidem i jednym z największych znanych drapieżników lądowych wszech czasów. Był to jeden z ostatnich dinozaurów, nie licząc ptaków. Wymarł podczas wielkiego wymierania kredowego. Odnaleziono około 30 okazów, z czego niespełna połowa to w miarę kompletne szkielety.

zajawka

Ruch antynikotynowy w III Rzeszy – zbiór działań administracyjno-propagandowych przeprowadzonych przez władze III Rzeszy w latach 30. i wczesnych 40. XX w., których celem było ograniczenie palenia tytoniu przez ludność tego kraju. Gdy niemieccy lekarze jako pierwsi odkryli związek pomiędzy paleniem tytoniu a rakiem płuca, władze III Rzeszy zapoczątkowały zakrojony na szeroką skalę ruch antynikotynowy. Wśród czynników motywujących kampanię była również nazistowska polityka rozrodcza i osobista niechęć Adolfa Hitlera do tytoniu. Ruch antynikotynowy nie odniósł wielkich efektów w początkowym okresie nazistowskiego reżimu, a w latach 1933–1939 konsumpcja tytoniu nawet wzrosła, od 1939 do 1945 liczba palących wśród personelu wojskowego stopniowo jednak się zmniejszała.

zajawka

Szyfr Cezara (zwany też szyfrem przesuwającym lub kodem Cezara) – w kryptologii jedna z najprostszych i najbardziej znanych technik szyfrowania. Jest to rodzaj szyfru podstawieniowego, w którym każda litera tekstu jawnego (niezaszyfrowanego) zastępowana jest oddaloną od niej o stałą liczbę pozycji w alfabecie inną literą (szyfr monoalfabetyczny) przy czym kierunek zamiany musi być zachowany. Nie rozróżnia się przy tym liter dużych i małych. Nazwa szyfru pochodzi od Juliusza Cezara, który prawdopodobnie używał tej techniki do komunikacji ze swymi przyjaciółmi.

zajawka

Styrakozaur – rodzaj roślinożernego dinozaura z grupy ceratopsów żyjącego w późnej kredzie, w kampanie i mastrychcie – około 83,5–65,5 mln lat temu na obszarze Ameryki Północnej. Był stosunkowo dużym zwierzęciem – dorastał do 5,5 m długości i ważył blisko trzy tony. Stojąc osiągał około 180 cm wzrostu. Miał cztery krótkie nogi i masywny tułów. Miał od czterech do sześciu rogów wyrastających z chroniącej szyję kryzy, mniejsze rogi na policzkach oraz jeden róg nosowy, dochodzący do 60 cm długości i 15 cm szerokości. Funkcja rogów i kryzy była przedmiotem wieloletnich debat.

zajawka

8 Pułk Piechoty Legionów (8 pp Leg.) – oddział piechoty Polskiej Siły Zbrojnej, a następnie Wojska Polskiego II RP. Pułk nawiązywał do tradycji bojowej 8 Pułku Piechoty Armii Księstwa Warszawskiego. Podczas wojny z Ukraińcami torował sobie i innym polskim oddziałom drogę do broniącego się Lwowa. Bronił też, na prośbę rządu łotewskiego, niepodległości tego kraju, zagrożonej inwazją sowiecką. W wojnie polsko-bolszewickiej od 16 maja do 26 września 1920 brał udział w kilku walkach, w tym w decydującej dla polskiego zwycięstwa bitwie nad Niemnem. Po zakończonej wojnie pułk powrócił do miejsca stałego pobytu – Lublina. W kampanii wrześniowej był przydzielony do Armii Odwodowej „Prusy”. Na początku października 1939 został rozwiązany przez dowódcę pułku – płk. Antoniego Cebulskiego.

zajawka

Zamieszki, zamach stanu i kryzys polityczny na Madagaskarze w 2009 – seria protestów społecznych i politycznych, zapoczątkowanych 26 stycznia 2009 i organizowanych przez opozycję pod przewodnictwem mera Antananarywy, Andry’ego Rajoeliny przeciwko władzy prezydenta Marca Ravalomanany. Bezpośrednimi przyczynami protestów było zamknięcie przez prezydenta jednej z prywatnych stacji telewizyjnych w grudniu 2008, usunięcie Rajoeliny z funkcji mera stolicy w lutym 2009 oraz oskarżenia o defraudację pieniędzy i wprowadzanie rządów dyktatorskich.

zajawka

Talbot Tagora – samochód osobowy klasy średniej-wyższej opracowywany przez Chrysler Europe, a ostatecznie produkowany przez koncern Peugeot Société Anonyme (PSA). Tagora sprzedawany był pod marką Talbot po przejęciu europejskiego oddziału Chryslera przez PSA w roku 1979. Oficjalnie PSA zaprezentował model w roku 1980, do seryjnej produkcji wdrożony został rok później. Tagora sprzedawał się znacznie poniżej założeń, PSA zakończył jego produkcję już po dwóch latach od rozpoczęcia. Przez cały okres montażu powstało łącznie mniej niż 20 000 sztuk modelu; wszystkie wyprodukowano w byłej fabryce Simca mieszczącej się w Poissy niedaleko Paryża.

zajawka

Trójtlenek arsenu (poprawna nazwa chemiczna: tlenek arsenu(III)) – lek przeciwnowotworowy, nieorganiczny związek chemiczny arsenu hydrolizujący w roztworze do kwasu arsenawego, który jest prawdopodobnie właściwą substancją aktywną, stosowany w leczeniu ostrej białaczki promielocytowej. Ma status leku sierocego. Działanie polega na hamowaniu proliferacji komórek nowotworowych oraz doprowadzeniu do ich różnicowania lub apoptozy, ale mechanizm działania leku nie jest do końca poznany. Terapię trójtlenkiem arsenu wprowadza się po niepowodzeniu leczenia retinoidem i chemioterapią.

zajawka

Pas Kuipera [kaɪpəra] – obszar Układu Słonecznego rozciągający się za orbitą Neptuna, od 30 do około 55 j.a. od Słońca. Jest podobny do pasa planetoid, ale o wiele większy: 20 razy szerszy i 20–200 razy bardziej masywny. Podobnie jak pas planetoid, zawiera wiele małych obiektów, będących pozostałościami po procesie formowania się Układu Słonecznego. Krążą w nim co najmniej trzy planety karłowate: Pluton, Haumea i Makemake. Do tej pory odkryto w nim ponad tysiąc obiektów. Uważa się, że zawiera on ponad 70 000 obiektów o średnicy powyżej 100 km. Zaliczane do niego obiekty, takie jak Eris, mają wydłużone orbity, często sięgające ponad 100 j.a. Ich peryhelia mogą zahaczać o orbity gazowych gigantów – wtedy obiekty te klasyfikowane są jako centaury.

zajawka

Skleromochl – rodzaj niewielkiego archozaura żyjącego w późnym triasie na terenie dzisiejszej Europy. Dotychczas odnaleziono szczątki zaledwie kilku osobników, co sprawia, że anatomia zwierzęcia nie jest w pełni poznana. Scleromochlus był prawdopodobnie dwunożnym biegaczem lub skoczkiem, zdolnym do skakania na duże odległości. Filogenetyczna pozycja rodzaju stanowiła przedmiot długich debat wśród paleontologów – zaliczano go zarówno do krokodylej linii archozaurów, jak również tej prowadzącej ku ptakom. Przedstawiono kilka teorii dotyczących jego sposobu poruszania się, jednak ze względu na niekompletność materiału kopalnego żadnej nie udało się w pełni potwierdzić. Wszystkie znane skamieniałości skleromochli pochodzą z formacji Lossiemouth Sandstone w Szkocji.