Andrzej Szalawski

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
To jest stara wersja tej strony, edytowana przez Emski9 (dyskusja | edycje) o 21:39, 27 sty 2018. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.
Andrzej Szalawski
Ilustracja
Grób Andrzeja Szalawskiego na Cmentarzu na Powązkach
Data i miejsce urodzenia

4 grudnia 1911
Warszawa

Data i miejsce śmierci

11 października 1986
Warszawa

Zawód

aktor

Andrzej Szalawski, właśc. Andrzej Pluciński, ps. „Florian” (ur. 4 grudnia 1911 w Warszawie, zm. 11 października 1986 tamże) – polski aktor teatralny i filmowy.

Życiorys

Po ukończeniu gimnazjum wstąpił do Państwowego Instytutu Sztuki Teatralnej w Warszawie po którego ukończeniu w 1936, przez trzy kolejne sezony zdobywał aktorskie szlify na scenach Poznania i Lwowa[1]. Grał w filmach od 1929, zyskał przed wojną popularność rolą w filmie „Dziewczęta z Nowolipek”, był także aktorem teatralnym w Poznaniu i Lwowie[2].

We wrześniu 1939 został zmobilizowany jako podporucznik rezerwy i przydzielony do 26. pułku piechoty, stacjonującego w Gródku Jagiellońskim. Czwartego dnia wojny ruszył ze swym oddziałem na odsiecz Lwowowi. Bronił miasta do 22 września, dopóki nie zostało zajęte przez Armię Czerwoną. Po kapitulacji miasta zignorował zarządzenie radzieckiego okupanta i nie zarejestrował się jako oficer, unikając później śmierci w Katyniu[3][4][1].

Po klęsce wrześniowej mieszkał na terenach zaanektowanych przez ZSRR, gdzie grał w teatrze kierowanym przez Aleksandra Węgierkę oraz w teatrach grodzieńskich, białostockich i mińskich. Po napaści Niemiec na ZSRR wyjechał do Warszawy. Po przyjeździe do stolicy nie mógł znaleźć zatrudnienia w zawodzie czemu na przeszkodzie stanęły jego wcześniejsze występy w spektaklach agitacyjnych pod okupacją sowiecką. Pozbawiony środków do życia oraz niezbędnych dokumentów chroniących przed wywózką, zatrudnił się w ekipie warszawskiego oddziału niemieckiej kroniki filmowej Die Deutsche Wochenschau, której był lektorem[4]. Występował też w koncesjonowanych przez Niemców teatrach: „Komedia”, „Miniatura”, „Jar” i „Maska”.

Odczytywał niemieckie komunikaty nadawane przez głośniki uliczne (tzw. „szczekaczki”) w których podawał nazwiska Polaków skazanych na śmierć oraz informował o „frontowych zwycięstwach III Rzeszy”[4]. To jego głos w kwietniu 1943 roku oznajmił tysiącom Polaków o zbrodni w Katyniu[2].

W październiku 1941 został zaprzysiężony jako członek Związku Walki Zbrojnej pod pseudonimem „Florian” i jako pracownik Oddziału II KG AK otrzymał rozkaz kontynuowania pracy w niemieckiej kronice filmowej celem rozpracowania zatrudnionych tam osób. Przez kolejne dwa lata dostarczał AK informacje o niemieckich planach propagandowych i agentach. W związku z niechęcią środowiska podjął próbę odejścia z kroniki filmowej, co udało mu się w lipcu 1943, nadal grał jednak w teatrach[2].

Po zakończeniu wojny nie przeszedł weryfikacji przed komisją ZASP-u (tzw. „komisja Korzeniewskiego”) i przez trzy lata miał zakaz wykonywania zawodu. Decyzją sądu koleżeńskiego został również skreślony z listy członków ZASP-u. Wyjechał na Ziemie Odzyskane, gdzie w Jeleniej Górze imał się różnych zajęć, był m.in. szoferem i suflerem. W kwietniu 1947 jego „banicja” dobiegła jednak końca – zezwolono mu na występy. Został zatrudniony w Teatrze Wojska Polskiego w Łodzi. Wkrótce wstąpił też do PPS. 1 października 1948 został jednak aresztowany przez UB pod zarzutem „współpracy z hitlerowcami i działania na szkodę Narodu Polskiego”. Postawiony przed sądem w Warszawie, który w procesie trwającym od 18 do 20 lipca 1949 skazał go na cztery lata więzienia i konfiskatę mienia. Prośba o łaskę skierowana do prezydenta Bieruta przez matkę Szalawskiego – Idę Plucińską nie została uwzględniona[1]. Szalawski złożył odwołanie i w efekcie sąd odwoławczy go uniewinnił, choć w więzieniu spędził trzy lata[2][4].

Po zwolnieniu z więzienia podjął pracę w Teatrze im. Stefana Jaracza w Łodzi, Teatrze Narodowym w Warszawie, Teatrze Powszechnym w Warszawie i Teatrze Wybrzeże w Gdańsku. W 1956 obrazem Wraki wrócił też do gry w filmach, występował w roli Juranda ze Spychowa w polskim filmie historycznym Krzyżacy (1960) oraz w roli Hermana Bucholca w Ziemi obiecanej Andrzeja Wajdy na podstawie powieści Władysława Reymonta. Podkładał również głos do roli Artura Młodnickiego (szef trupy teatralnej) w Czarnych chmurach[5][2].

Kontrowersje

Aktor do śmierci spotykał się z ostentacyjną niechęcią kolegów, którzy nie wierzyli – lub nie chcieli uwierzyć – w jego niewinność (nie bez znaczenia była tu ponoć powierzchowność aktora – przystojny i inteligentny, ze skłonnością do wywyższania się i egotyzmu). Powszechnie uważano go za kolaboranta. Do jego najzagorzalszych przeciwników należał Bohdan Korzeniewski. To za sprawą jego donosu i oskarżenia o kolaborację z Niemcami do Departamentu Spraw Wewnętrznych AK, Szalawski został podczas okupacji skazany na hańbiącą karę ostrzyżenia włosów (ostrzygł się sam). Jego obrońcy, wśród których był m.in. Kazimierz Moczarski, nigdy jednak nie zwątpili w jego prawość[4][1].

Sam Szalawski do końca życia walczył o odzyskanie dobrego imienia. W 1966 Sąd Wojewódzki dla miasta Warszawy zdecydował wprawdzie o zatarciu skazania, jednak za jego życia nie przeprowadzono rehabilitacji. Ministerstwo sprawiedliwości „nie znajdowało podstaw do wniesienia rewizji nadzwyczajnej”[2][4][1].

Śmierć

W 1980 przeszedł na emeryturę, zmarł na wylew 11 października 1986 roku. Na jego skromnym grobie nie ma krzyża. „Uważałam, że swój krzyż Andrzej nosił na barkach przez większą część życia – tłumaczyła jego żona. – Nie chciałam, żeby cień krzyża padał jeszcze na jego grób”[4].

Życie osobiste

Filmografia

Dubbing

Przypisy

  1. ↑ a b c d e Tomasz Zbigniew Zapert: Kara bez zbrodni. [w:] historia.focus.pl [on-line]. 2010-02-01. [dostęp 18 lutego 2017]. (pol.).
  2. ↑ a b c d e f Filip Gańczak: Katyński lektor. [w:] Newsweek Polska [on-line]. onet.pl. [dostęp 2011-04-22]. (pol.).
  3. ↑ Cena konspiracji (i siła zawiści). onet.pl, 20 stycznia 2011. [dostęp 2011-04-22]. (pol.).
  4. ↑ a b c d e f g h Sonia Miniewicz. Andrzej Szalawski: aktor wyklęty. „Angora”. Nr 45(1377), s. 53, 2016-11-06. Łódź: Westa-Druk. ISSN 0867-8162. 
  5. ↑ Andrzej Szalawski. [w:] filmpolski.pl [on-line]. [dostęp 18 lutego 2017]. (pol.).

Linki zewnętrzne

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Andrzej_Szalawski&oldid=52325653”