Armas Järnefelt
| |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Gatunki | |
| Zawód |
kompozytor, dyrygent |
| Odznaczenia | |
           
| |
| |
Armas Järnefelt (ur. 14 sierpnia 1869 w Wyborgu, zm. 23 czerwca 1958 w Sztokholmie) – fiński kompozytor i dyrygent, dyrektor Helsińskiego Instytutu Muzycznego w latach 1906–1907.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Armas Järnefelt urodził się 14 sierpnia 1869 roku w Wyborgu[1], jako jedno z dziewięciorga dzieci Elisabeth Järnefelt (1839–1929), pochodzącej z bałtycko-niemieckiej rodziny Clodt von Jürgensburg i nazywanej „matką literatury fińskiej”[2][3] oraz Alexandra Järnefelta (1833–1896), urodzonego niedaleko Wyborga i wywodzącego się z rodziny szwedzkojęzycznych Finów topografa, generała porucznika armii rosyjskiej i senatora, który jako jeden z pierwszych podniósł sprawę uczynienia języka fińskiego (nauczył się go w dzieciństwie) językiem urzędowym kraju Finów oraz językiem inteligencji[2][4][5][6][7]. Jego braćmi byli m.in. pisarz Arvid Järnefelt (1861–1932) i malarz Eero Järnefelt, a siostrą Aino Järnefelt (1871–1969), która poślubiła kompozytora Jeana Sibeliusa[1].
Po ukończeniu liceum w Kuopio w 1887 roku, Järnefelt podjął studia prawnicze na Uniwersytecie Helsińskim i zapisał się do Helsińskiego Instytutu Muzycznego[1][8]. Wkrótce porzucił prawo na rzecz muzyki – w Instytucie studiował kompozycję u Martina Wegeliusa (1882–1906) i doskonalił umiejętności pianistyczne u włoskiego wirtuoza Ferruccio Busoniego (1866–1924)[8].
W latach 1890–1893 kształcił się z zakresu kompozycji i teorii muzyki u niemieckiego kompozytora Alberta Beckera (1834–1899) w Berlinie[8]. W Niemczech zetknął się z twórczością Richarda Wagnera (1813–1883), co miało wpływ na jego działalność artystyczną[8]. Inspiracją stały się interpretacje Wagnera pod batutą Hansa von Bülowa (1830–1894) i Karla Mucka (1859–1940)[1]. Wówczas również zaprzyjaźnił się z austriackim kompozytorem i dyrygentem Felixem Weingartnerem (1863–1942)[1].
W latach 1893–1894 Järnefelt przebywał w Paryżu, gdzie kształcił się pod okiem francuskiego kompozytora Jules’a Masseneta (1842–1912)[8].
W 1893 roku Järnefelt ożenił się ze śpiewaczką operową Maikki Pakarinen (1871–1929), z którą razem pracowali w Operze Wrocławskiej, operze w Magdeburgu i Düsseldorfie – ona jako śpiewaczka, a on jako dyrygent[1][8]. W 1898 roku Järnefeltowie wrócili do Finlandii, gdzie Järnefelt został dyrygentem niewielkiej orkiestry w Wyborgu[1]. W latach 1904–1906 Järnefelt wystawiał opery w Fińskim Teatrze Narodowym, jednocześnie pracował jako dyrygent w Teatrze Królewskim w Sztokholmie[1]. Po śmierci Wegeliusa w 1906 roku, przez rok kierował Helsińskim Instytutem Muzycznym[8]. W 1908 roku został członkiem szwedzkiej Królewskiej Akademii Muzycznej[1].
Järnefeltowie rozwiedli się w 1908 roku – Maikki poślubiła kompozytora i pianistę Selima Palmgrena (1878–1951), a Armas szwedzką śpiewaczkę Olivię Edström (1876–1971)[1]. W 1909 roku Järnefelt został dyrygentem Opery Królewskiej w Sztokholmie, gdzie zamieszkał na stałe[1]. W tym samym roku uzyskał obywatelstwo szwedzkie[8].
W latach 1932–1936 Järnefelt pełnił funkcję dyrektora artystycznego Opery Fińskiej[1]. W latach 1942–1944 prowadził orkiestrę miasta Helsinek[8]. W 1957 roku Uniwersytet Helsiński nadał mu tytuł doctora honoris causa[8].
Zmarł 23 czerwca 1958 roku w Sztokholmie[1].
Muzyka[edytuj | edytuj kod]
Järnefelt komponował w stylu romantycznym[1]. Pierwsze poważne dzieło – poemat symfoniczny Korsholma napisał w wieku lat 25[1]. Tworzył przede wszystkim pieśni solowe (50) i kompozycje chóralne, w tym kantaty[1]. Wiele utworów napisał dla żony Maikki[5], do jego najbardziej popularnych pieśni zalicza się: Sunnuntaina, Aallon kehtolaulu, Titania, Skymning i Solksen[1]. Jego dwa dzieła napisane dla chóru męskiego – Pois meni merehen päivä i Wanderers Nachtlied weszły do kanonu fińskich utworów chóralnych[1]. Rozgłos międzynarodowy przyniosły mu dwa utwory na orkiestrę – Berceuse (1894) i Preludium (1990)[1]. W 1919 roku napisał muzykę do filmu Mauritza Stillera Sången om den eldröda blomman[5].
Jako dyrygent występował gościnnie w Berlinie, Wiedniu, Rzymie i Budapeszcie[8]. Zasłynął interpretacjami dzieł Sibeliusa, Wagnera, Mozarta i Beethovena[8]. Wyreżyserował wszystkie opery Wagnera z wyjątkiem Rienzi[8][5].
Odznaczenia[edytuj | edytuj kod]
- Odznaka Pamiątkowa 90-lecia Króla Gustawa V (1948, Szwecja)[9]
- Odznaka Pamiątkowa 70-lecia Króla Gustawa V (1928, Szwecja)[9]
- Komandor I Klasy Orderu Wazów (Szwecja)[9]
- Kawaler Orderu Gwiazdy Polarnej (Szwecja)[9]
- Medal Litteris et Artibus (1907, Szwecja)[10]
- Krzyż Wielki Orderu Lwa (Finlandia)[9]
- Komandor I Klasy Orderu Białej Róży (Finlandia)[9]
- Komandor Orderu Leopolda II (Belgia)[9]
- Komandor Orderu Korony (Włochy)[9]
- Komandor II Klasy Orderu Zasługi Cywilnej (Hiszpania)[9]
- Kawaler Orderu Danebroga (Dania)[9]
- Kawaler Orderu Świętego Olafa (Norwegia)[9]
- Kawaler Orderu Korony III Klasy (Prusy)[9]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s Salonen, Esa-Pekka. W: Ruth-Esther Hillila, Barbara Blanchard Hong: Historical Dictionary of the Music and Musicians of Finland. Greenwood Publishing Group, 1997, s. 147–148. ISBN 978-0-313-27728-3. [dostęp 2018-10-04]. (ang.).
- ↑ a b Venla Sainio: JÄRNEFELT, Elisabeth. W: Biografiskt lexikon för Finland 2. Ryska tiden. 2009. [dostęp 2018-10-04]. (szw.).
- ↑ Nuppu Koivisto: A celebration of historical Finnish women who wrote music, Part 5: Alexandra Zheleznova-Armfelt. fmq.fi, 2020-01-23. [dostęp 2020-02-14]. (ang.).
- ↑ Tapio Kopponen: JÄRNEFELT, Alexander. W: Biografiskt lexikon för Finland 2. Ryska tiden. 2009. [dostęp 2018-10-04]. (szw.).
- ↑ a b c d Carl-Gunnar Åhlén: E Armas Järnefelt. W: Svenskt biografiskt lexikon (SBL). T. 20. s. 520. [dostęp 2018-10-05]. (szw.).
- ↑ Glenda Dawn Goss: Sibelius: A Composer's Life and the Awakening of Finland. books.google.pl, 2009. [dostęp 2020-02-14]. (ang.).
- ↑ Andrew Porter, David Rosen, Claire Brook: Words on Music: Essays in Honor of Andrew Porter on the Occasion of His 75th Birthday. [w:] SIBELIUS AND THE KALEVALA [on-line]. books.google.pl, 2003. [dostęp 2020-02-14]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Seija Lappalainen: JÄRNEFELT, Armas. W: Biografiskt lexikon för Finland 2. Ryska tiden. 2009. [dostęp 2018-10-04]. (szw.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l Sveriges Statskalender 1955. Sztokholm, s. 72
- ↑ Svenska Män och Kvinnor. Biografisk Uppslagsbok. T. 4. Sztokholm: Bonnier, 1948, s. 145
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Armas Järnefelt – twórczość tego autora dostępna w bibliotece cyfrowej International Music Score Library Project
- Fińscy kompozytorzy
- Fińscy dyrygenci
- Szwedzcy kompozytorzy
- Szwedzcy dyrygenci
- Finowie pochodzenia niemieckiego
- Odznaczeni Orderem Wazów
- Odznaczeni Orderem Gwiazdy Polarnej (Szwecja)
- Odznaczeni Orderem Lwa Finlandii
- Odznaczeni Orderem Białej Róży Finlandii
- Odznaczeni Orderem Leopolda II
- Odznaczeni Orderem Korony Włoch
- Odznaczeni Orderem Zasługi Cywilnej (Hiszpania)
- Odznaczeni Orderem Danebroga
- Odznaczeni Orderem Świętego Olafa
- Odznaczeni Orderem Korony (Prusy)
- Szwedzkojęzyczni Finowie
- Ludzie urodzeni w Wyborgu
- Doktorzy honoris causa uczelni w Finlandii
- Urodzeni w 1869
- Zmarli w 1958