Cerkiew Opieki Matki Bożej w Kobylanach

To jest dobry artykuł
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Cerkiew Opieki Matki Bożej
A-283 z dnia 18.11.1997.
cerkiew parafialna
Ilustracja
Cerkiew w 2017 r.
Państwo

 Polska

Województwo

 lubelskie

Miejscowość

Kobylany

Wyznanie

prawosławne

Kościół

Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny

Diecezja

lubelsko-chełmska

Wezwanie

Opieki Matki Bożej

Wspomnienie liturgiczne

1/14 października

Położenie na mapie gminy wiejskiej Terespol
Mapa konturowa gminy wiejskiej Terespol, na dole znajduje się punkt z opisem „Kobylany, cerkiew”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko prawej krawiędzi znajduje się punkt z opisem „Kobylany, cerkiew”
Położenie na mapie województwa lubelskiego
Mapa konturowa województwa lubelskiego, u góry po prawej znajduje się punkt z opisem „Kobylany, cerkiew”
Położenie na mapie powiatu bialskiego
Mapa konturowa powiatu bialskiego, po prawej znajduje się punkt z opisem „Kobylany, cerkiew”
Ziemia52°02′36,9″N 23°33′45,5″E/52,043583 23,562639
Multimedia w Wikimedia Commons

Cerkiew Opieki Matki Bożej – prawosławna cerkiew parafialna w Kobylanach. Należy do dekanatu Terespol diecezji lubelsko-chełmskiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.

Świątynia znajduje się w centrum miejscowości, przy ulicy Słonecznej 65.

Pierwsza cerkiew prawosławna w Kobylanach powstała przed 1519, zaś najpóźniej w 1539 stała się siedzibą parafii wchodzącej w skład eparchii chełmskiej. Podobnie jak pozostałe placówki duszpasterskie tej administratury, przyjęła unię, co nastąpiło w 1620. W 1875, wskutek likwidacji unickiej diecezji chełmskiej, cerkiew w Kobylanach ponownie stała się świątynią prawosławną. Piętnaście lat później na miejscu starszego obiektu sakralnego wzniesiona została nowa murowana cerkiew, autorem jej projektu był Wiktor Syczugow.

Świątynia była nieczynna w latach 1917–1920. Jej stan utrzymania uległ wówczas częściowej degradacji. W dwudziestoleciu międzywojennym odnowiony obiekt był siedzibą zarejestrowanej, etatowej parafii prawosławnej. Cerkiew była w 1927 przedmiotem sporu między wyznawcami prawosławia i neounii, pozostała jednak w rękach dotychczasowych właścicieli, którzy nadal nią administrują. We wnętrzu obiektu znajduje się zabytkowe dziewiętnastowieczne wyposażenie, wykonane dla cerkwi w Kobylanach lub przeniesione do niej ze świątyń zniszczonych w czasie akcji rewindykacyjnej w 1938.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Pierwsza cerkiew w Kobylanach[edytuj | edytuj kod]

Najstarsza wzmianka o istnieniu w Kobylanach cerkwi prawosławnej pochodzi z 1519. W 1539 obiekt ten odnotowany został jako siedziba parafii tego wyznania[1]. Chociaż eparchia chełmska, do której należała placówka, przyjęła w 1596 unię[2], parafia kobylańska nie uznawała jurysdykcji unickiej jeszcze przez dwadzieścia cztery lata[1]. Dopiero w 1620 miejscowa cerkiew stała się świątynią unicką, zachowując status parafialnej[1].

Protokół wizytacji unickiego biskupa chełmskiego w parafii z 1726 opisuje cerkiew jako „starą”, nie podając jednak precyzyjnie jej wieku. W dokumencie odnotowano, że cerkiew została wzniesiona przez samych parafian z drzewa sosnowego, był to obiekt trójdzielny, z dzwonnicą ponad przedsionkiem, kryty gontem i zwieńczony dwoma krzyżami. Stan techniczny budynku oceniono jako zły, podkreślając postępujące gnicie drewna, z którego wzniesiono świątynię[1]. Na początku XIX w. cerkiew służyła 904 wiernym[1].

Cerkiew w Kobylanach ponownie przeszła we władanie Kościoła prawosławnego wskutek likwidacji unickiej diecezji chełmskiej w 1875. Nadal była siedzibą parafii[1] i należała odtąd do wikariatu lubelskiego eparchii chełmsko-warszawskiej, do którego zaliczono wszystkie placówki duszpasterskie przejęte przez Rosyjski Kościół Prawosławny po unitach[3]. Na kilka lat przed likwidacją diecezji chełmskiej z unickiej cerkwi w Kobylanach korzystało 817 parafian[1]. W 1886 kobylańska cerkiew została prowizorycznie odnowiona przez miejscowych parafian. Wzmocniono wówczas konstrukcję jej ścian i dachu, a we wnętrzu wykonano skromną dekorację malarską[4]. W latach 80. XIX w. cerkiew otrzymała od kupców moskiewskich ok. 600 rubli[4].

Cerkiew murowana[edytuj | edytuj kod]

Brama wjazdowa na teren cerkwi
Widok cerkwi przed remontem

W 1890 na potrzeby kobylańskiej parafii wzniesiono nową cerkiew, tym razem murowaną, z cegły. Projekt budynku opracował architekt Wiktor Syczugow, członek Cesarskiej Akademii Sztuk Pięknych; jest on autorem również kilku innych projektów świątyń prawosławnych wznoszonych po likwidacji unickiej diecezji chełmskiej w zastępstwie starszych cerkwi[5]. Budowa świątyni została sfinansowała przez państwo, z funduszu przeznaczonego na wznoszenie nowych cerkwi[6]. Budynek wyświęcił 25 września 1890 biskup lubelski Flawian[5]. W 1875 urządzono także nowy cmentarz, sąsiadujący bezpośrednio ze świątynią[1]. W 1898 parafia w Kobylanach liczyła 1284 osoby. W tym samym roku cerkiew odwiedził, w ramach wizytacji kanonicznej, biskup lubelski Tichon, późniejszy patriarcha moskiewski i całej Rusi[1].

W 1915 prawosławna ludność Kobylan znalazła się na liście osób przeznaczonych do ewakuacji, jednak ostatecznie na bieżeństwo udali się jedynie rosyjscy urzędnicy, wojskowi oraz miejscowy duchowny prawosławny z rodziną. Cerkiew jeszcze przez dwa lata pozostawała czynna, gdyż obsługiwał ją dojeżdżający mnich z monasteru św. Onufrego w Jabłecznej[1]. W 1917 cerkiew została porzucona i zamieniona na szalet, zaś w czasie wojny polsko-bolszewickiej oddział radziecki urządził w niej stajnię. Mimo to w 1919 cerkiew została zarejestrowana jako siedziba parafii, jedna z trzech czynnych świątyń prawosławnych w powiecie bialskim. W 1921 Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Rzeczypospolitej potwierdziło legalność funkcjonowania cerkwi w Kobylanach oraz jej filii w Horbowie. Raport starosty bialskiego opisuje, iż w tym momencie świątynia była w średnim stanie technicznym. Wymagała „odświeżenia” wewnątrz, remontu dachu i odbudowy zniszczonych wież. Regularne nabożeństwa w świątyni odbywały się od 1924[1]. Była to wówczas jedna z czterech czynnych cerkwi w powiecie bialskim, a zarazem jedna z ośmiu w dekanacie bialskim diecezji warszawsko-chełmskiej[7].

Cerkiew w Kobylanach, obok cerkwi w Kostomłotach, miała – zgodnie z planami biskupa siedleckiego Henryka Przeździeckiego – stać się siedzibą parafii neounickiej[1]. W obydwu miejscowościach doszło do zamieszek, gdy neounici pragnęli przejąć świątynie wraz z wyposażeniem, zaś prawosławni – nie dopuścić do ich utraty[8]. Aby nie dopuścić do utraty świątyni, prawosławny metropolita warszawski i całej Polski Dionizy osobiście odwiedził świątynię w czerwcu 1927. Towarzyszący mu kaznodzieja wygłosił w cerkwi homilię, w której surowo krytykował politykę wyznaniową państwa, postawę hierarchii katolickiej wobec prawosławia i samą neounię. Mimo to proboszcz parafii w Kobylanach przeszedł do Kościoła neounickiego (jak podaje Pelica – głównie ze względów materialnych[9]). Ministerstwo odmówiło wówczas zarejestrowania, jako administratora etatowej placówki prawosławnej, nowego kapłana wyznaczonego przez metropolitę warszawskiego[8]. Cerkiew pozostawała mimo wszystko w rękach Kościoła prawosławnego[a] Wobec odmowy rejestracji nowego proboszcza metropolita Dionizy kierował do Kobylan mnicha Nifonta (Niedźwiedzia) z monasteru w Jabłecznej, a gdy władze lokalne uznały jego działalność za nielegalną (duchowny nie został zarejestrowany jako etatowy) – hieromnicha Pankracego z ławry Poczajowskiej[1]. Ostatecznie jeszcze w 1927 cerkiew na nowo zaczął obsługiwać etatowy duchowny parafialny[1].

W czasie akcji rewindykacji cerkwi prawosławnych cerkiew w Kobylanach nie była w żadnym momencie zagrożona zniszczeniem. W 1938, po zburzeniu ponad stu świątyń prawosławnych na ziemi chełmskiej, przewieziono do niej część elementów wyposażenia rozebranych obiektów sakralnych (niektóre znalazły się w prywatnych domach)[10].

Cerkiew pozostawała nieprzerwanie czynna w czasie II wojny światowej i w latach powojennych[1]. Obiekt był remontowany w latach 80. XX wieku (wtedy dokonano także renowacji ikonostasu), a następnie na początku XXI w.[11]. W 2013 diecezja lubelsko-chełmska uzyskała dotację na kolejny remont[12]. W ramach ukończonego do 2016 remontu odnowiono dach (zmieniając postać kopuł i dzwonnicy) i elewację (w tym mozaikę na zewnętrznej ścianie prezbiterium, przedstawiającą Matkę Bożą[13]), odizolowano ściany fundamentowe, odnowiono posadzki, ściany wewnętrzne i stolarkę. Cały budynek pomalowano na biało[14]. Po zakończonym remoncie, cerkiew została uroczyście poświęcona 14 października 2016 przez arcybiskupa lubelskiego i chełmskiego Abla[13]. W 2017 Wojewódzki Konserwator Zabytków w Lublinie przyznał cerkwi Laur Konserwatorski (za najlepiej odrestaurowany zabytek w danym roku)[15]. Po zakończeniu remontu wnętrza, świątynia została 18 lipca 2021 r. ponownie konsekrowana przez arcybiskupa Abla[16].

Architektura[edytuj | edytuj kod]

Cerkiew w Tarnawatce, zaadaptowana po 1915 na kościół katolicki i poważnie przebudowana, została wybudowana według analogicznego planu, co cerkiew w Kobylanach

Świątynia reprezentuje styl neoruski. Jest trójdzielna. Nawa cerkiewna została wzniesiona na planie kwadratu i nakryta dachem czteropołaciowym, który wieńczy pojedyncza cebulasta kopuła. Przedsionek również został wzniesiony na planie prostokąta. Wznosi się nad nim dzwonnica świątyni zwieńczona hełmem w formie dachu namiotowego wykończonego kopułką o analogicznym kształcie. Pomieszczenie ołtarzowe w cerkwi zamknięte jest poligonalnie[6].

Cerkiew w Kobylanach należy do grupy jedenastu świątyń[b], które w latach 80. i 90. XIX w. zaprojektował dla parafii na ziemi chełmskiej Wiktor Syczugow. Najbliższa formalnie cerkwi w Kobylanach była świątynia w Tarnawatce. Obydwie cerkwie wyróżniają się na tle pozostałych projektów Syczugowa większymi rozmiarami dzwonnicy i całego przedsionka oraz niemal kwadratową nawą. W celu zwiększenia wrażenia monumentalizmu świątyni architekt wprowadził plastyczne boniowanie strefy cokołowej oraz ozdobne gzymsy[17]. Cerkiew przeznaczona jest dla równoczesnego udziału w nabożeństwie 400 wiernych[17].

Wyposażenie cerkwi w większości pochodzi z XIX w. Ikonostas świątyni jest dwurzędowy[1].

W sąsiedztwie świątyni znajdują się dwa drewniane krzyże oraz krzyż metalowy strącony z wieży budynku między rokiem 1917 a 1920[1].

Cerkiew wpisano do rejestru zabytków 18 listopada 1997 pod nr A-283[18].

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ W odróżnieniu od cerkwi w Kostomłotach, która stała się świątynią katolicką obrządku bizantyjsko-słowiańskiego i nadal (według danych z 2013) nią pozostaje.
  2. ↑ Siedem z nich nadal istnieje (dane z pocz. XXI w.), przy czym niektóre z nich zostały poważnie przebudowane po adaptacji na kościoły katolickie.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q G. J. Pelica. Historia parafii Opieki Matki Bożej w Kobylanach. „Wiadomości Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego”. 2 (267), luty 2012. Warszawa. ISSN 2039-4499. 
  2. ↑ ks. S. Żeleźniakowicz: Istorija Jabłoczinskogo Swiato-Onufrijewskogo Monastyria. T. I. Warszawa: Warszawska Metropolia Prawosławna, 2006, s. 131. ISBN 978-83-60311-03-5.
  3. ↑ W. Osadczy: Święta Ruś. Rozwój i oddziaływanie idei prawosławia w Galicji. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2007, s. 232–233. ISBN 978-83-227-2672-3.
  4. ↑ a b Obnowlenije cerkwiej na sriedstwa prichożan i drugije ich pożertwowanija w polzu cerkwiej. „Chołmsko-Warszawskij Jeparchialnyj Wiestnik”. R. XI, nr 1, s. 7, 1 stycznia 1887. 
  5. ↑ a b B. Seniuk, Prawosławne cerkwie guberni lubelskiej i siedleckiej zrealizowane według projektów arch. Wiktora Iwanowicza Syczugowa, członka Cesarskiej Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu [w:] Do piękna nadprzyrodzonego. Sesja naukowa na temat rozwoju sztuki sakralnej od X do XX wieku na terenie dawnych diecezji chełmskich Kościoła rzymskokatolickiego, prawosławnego, greckokatolickiego. Chełm: Muzeum Chełmskie, 2003, s. 277–278. ISBN 83-914960-6-6.
  6. ↑ a b P. Cynalewska-Kuczma: Architektura cerkiewna Królestwa Polskiego narzędziem integracji z Imperium Rosyjskim. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza, 2004, s. 138. ISBN 83-232-1463-8.
  7. ↑ G.J. Pelica: Kościół prawosławny w województwie lubelskim (1918–1939). Lublin: Fundacja Dialog Narodów, 2007, s. 44. ISBN 978-83-925882-0-7.
  8. ↑ a b G.J. Pelica: Kościół prawosławny w województwie lubelskim (1918–1939). Lublin: Fundacja Dialog Narodów, 2007, s. 160. ISBN 978-83-925882-0-7.
  9. ↑ G.J. Pelica: Kościół prawosławny w województwie lubelskim (1918–1939). Lublin: Fundacja Dialog Narodów, 2007, s. 168. ISBN 978-83-925882-0-7.
  10. ↑ A. Matreńczyk. Tę ranę trzeba oczyścić. „Przegląd Prawosławny”. 11 (281), listopad 2008. Białystok. ISSN 1230-1078. 
  11. ↑ M. Bołtryk. Światło w Lublinie. „Przegląd Prawosławny”. 11 (233), listopad 2004. Białystok. ISSN 1230-1078. 
  12. ↑ Podpisanie umowy o dofinansowanie remontu 7 cerkwi w województwie lubelskim i podlaskim
  13. ↑ a b Oficjalna strona Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego – Kobylany – Opieki Matki Bożej w odnowionej cerkwi [dostęp: 15.10.2016.]
  14. ↑ Wschodniosłowiańskie dziedzictwo kulturowe – Kobylany, cerkiew pw. Opieki Matki Bożej [online], www.dziedzictwo.cerkiew.pl [dostęp 2016-08-11].
  15. ↑ Oficjalna strona Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego – Laur Konserwatorski za odnowioną cerkiew w Kobylanach [dostęp: 28.04.2017.]
  16. ↑ ks. Korneliusz Wilkiel: Poświęcenie Cerkwi w Kobylanach. orthodox.pl, 19 lipca 2021. [dostęp 2021-07-19].
  17. ↑ a b P. Cynalewska-Kuczma: Architektura cerkiewna Królestwa Polskiego narzędziem integracji z Imperium Rosyjskim. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza, 2004, s. 98. ISBN 83-232-1463-8.
  18. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo lubelskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023.
Cerkwie w Białej Podlaskiej i powiecie bialskim
Biała Podlaska
powiat bialski

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Cerkiew_Opieki_Matki_Bożej_w_Kobylanach&oldid=70717173”