Język abun
| Obszar | |||
|---|---|---|---|
| Liczba mówiących |
3 tys. (1995)[1] | ||
| Klasyfikacja genetyczna | |||
| |||
| Status oficjalny | |||
| Ethnologue | 6b zagrożony↗ | ||
| Kody języka | |||
| ISO 639-3 | kgr | ||
| IETF | kgr | ||
| Glottolog | abun1252 | ||
| Ethnologue | kgr | ||
| BPS | 0801 6 | ||
| WALS | abu | ||
| W Wikipedii | |||
| |||
| Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. | |||
Język abun, także: yimbun, a nden, karon, manif[1] – język papuaski używany w prowincji Papua Zachodnia w Indonezji[2], w północnej części półwyspu Ptasia Głowa[3]. Według danych z 1995 roku posługuje się nim 3 tys. osób[1].
Nie jest blisko spokrewniony z żadnym innym językiem. Znalazł się w propozycji fyli zachodniopapuaskiej[4][5][a], lecz część źródeł wskazuje, że jest to język izolowany[1][6]. D.A.L. Flassy (2002) łączy abun z maybrat oraz językami zachodniej Ptasiej Głowy, tworząc rodzinę języków toror[7]. S. Wichmann (2013) również uważa te języki za spokrewnione[8]. K. Berry i Ch. Berry (1987) rozpatrują abun i maybrat jako odosobnione języki fyli zachodniopapuaskiej[9]. Języki centralnej Ptasiej Głowy, pomimo odrębnych zasobów słownictwa, dzielą wiele podobieństw strukturalnych[7]. G. Holton i M. Klamer (2018) oraz H. Hammarström (2018) nie potwierdzają ich pokrewieństwa[7][10].
Dzieli się na trzy/cztery dialekty: abun ji /l/, abun ji /r/ (dwa warianty południowe, wyróżniane na podstawie używanej głoski), abun ye, abun tat. Ich nazwy, używane przez samych tubylców, pochodzą od form zaimka 1. os. lp[11]. Alternatywne nazwy dialektów abun ji i abun tat to kolejno „madik” i „karon pantai”[2][12]. Nazwa „madik” została nadana przez użytkowników języka moi, a „karon” to pejoratywne określenie spopularyzowane przez lud Biak[4][13]. Niegdyś wyróżniano odrębne języki madik i karon pantai, ale w nowszej literaturze zarzucono tę praktykę[14]. Wszystkie dialekty są do siebie zbliżone, przy czym poziom wzajemnej zrozumiałości spada wraz z rosnącą odległością geograficzną[11].
Jest językiem tonalnym[15]. Niektóre cechy łączą go z językami austronezyjskimi (szyk wyrazów SVO, mało złożona morfologia)[16][17]. W zakresie struktury zdaniowej i słownictwa wykazuje pewne wpływy języka indonezyjskiego[18]. Jednakże dość niewielka liczba użytkowników tego języka posługuje się sprawnie indonezyjskim[19]. Dużą grupę pożyczek słownikowych tworzą wyrazy z języka biak[20]. Pod względem leksykalnym jest najbliższy językowi maybrat (a w szczególności dialektowi karon dori)[21].
Posługuje się nim grupa etniczna Abun (na północ od Ayamaru i Karon Dori/Mare). Czasem spotykana nazwa „Karon” jest niejednoznaczna; odnosi się także do społeczności Karon Dori, której język jest blisko spokrewniony z maybrat[22]. Sam lud Abun identyfikuje się jako „Yenden” (ye- – „osoba”, nden – „dżungla”), a swój język nazywa „abun” (a – „język”, bun – „wnętrze lądu”; sporadycznie „anden”), przy czym ta pierwsza nazwa nie jest znana osobom z zewnątrz[13]. Inne określenia to „Manif” (używane przez lud Mare) i „Yimbun”[14].
Sporządzono opis jego gramatyki (A description of Abun, 1999)[23].
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Voorhoeve rozpatruje „madik” i „karon pantai” jako dwa języki należące do „języków północnej Ptasiej Głowy” (North Bird’s Head family). W rzeczywistości chodzi o dialekty tego samego języka, określanego w nowszej literaturze jako „abun” (Holton i Klamer 2018 ↓, s. 582).
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d M. Paul Lewis, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Abun, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 18, Dallas: SIL International, 2015 [dostęp 2020-02-24] [zarchiwizowane z adresu 2016-12-01] (ang.).
- ↑ a b B. Grimes, West Papuan languages, [w:] William Frawley (red.), International Encyclopedia of Linguistics: 4-Volume Set, Oxford: Oxford University Press, USA, 2003, 4:363, DOI: 10.1093/acref/9780195139778.001.0001, ISBN 978-0-19-513977-8, OCLC 51478240 (ang.).
- ↑ Howard 2006 ↓, s. 182.
- ↑ a b Berry 1998 ↓, s. 519.
- ↑ Voorhoeve 1975 ↓, s. 720.
- ↑ Palmer 2018 ↓, s. 9.
- ↑ a b c Holton i Klamer 2018 ↓, s. 582.
- ↑ Wichmann 2013 ↓, s. 339–341.
- ↑ Berry i Berry 1987 ↓, s. 35–36.
- ↑ Hammarström 2018 ↓, s. 289.
- ↑ a b Berry i Berry 1999 ↓, s. 1, 8–9.
- ↑ Berry i Berry 1987 ↓, s. 30.
- ↑ a b Berry i Berry 1999 ↓, s. 2–3.
- ↑ a b Berry i Berry 1987 ↓, s. 47.
- ↑ Jelle Miedema, Ger Reesink: One Head, Many Faces: New Perspectives on the Bird’s Head Peninsula of New Guinea. Leiden: KITLV Press, 2004, s. 31, seria: Verhandelingen van het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde 219. DOI: 10.1163/9789004454385. ISBN 978-90-67-18229-4. ISBN 978-90-04-45438-5. OCLC 1312159896. [dostęp 2022-08-15]. (ang.).
- ↑ Berry 1998 ↓, s. 519–520.
- ↑ Berry i Berry 1999 ↓, s. 4.
- ↑ Berry i Berry 1999 ↓, s. 5, 217.
- ↑ Berry i Berry 1999 ↓, s. 217.
- ↑ Berry i Berry 1999 ↓, s. 5.
- ↑ Berry i Berry 1999 ↓, s. 7.
- ↑ Howard 2006 ↓, s. 184.
- ↑ Berry i Berry 1999 ↓.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Christine Berry: The art of the storyteller in Abun society. W: Jelle Miedema, Cecilia Odé, Rien A.C. Dam (red.): Perspectives on the Bird‘s Head of Irian Jaya, Indonesia; Proceedings of the Conference, Leiden, 13–17 October 1997. Amsterdam–Atlanta: Rodopi, 1998, s. 519–534. DOI: 10.1163/9789004652644_028. ISBN 978-9-004-65264-4. ISBN 978-9-042-00644-7. OCLC 41025250. [dostęp 2022-09-22]. (ang.).
- Christine Berry, Keith Berry: A description of Abun: a west Papuan language of Irian Jaya. Canberra: Pacific Linguistics, Research School of Pacific and Asian Studies, Australian National University, 1999, seria: Pacific Linguistics B-115. DOI: 10.15144/PL-B115. ISBN 0-85883-482-0. OCLC 38834381. (ang.).
- Keith Berry, Christine Berry: A Survey of Some West Papuan Phylum Languages. W: Peter J. Silzer, Joyce K. Sterner (red.): Workpapers in Indonesian Languages and Cultures. T. 4. Summer Institute of Linguistics, 1987, s. 25–80. OCLC 896388316. [dostęp 2023-05-01]. (ang.).
- Harald Hammarström: Language isolates in the New Guinea region. W: Lyle Campbell (red.): Language Isolates. Abingdon–New York: Routledge, 2018, s. 287–322, seria: Routledge Language Family Series. DOI: 10.4324/9781315750026-11. ISBN 978-1-315-75002-6. OCLC 1000447105. (ang.).
- Gary Holton, Marian Klamer: The Papuan languages of East Nusantara and the Bird’s Head. W: Bill Palmer (red.): The Languages and Linguistics of the New Guinea Area: A Comprehensive Guide. Berlin–Boston: Walter de Gruyter, 2018, s. 569–640, seria: The World of Linguistics 4. DOI: 10.1515/9783110295252-005. ISBN 978-3-11-029525-2. OCLC 1041880153. [dostęp 2022-08-15]. (ang.).
- Michael C. Howard: Bark-cloth in Western New Guinea. W: Michael C. Howard (red.): Bark-cloth in Southeast Asia. Bangkok: White Lotus Press, 2006, s. 169–218, seria: Studies in the Material Cultures of Southeast Asia 10. ISBN 974-480-096-8. OCLC 166254124. (ang.).
- Bill Palmer: Language families of the New Guinea Area. W: Bill Palmer (red.): The Languages and Linguistics of the New Guinea Area: A Comprehensive Guide. Berlin–Boston: Walter de Gruyter, 2018, s. 1–20, seria: The World of Linguistics 4. DOI: 10.1515/9783110295252-001. ISBN 978-3-11-029525-2. OCLC 1041880153. (ang.).
- Clemens L. Voorhoeve: West Papuan Phylum languages on the mainland of New Guinea: Bird's Head (Vogelkop) Peninsula. W: Stephen A. Wurm (red.): New Guinea area languages and language study, Vol. 1, Papuan languages and the New Guinea linguistic scene. Canberra: Department of Linguistics, Research School of Pacific Studies, Australian National University, 1975, s. 717–728, seria: Pacific Linguistics C-38. DOI: 10.15144/PL-C38.717. ISBN 978-0-85883-131-5. OCLC 2565788. (ang.).
- Søren Wichmann: A classification of Papuan languages. W: Harald Hammarström, Wilco van den Heuvel (red.): History, contact and classification of Papuan languages. Port Moresby: Linguistic Society of Papua New Guinea, 2013, s. 313–386, seria: Language and Linguistics in Melanesia, Special Issue 2012. (ang.).