Kamienica przy Rynku 25 we Wrocławiu
 nr rej. A/171/487/Wm z 05.09.1992[1]
| |
 Kamienica przy Rynku 25 | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Adres |
Rynek 25 |
| Styl architektoniczny | |
| Architekt |
Alvin Wedemann |
| Kondygnacje |
pięć |
| Rozpoczęcie budowy |
XIV wiek |
| Ważniejsze przebudowy |
ok. 1770, 1906, |
| Kolejni właściciele |
Markus Beckensloer (1420-1425), Alexius Banke i spadkowicze (1425-1484), Wenzil Reychil młodszy (1484-1489), Niclas Rytter (1493-1494), Urszula Ritter i Benedykt Richter (1494-1501), Stein & Koslowsky, Herz & Ehrlich |
| Obecny właściciel |
Moda Polska |
Położenie na mapie Wrocławia  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |
 51°06′36,75″N 17°01′49,41″E/51,110208 17,030392
| |
Kamienica przy Rynku 25 – kamienica na wrocławskim Rynku, na południowej pierzei Rynku, tzw. stronie Złotego Pucharu.
Historia kamienicy i jej architektura[edytuj | edytuj kod]
Pierwszy budynek na działce nr 25 wzniesiono w późnym średniowieczu. Był to murowany jednoizbowy dom mieszkalny. Około 1770 roku budynek został przebudowany; w jego miejsce powstała trzykondygnacyjna kamienica[2]. W 1906 roku kamienica została częściowo wyburzona, a w jej miejsce wzniesiono pięciokondygnacyjny dom handlowy Stein & Koslowsky. Jego projektantem był Alvin Wedemann. W nowym budynku zachowano średniowieczne piwnice oraz murowane ściany szczytowe, pomiędzy którymi położono stalowe, ponad 10- metrowe rygle, a na nich żelbetonowe stropy. Budynkowi nadano secesyjno-barokowy wygląd: fasada miała formę pięciokondygnacyjnej kamiennej ramy utworzonej przez skrajnie umieszczone masywne pilastry w wielkim porządku wspierający kamienny szczyt[3]. U dołu pilastry zakończone były płaskorzeźbionymi profilami orła i pelikana. Na wysokości pomiędzy drugą a czwartą kondygnacją, w osi środkowej fasady, umieszczono płaski wykusz zakończony secesyjno-barokową balustradą. Na piątej kondygnacji umieszczono okna łukowe. Fasada zakończona była wysuniętym gzymsem a nad nim dwukondygnacyjnym szczytem, na którego środku umieszczono owalne okno flankowane rzeźbami chłopców trzymających girlandy liści laurowych[4]. Wysoki szczyt zakrywał dwuspadowy dach o układzie kalenicowym[3].
W kamienicy na czterech pierwszych kondygnacjach urządzono duże sale sprzedaży. Część parteru zajmowały w całości witryny wystawowe i para oszklonych drzwi, z których jedno umieszczone centralnie prowadziły do sklepu, a drugie znajdujące się na skraju fasady do ewakuacyjnej klatki schodowej. Powyżej trzeciego piętra znajdowały się pomieszczenia produkcyjne[3].
Pierwszym właścicielem domu handlowego była firma bieliźniarska Stein & Koslowsky, która swoją dotychczasową siedzibę miała w kamienicy nr 16[5]. Na przełomie lat dwudziestych i trzydziestych XX wieku budynek przejęła spółka Herz & Ehrlich założona w 1846 roku. Drugi jej salon znajdował się w przyrynkowej kamienicy nr 9 (nieistniejącej) [6]. Według Krystyny Kirschke dom handlowy Herz und Ehrlich został otwarty w 1920 roku[7]. W tym samym okresie przebudowano układ wejść i witryn[3].
Właściciele i postacie związane z kamienicą[edytuj | edytuj kod]
W latach 1420-1425 właścicielem posesji był kupiec Markus Beckensloer. Był on właścicielem kilku innych kamienic, m.in. przy ulicy Kuźniczej (od 1430) i przy ul. Więziennej (od 1438). Następnie posesja została sprzedana kupcowi Alexiusowi Banke (Bancke). Był on również finansistą jak i rajcą a w 1452 pełnił funkcję prowizora Nowego Szpitala Bożego Grobu. Od 1417 do 1427 był właścicielem kamienicy nr 27 na tej samej pierzei Rynku[8]. Prawdopodobnie brak przejazdu na zaplecze domu był powodem przeprowadzki do kamienicy nr 25[9]. W kamienicy Alexius Banke mieszkał do śmierci w 1454 roku. Dom odziedziczyła jego żona Barbara i był jej własnością do 1466 roku. Przez kolejne dwadzieścia dwa lata posesja przechodziła w ręce spadkowiczów, sześciorgu dzieci i ich krewnych[10].
W 1484 kamienicę kupił Wenzil Reychil młodszy[10]. Jego ojciec od 1442 był właścicielem kamienicy nr 17 przy tej samej pierzei Rynku. Wenxil młodszy odziedziczył go po śmierci ojca w 1460. W XV wieku rodzina Reichel miała kilku potomków o imieniu Reichel i identyfikacja, który ze znanych wówczas Wenzlów został właścicielem kamienicy jest utrudniona. Wyróżnia się dwóch przedstawicieli rodu: ojcu zmarłego w 1460 roku i jego syna zmarłego w 1489 roku. Starszy Wenzel był posłem w Pradze, w latach 1443-1460 wybierany rajcą lub ławnikiem oraz kupcem i nabywcą wielu rent, gruntów i udziałowcem w monopolu rybołówstwa[11]. Młodszy Wenzil w latach 1483-1489 był wybierany na ławnika. Zginął 20 sierpnia 1489 roku w Budzie[12]. Po jego śmierci kamienica przeszła w posiadanie jego spadkobierców od 1493 roku jego jedynym właścicielem został Niclas Rytter, ówczesny właściciel domu przy Placu Solnym 17. W 1494 Niclas zmarł a kamienicę odziedziczyła jego córka Urszula i jej mąż Benedykt. W ich posiadaniu kamienica znajdowała się do 1501 roku[13].
Po 1945[edytuj | edytuj kod]
Podczas działań wojennych w 1945 roku kamienica uległa niewielkim zniszczeniom. W latach 70. XX wieku budynek przeszedł przebudowę. Wymieniono wówczas witryny oraz przebito strop pomiędzy parterem a I piętrem, łącząc je wachlarzowymi schodami. Od 1956 roku w Rynku 25 mieści się siedziba Mody Polskiej i Dolnośląskiego Zakładu Doskonalenia Zawodowego[3].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo dolnośląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023.
- ↑ Wygląd kamienicy ok. 1800 roku
- ↑ a b c d e Eysymontt i in. 2011 ↓, s. 304.
- ↑ Detal. Płaskorzeźby chłopców trzymających girlandy oraz wizerunek dwoje siedzących dzieci nad owalnym oknem
- ↑ Kamienica nr 16 i szyldy firmy Stein & Koslowsky
- ↑ Łagiewski 2010 ↓, s. 210.
- ↑ Kirschke 2005 ↓, s. 256.
- ↑ Goliński 2015 ↓, s. 166.
- ↑ Goliński 2015 ↓, s. 176.
- ↑ a b Goliński 2015 ↓, s. 168.
- ↑ Goliński 2015 ↓, s. 126.
- ↑ Goliński 2015 ↓, s. 169.
- ↑ Goliński 2015 ↓, s. 170.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Jan Harasimowicz: Encyklopedia Wrocławia. Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006. ISBN 83-7384-561-5.
- Rafał Eysymontt, Jerzy Ilkosz, Agnieszka Tomaszewicz, Jadwiga Urbanik (red.): Leksykon architektury Wrocławia. Wrocław: Via Nova, 2011.
- Mateusz Goliński: Przy wrocławskim Rynku. Rekonstrukcja dziejów własności posesji (cz2: 1421-1500). Wrocław: Chronicon, 2015.
- Maciej Łagiewski: Wrocławscy Żydzi 1850-1944. Wrocław: Muzeum Miejskie Wrocławia, 2010.
- Krystyna Kirschke: Fasady wrocławskich obiektów komercyjnych z lat 1890-1930: struktura, kolorystyka, dekoracja. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 2005. ISBN 83-7085-918-6.