Sikora uboga
| Poecile palustris[1] | |||||
| (Linnaeus, 1758) | |||||
| |||||
| Systematyka | |||||
| Domena | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Królestwo | |||||
| Typ | |||||
| Podtyp | |||||
| Gromada | |||||
| Podgromada | |||||
| Infragromada | |||||
| Rząd | |||||
| Podrząd | |||||
| Rodzina | |||||
| Rodzaj | |||||
| Gatunek |
sikora uboga | ||||
| Synonimy | |||||
| |||||
| |||||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |||||
 | |||||
| Zasięg występowania | |||||
| |||||
Sikora uboga[4], szarytka, błotniczka, sikora trzcinna[5] (Poecile palustris) – gatunek małego ptaka z rodziny sikor (Paridae). Zamieszkuje Eurazję. Nie jest zagrożony wyginięciem.
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
Po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego gatunek ten opisał szwedzki przyrodnik Karol Linneusz w 1758 roku w 10. edycji Systema Naturae, uznawanej za początek nomenklatury zoologicznej. Autor nadał gatunkowi nazwę Parus palustris, a jako miejsce typowe wskazał Europę[2][6], co w 1905 roku Ernst Hartert zawęził do Szwecji[7]. Obecnie gatunek zaliczany jest do rodzaju Poecile[2][4][8].
Wyróżniono następujące podgatunki P. palustris[2][8]:
- P. palustris dresseri – Walia, środkowa i południowa Anglia oraz zachodnia Francja.
- sikora uboga[4] (P. palustris palustris) – Skandynawia do północnego Półwyspu Iberyjskiego oraz na wschód po Polskę, Bałkany i Grecję.
- P. palustris italicus – francuska część Alp, Włochy i Sycylia.
- P. palustris stagnatilis – wschodnia Europa do południowego Uralu i północno-zachodniej Turcji.
- P. palustris kabardensis – rejon Kaukazu i północno-wschodnia Turcja.
- sikora Taczanowskiego[4] (P. palustris brevirostris) – południowo-środkowa i południowo-wschodnia Syberia, północna Mongolia, Mandżuria i Liaoning (północno-wschodnie Chiny) oraz skrajnie północna Korea.
- P. palustris ernsti – Sachalin.
- P. palustris hensoni – południowe Wyspy Kurylskie i północna Japonia.
- P. palustris jeholicus – północne Hebei (północno-wschodnie Chiny) i północna Korea.
- P. palustris hellmayri – wschodnie Chiny i południowa Korea.
Za podgatunek sikory ubogiej bywała też uznawana sikora czarnobroda (P. hypermelaenus)[2][8].
Występowanie[edytuj | edytuj kod]
Areał występowania jest podzielony na część zachodnią, to większa część Europy i część zachodniej Azji, oraz wschodnią – w Azji Wschodniej, w podobnych szerokościach geograficznych. To rozdzielenie powstało prawdopodobnie w okresie lodowcowym, szczególnie w trakcie ostatniego najsurowszego zlodowacenia, które wpłynęło najbardziej na zmianę składu europejskiej i azjatyckiej fauny. Przypuszcza się, że w przyszłości może dojść do ponownego połączenia się obu areałów, ponieważ tereny leżące pośrodku mają odpowiednie warunki dla tych ptaków. W Europie występuje od Anglii, północnej Hiszpanii, Francji na zachodzie przez kontynent do Polski i dalej Europy Wschodniej do Uralu, oraz od Włoch i Grecji po południową część Półwyspu Skandynawskiego. Gatunek osiadły.
W Polsce rozpowszechniony, średnio liczny ptak lęgowy[9], zimuje. Jest najrzadszą sikorą krajową[10][11]. Według szacunków Monitoringu Pospolitych Ptaków Lęgowych, w latach 2013–2018 populacja sikory ubogiej w Polsce liczyła 192–326 tysięcy par lęgowych[10]. Po silnych spadkach na początku XXI wieku populacja na terenie większości kraju ustabilizowała się na poziomie około 30% niższym niż w roku 2000, a nawet wykazuje trend wzrostowy (zwłaszcza na północy)[12]. Spotkać ją można w całym kraju, w tym w górach do 900 m n.p.m.[potrzebny przypis] Największa populacja zasiedla Sudety i Karpaty, a także północną część kraju[11].
Charakterystyka[edytuj | edytuj kod]
Cechy gatunku[edytuj | edytuj kod]
To drobny ptak z dużą głową, wielkości sikory modraszki, choć mniejsza od wróbla. Obie płci ubarwione jednakowo i podobnej wielkości. Upierzenie na wierzchu i skrzydłach brązowoszare, od spodu beżowo-białe. Na głowie obu płci jest błyszcząca granatowo-czarna czapeczka, ograniczona jest tylko do wierzchołku głowy, jedynie na podbródku widać maleńki czarny śliniaczek o ostrych krawędziach (u bardzo podobnej czarnogłówki matowa czapeczka sięga aż do krawędzi płaszcza, a śliniak jest szerszy, sięga do piersi i ma rozmyte brzegi). Białe policzki (bardziej brązowe niż u czarnogłówki). Dziób krótki, czarny, przystosowany do zbierania owadów. Na pokrywach skrzydłowych nie ma przejaśnień. Ma ciemnoszary ogon, czarny dziób i tęczówki oczu oraz jasnoniebieskie nogi. Oznaczanie wieku jest trudne, młode powinny mieć bardziej matową czapeczkę (większe ryzyko pomyłki z czarnogłówką); już we wrześniu wyglądają jak dorosłe, nie da się ich odróżnić w terenie na podstawie ubarwienia.
Pomimo bliskiego spokrewnienia z czarnogłówką nie odnotowano krzyżowania się tych dwóch gatunków. Różnice w terenie oprócz rysunku na głowie kryją się w braku białego paska na lotkach sikory ubogiej (czasem białe obrzeżenia lotek mogą go przypominać). Mimo to przy braku znajomości głosu obu gatunków lub gdy nie odzywają się, ich rozpoznanie bywa trudne, jednak przy doświadczeniu w terenie, ich rozpoznawanie jest możliwe. Z rysunku na głowie, który jest pomocny dla człowieka, ptaki mogą rozpoznać przedstawicieli swojego gatunku.
Zachowanie[edytuj | edytuj kod]
Zimą, podobnie jak u gili, wykazują tendencję do łączenia się w pary osobników tej samej płci. Jest mniej skryta i płochliwa niż czarnogłówka. Zwykle nie kryje się przed człowiekiem. To bardzo ruchliwy ptak przy szukaniu pokarmu, choć mniej towarzyski niż pozostałe sikory. Może przyłączać się do zimowych mieszanych stad złożonych z innych gatunków sikor, kowalików, mysikrólików, pełzaczy i dzięciołów, ale na krótko i na obszarze swojego terytorium. Jako gatunek osiadły nie podejmuje regularnych wędrówek, tym bardziej, że słabo lata. Gdy noc jest chłodna, sikora uboga może ją przespać schowana w pęku liści na gałęzi, w dziupli (choć nie musi być tą, w której się gnieździła). Schronić się może nawet pod ziemią w norze gryzonia.
Wymiary średnie[edytuj | edytuj kod]
- długość ciała
- ok. 11,5–13 cm[13]
- długość ogona
- ok. 5–5,5 cm[14]
- rozpiętość skrzydeł
- ok. 18–19,5 cm[15][16]
Masa ciała[edytuj | edytuj kod]
- 8,9–15 g[2]
Głos[edytuj | edytuj kod]
Słuchanie śpiewu jest najpewniejszym sposobem na pewne oznaczenie tego ptaka. Melodia jest monotonna i składa się z szybko powtarzanej piszczącej frazy złożonej z serii tych samych tonów np. „cijf cijf” lub „tyczee” lub jest to eksplozywne kichanie „pit czu”. Odzywa się również chichoczącym trelem „burrurret” oraz ostrym „zip”. Jej piosenka to zwrotki szybko powtarzane „zi-zi-ziut burrurre zi-zi-ziut burrurre zi-zi-ziut”... Jej głos jest nieco podobny do głosu sosnówki. Lubi się odzywać. Sześciodniowe pisklęta mają bardziej „błagające trele”, aż do 13 dnia życia, jednak kilka wariantów tego odgłosów zaobserwowano również u osobników, mających 19 dni. Pisklęta wydają również „pitchou” i „chick-a-dee” do 5 dnia od wyklucia. Młode samce mogą śpiewać już w wieku ok. 11 dni[15].
Biotop[edytuj | edytuj kod]
Przebywa w widnych zaroślach, lasach liściastych i mieszanych, na nizinach i pogórzu ze starodrzewiami, zwłaszcza dębowe i brzozowe. Preferuje skraje lasów, które sąsiadują z łąkami i starymi parkami oraz tereny podmokłe. Najchętniej przesiaduje w podszycie. Dawniej liczna w miejskich parkach, sadach, żywopłotach, ogrodach, zaroślach i alejach – obecnie gnieżdżą się tam tylko pojedyncze pary. W przeciwieństwie do sikory bogatki nie jest tak synantropijna. To zachowanie utrzymuje się również zimą, przez co nie jest częstym gościem w karmnikach, zwłaszcza jeśli znajdują się w obrębie miejskiej zabudowy. Jednak wszystkie gatunki sikory, które zimują w kraju odwiedzają te, które znajdują się na skraju lasu i w wiejskich ogródkach.
Ma inne wymagania środowiskowe niż czarnogłówka. Na danym obszarze, zwłaszcza w górach, szarytka zajmuje niższe położenia, a czarnogłówka – wyższe. To powoduje rozdzielenie terytorialne.
Okres lęgowy[edytuj | edytuj kod]
Gniazdo[edytuj | edytuj kod]
Chętnie zajmuje naturalne dziuple z wąskim otworem wejściowym, nawet tuż nad ziemią, wyjątkowo także budki lęgowe, zakamarki kory lub między korzeniami. Może również powiększać otwory istniejących już dziupli. Warstwę zewnętrzną lęgowiska budują z mchu, suchych traw, a czarkę wyściełają grubo piórami, sierścią, wełną i włosiem. Tworzone pary są monogamiczne.
Jaja[edytuj | edytuj kod]
Składa w kwietniu i maju 5–10 (wyjątkowo 12) matowych białych jaj o czerwonym nakrapianiu w lęgu, podobne do jaj modraszki.
Wysiadywanie[edytuj | edytuj kod]
Jaja są wysiadywane już pod koniec kwietnia lub w maju. Samica wysiaduje jaja przez około 13–17 dni.
Opieka[edytuj | edytuj kod]
Pisklęta są karmione owadami przez obie płcie.
Opuszczanie gniazda[edytuj | edytuj kod]
Młode osobniki opuszczają gniazdo po około 17–20 dniach od wyklucia. Do lęgu przystępują po raz pierwszy w wieku 1 roku. Zazwyczaj młode ptaki osiedlają się kilka kilometrów od gniazda, w którym się wykluły[16].
Pożywienie[edytuj | edytuj kod]
Drobne owady, głównie gąsienice i owadzie jajeczka, pająki oraz inne bezkręgowce, zimą i jesienią duży udział nasion, jagód i innych owoców. Może korzystać z pokarmu wykładanego w karmnikach, choć rzadko je odwiedza.
Żeruje na krzewach i drzewach, a zimą częściej zlatują na ziemię. Aby wydostać owady spod kory, kuje w nią często swym dziobem. Potrafi ścigać owady w powietrzu. Zwyczajem niektórych sikor gromadzi zapasy, wciskając w zakamarki kory złapane pająki, owady i zerwane nasiona. Chować może je też pod porostami i mchami rosnącymi na ziemi.
Status i ochrona[edytuj | edytuj kod]
IUCN uznaje sikorę ubogą za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern). Liczebność światowej populacji, obliczona w oparciu o szacunki organizacji BirdLife International dla Europy z 2015 roku, zawiera się w przedziale 10–21 milionów dorosłych osobników. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za spadkowy[3].
Na terenie Polski sikora uboga jest objęta ścisłą ochroną gatunkową[17]. Na Czerwonej liście ptaków Polski została sklasyfikowana jako gatunek najmniejszej troski (LC)[18].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Poecile palustris, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c d e f Gosler, A., Clement, P. & Garcia, E.F.J.: Marsh Tit (Poecile palustris). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (red.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. Lynx Edicions, Barcelona, 2013. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-24)].
- ↑ a b Poecile palustris, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b c d Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Paridae Vigors, 1825 - sikory - Tits, chickadees (wersja: 2020-07-21). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-06-16].
- ↑ Janusz Strutyński: Polskie nazwy ptaków krajowych. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1972.
- ↑ K. Linneusz, Systema naturae per regna tria naturae: secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis, wyd. 10, t. 1, Holmiae 1758, s. 190 (łac.).
- ↑ D. Lepage, Marsh Tit Poecile palustris, [w:] Avibase [online] [dostęp 2023-10-30] (ang.).
- ↑ a b c F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Waxwings and allies, tits, penduline tits. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-06-16]. (ang.).
- ↑ Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP "pro Natura", 2003, s. 683. ISBN 83-919626-1-X. Według skali przyjętej przez autorów, dla okresu lęgowego średnio liczny oznacza zagęszczenie 10–100 par na 100 km².
- ↑ a b Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.
- ↑ a b Zawadzka D., Zimowe sikory, „Przyroda Polska”, 2 (945), 2017, s. 13.
- ↑ Przemysław Chylarecki i inni, Trendy liczebności ptaków w Polsce, Warszawa: GIOŚ, 2018, ISBN 978-83-950881-0-0.
- ↑ Lars Svensson i inni, Ptaki Europy i obszaru śródziemnomorskiego, Wydanie III, poprawione i zaktualizowane, Przewodnik Collinsa, Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2023, s. 356, ISBN 978-83-7763-647-3 [dostęp 2024-02-09].
- ↑ Michał Radziszewski i inni red., Ilustrowana encyklopedia ptaków Polski: przewodnik ornitologa, Bełchatów : Warszawa: Fenix ; PZWL Wydawnictwo Lekarskie Sp. z o.o, 2022, s. 288, ISBN 978-83-65808-48-6 [dostęp 2024-02-09].
- ↑ a b Lars Svensson, Ptaki. Przewodnik Collinsa, Multico, 2021, ISBN 978-83-7763-530-8.
- ↑ a b Radziszewski M., Ilustrowana encyklopedia ptaków Polski, przewodnik ornitologa, Fenix, 2022, ISBN 978-83-65808-48-6.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
- ↑ Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Pavel Vasak: Ptaki leśne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-28-X.
- Klaus Richarz: Ptaki – Przewodnik. Warszawa: Muza, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).